Κώστας Λαπαβίτσας: Έξοδος από το ευρώ για ανάπτυξη και κοινωνική αλλαγή

H προοπτική της Ελλάδας μέσα στην Ευρωζώνη...

είναι να βυθιστεί σε βαθιά και παρατεταμένη ύφεση, που πιθανώς θα την ακολουθήσει στασιμότητα για χρόνια, λέει στη συνέντευξη που έδωσε στα «Επίκαιρα» ο καθηγητής Οικονομικών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου κ. Κώστας Λαπαβίτσας. Είχατε υποστηρίξει ότι η Ελλάδα πρέπει να βγει από το ευρώ για να αντιμετωπίσει καλύτερα την οικονομική κρίση, πριν ακόμη συμφωνηθεί το Μνημόνιο με την ΕΕ. Πιστεύετε ότι αυτό εξακολουθεί να ισχύει, ανεξάρτητα από την απόφαση που θα πάρει η Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ στις 17 Δεκεμβρίου για το Μόνιμο Μηχανισμό Αντιμετώπισης Κρίσεων; Πιστεύω ότι ο Μόνιμος Μηχανισμός Αντιμετώπισης Κρίσεων θα κάνει ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ. Από τα στοιχεία που ξέρουμε μέχρι τώρα, φαίνεται ότι ο Μηχανισμός αυτός θα ζητήσει και από τα ιδιωτικά κεφάλαια να συμμετάσχουν στο κόστος αναδιάρθρωσης κρατικού χρέους, πράγμα που δεν είναι από μόνο του κακό, αλλά θα έχει ως αποτέλεσμα μόνιμες διαφορές στα επιτόκια. Δηλαδή, η χώρα μας και οι άλλες χώρες της περιφέρειας θα δανείζονται πλέον θεσμικά με υψηλότερο επιτόκιο, γιατί το ρίσκο θα περνά στο κόστος δανεισμού. Πόσο μεγάλες θα είναι οι διαφορές στα επιτόκια; Δεν μπορεί να πει κανείς εκ των προτέρων. Σίγουρα θα είναι σημαντικές. Αν όμως συμβεί αυτό, θα χαθεί η δυνατότητα του φθηνού δανεισμού, που είναι ίσως το τελευταίο πλεονέκτημα που θεωρούσαμε σημαντικό για τη συμμετοχή μας στην ΟΝΕ. Πολλοί λένε ότι αν βγούμε από το ευρώ θα ακολουθήσουν λιμοί, σεισμοί και καταποντισμοί. Δεν αμφιβάλλω ότι θα υπάρξει μεγάλο σοκ το οποίο θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με συντεταγμένο τρόπο. Για να διαλέξεις να μείνεις όμως στο ευρώ δεν φτάνει ο φόβος της εξόδου. Θα πρέπει να υπάρχει και κάποιος θετικός λόγος, κάτι να κερδίζεις απ’ αυτό. Δυστυχώς δεν υπάρχει πλέον κανένα προφανές όφελος. Εννοείτε ότι, ούτως ή άλλως όντας στην Ευρωζώνη, δεν θα μπορούμε να ελπίζουμε στην ανάπτυξη της οικονομίας; Από την πλευρά της ανάπτυξης είναι τραγικό λάθος η συνέχιση της συμμετοχής της χώρας μας στην ΟΝΕ. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα επιστρέψει η Ελλάδα σε ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης. Η προοπτική μέσα στην Ευρωζώνη είναι για βαθιά και παρατεταμένη ύφεση που πιθανώς θα την ακολουθήσει στασιμότητα για χρόνια. Θεωρείτε, επομένως, την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ το λιγότερο κακό; Η παρούσα κρίση είναι τόσο βαθιά, που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς σημαντικό κόστος. Αυτό είναι κάτι που το αναγνωρίζει ο κόσμος. Το θέμα είναι πώς θα ελαχιστοποιηθεί το κόστος, πώς θα κατανεμηθεί δίκαια και κυρίως πού θα οδηγήσει την κοινωνία και τη χώρα. Αν ο λαός αναλάβει το κόστος μένοντας στην Ευρωζώνη, δεν θα οδηγηθεί σε έξοδο από την κρίση με ανάπτυξη και κοινωνική πρόοδο. Η έξοδος από το ευρώ θα έχει ως αποτέλεσμα, όπως λένε όσοι υποστηρίζουν την παραμονή μας, τη δημιουργία μεγάλης αναστάτωσης και περαιτέρω