Η Κρητική φορεσιά

Πηγή: Παλαιοπωλείο Β. Κρασαγάκη

"Κρήτη γαλάζιο όνομα σμαράγδι η φορεσιά σου,

δαντέλες τ' ακρογιάλια σου λεβέντες τα παιδιά σου"

Στις αρχές του 16^ου αιώνα αρχίζει να χρησιμοποιείται στην Κρήτη η παραδοσιακή φορεσιά, που όλοι γνωρίζουμε, με τη βράκα, το γελέκι, τα στιβάνια και το μειντάνι.

Ενδιαφέροντα στοιχεία και την ιστορία της φορεσιάς, που είναι συνώνυμο σήμερα με την κρητική λεβεντιά, δίνει στο βιβλίο του με τίτλο «Η ιστορία και η λαογραφία της Κρητικής φορεσιάς» ο Ιωάννης Τσουχλαράκης.

Την ανδρική παραδοσιακή γιορτινή ενδυμασία της Κρήτης, αναφέρει ο Τσουχλαράκης, κατά το παρελθόν την έραβαν και την κεντούσαν ειδικοί  ράφτες , οι «τερζήδες». 

Το διακοσμητικό κέντημα της γίνεται με βαθυκύανα ή μαύρα μεταξωτά στριφτά κορδονέτα  που λέγονται «χάρτζα». Τα «χάρτζα φτιάχνονταν και πουλιόνταν από ειδικούς τεχνίτες, τους «καζάζηδες» ή τα έφερναν έμποροι και «τερζήδες» από την Αίγυπτο.

Πηγή: Παλαιοπωλείο Β. Κρασαγάκη

 Τα γιορτινά ρούχα των κρητικών συνέθεταν η βράκα, οι κάλτσες, το γελέκι , το μεϊτάνι, το  καπότο, το πουκάμισο, η ζώνη, το σπαστό φεσάκι, ή σαρίκι, το ασημομάχαιρο, η καδένα και τα στιβάνια.

 Όπως ο ίδιος υποστηρίζει