προβλήματα στις τράπεζες. Θα ήθελα να απαντήσω στην ερώτηση αυτή σε δύο επίπεδα, γιατί δεν έχουμε μόνο το θέμα της εξόδου από το ευρώ αλλά και το μεγάλο δημόσιο χρέος της χώρας μας. Είναι εμφανές ότι η Ελλάδα δεν θα μπορέσει να αποπληρώσει αυτοδύναμα το τεράστιο δημόσιο χρέος της. Αυτό γίνεται πλέον αποδεκτό και από επίσημα χείλη, που μιλάνε για αναδιάρθρωση. Έχω αναφέρει στο παρελθόν ότι η αναδιάρθρωση θα πρέπει να πάει μαζί με την έξοδο από το ευρώ. Τα αποτελέσματα της αναδιάρθρωσης θα είναι πολύ διαφορετικά, ανάλογα με το τι είδους αναδιάρθρωση θα γίνει. Μπορεί, για παράδειγμα, να γίνει αναδιάρθρωση «από τα πάνω» ή αναδιάρθρωση με πρωτοβουλία του δανειστή. Αυτή ακριβώς είναι η αναδιάρθρωση που συζητά αυτή τη στιγμή η ελληνική κυβέρνηση και διάφορες πλευρές της Ευρωζώνης. Δηλαδή, να καθοριστούν με πρωτοβουλία των τραπεζών και των χωρών του Κέντρου της Ευρωζώνης οι όροι της αναδιάρθρωσης, που θα προβλέπουν επιμήκυνση του χρέους, ίσως και κάποια μείωση του επιτοκίου ή ένα ελαφρό «κούρεμα» [Σ.Σ.: μείωση της αξίας του χρέους]. Αυτή η αναδιάρθρωση δεν θα ήταν μια λύση; Νομίζω ότι δεν θα λύσει το πρόβλημα, για τους εξής λόγους. Πρώτον, δεν θα επιφέρει ουσιαστική μείωση του όγκου του χρέους. Δεύτερον, είναι πιθανό ότι θα κοστίσει μεγάλα ποσά, λόγω της διαμεσολάβησης των τραπεζών που θα χειριστούν τη σχετική διαδικασία. Τρίτον, ο μεγάλος όγκος του ελληνικού δημόσιου χρέους έχει εκδοθεί με βάση την ελληνική νομοθεσία. Το γεγονός αυτό κάνει ευκολότερη μια παύση πληρωμών και συνολική αναδιάρθρωση του χρέους, γιατί η Ελλάδα μπορεί να αλλάξει τη νομοθεσία της και να περάσει μονομερώς αυτή την αλλαγή. Στο μέτρο, όμως, που προχωράει η κυβέρνηση στην αναδιάρθρωση με πρωτοβουλία του δανειστή και ανταλλάσσει παλαιό με νέο χρέος, αυτό προφανώς δεν θα εκδοθεί με την ελληνική νομοθεσία, αλλά μάλλον με τη βρετανική νομοθεσία, στο πλαίσιο της οποίας είναι πολύ δυσκολότερο να αρνηθεί τελικά το χρέος. Άρα προτείνω αναδιάρθρωση με πρωτοβουλία του δανειζόμενου, δηλαδή «από τα κάτω». Μία τέτοια πρωτοβουλία έχει ορισμένα βασικά στοιχεία. Το πρώτο είναι, κατά τη γνώμη μου, η άμεση παύση πληρωμών για να πάρει η Ελλάδα την πρωτοβουλία των κινήσεων. Το δεύτερο είναι ότι θα πρέπει να υπάρξει διαφάνεια στο ζήτημα του χρέους, που σημαίνει ότι πρέπει να σχηματιστεί διεθνής Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου, με συμμετοχή εργατικών οργανώσεων και κοινωνίας των πολιτών, για να εξετάσει τις συμβάσεις του χρέους. Γιατί πρέπει να γίνει ο έλεγχος των συμβάσεων; Για να δούμε ποιο μέρος του χρέους είναι απεχθές και ποιο είναι ίσως παράνομο ή παράτυπο, και άρα να ξέρει ο ελληνικός λαός ποια μέρη του χρέους δεν θα πληρώσει. Η εκτίμησή μου είναι ότι ίσως πρόκειται για σημαντικό ποσοστό του χρέους. Ποιες συμβάσεις εννοείτε; Για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι ο δανεισμός με τη μεσολάβηση της Goldman Sachs. Δεν έχω στοιχεία για να το επιβεβαιώσω, θα ήθελα όμως πολύ να μελετήσουν αυτές τις συμβάσεις ειδικοί νομικοί και άλλοι. Το ίδιο ισχύει και για τις δανεια κές συμβάσεις που σχετίζονται με τους πολεμικούς εξοπλισμούς. Το τρίτο στοιχείο που προτείνετε για την αναδιάρθρωση ποιο είναι; Θα πρέπει να προχωρήσει η Ελλάδα σε άμεσες διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές της, προτείνοντας ευθέως βαθύ «κούρεμα». Για να αποφασίσουμε πόσο θα είναι αυτό, θα πρέπει πρώτα να πέσει φως στα στοιχεία του χρέους και αυτός είναι ακόμη ένας λόγος για να σχηματιστεί η διεθνής Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου. Η ανάγκη, βεβαίως, του «κουρέματος» θα προκύψει κυρίως από την οικονομική ανάλυση. Στην περίπτωση της Ρωσίας και της Αργεντινής, που είναι δύο παραπλήσιες περιπτώσεις με τις οποίες μπορεί να συγκριθεί η Ελλάδα, έγινε μείωση της αξίας του χρέους τους κατά 50% έως 60%. Δύσκολα θα χρειαστεί η χώρα μας λιγότερο από αυτό το ποσοστό, προκειμένου να «ανασάνει» η οικονομία της. Μετά από μια τέτοια αναδιάρθρωση θα πρέπει όμως, αναγκαστικά, να βγούμε από την Ευρωζώνη, αφού η κίνηση δεν θα γίνει συναινετικά; Ακριβώς. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, επειδή το χρέος μας είναι άμεση απόρροια της συμμετοχής μας στην Ευρωζώνη. Η συσσώρευση του χρέους στις χώρες της περιφέρειας έχει να κάνει με τα πλεο νάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Γερμανίας που αντιστοιχούν σε ελλείμματα των περιφερειακών χωρών της Ευρωζώνης. Αυτό είναι κάτι που πλέον έχει αρχίσει να γίνεται εμφανές, μια και το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζει η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και ίσως και η Ισπανία. Η έξοδος θα απαλείψει την κύρια αιτία υπερχρέωσης των τελευταίων ετών. Για να φανούν όμως τα ευεργετικά αποτελέσματα της εξόδου από την Ευρωζώνη θα πρέπει να συνοδεύεται από ένα σύνολο μέτρων. Η έξοδος από μόνη της δεν αποτελεί αυτόματη λύση. Θα πρέπει επίσης να περάσει ένα χρονικό διάστημα, καθώς στην αρχή θα υπάρξει αναταραχή από την αλλαγή του νομισματικού κανόνα. Το βασικό πλεονέκτημα της εξόδου από το ευρώ θα είναι η ανεξαρτησία στη νομισματική πολιτική; Αυτό θα είναι ένα βασικό πλεονέκτημα. Η Ελλάδα θα βρει επίσης μια πιο αποτελεσματική ισοτιμία από τη σημερινή που την «πνίγει». Τα υπόλοιπα πλεονεκτήματα θα προκύψουν από την ανάκτηση των μέσων άσκησης οικονομικής πολιτικής. Σήμερα, η πολιτική της Ευρωζώνης είναι ξεκάθαρα νεοφιλελεύθερη και ασκεί τεράστιες πιέσεις στην αγορά εργασίας με όλο και χειρότερους όρους που επιβάλλονται στους εργαζόμενους. Αυτή δεν είναι πολιτική ανάπτυξης. Η Ελλάδα χρειάζεται αναδιάρθρωση του παραγωγικού της ιστού, χρειά ζεται δημόσιο έλεγχο των τραπεζών, χρειάζεται να κινηθούν οι τράπεζες με πιο παραγωγικό τρόπο. Πρέπει να υπάρξει, επίσης, έλεγχος των κεφαλαιακών ροών και διαμόρφωση βιομηχανικής πολιτικής. Είναι ακόμη απαραίτητη η αλλαγή του φορολογικού συστήματος, η αναδιανομή του εισοδήματος για τη μείωση της ανισότητας και η εκ βάθρων αλλαγή του κράτους για να εκλείψει η διαφθορά και η αδιαφάνεια. Η παύση πληρωμών και η έξοδος από το ευρώ μπορεί να λειτουργήσουν καταλυτικά για κοινωνική αλλαγή και οικονομική ανάπτυξη, αν στηρίζονται από προγραμματικά μέτρα.  Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επίκαιρα: 2/12/10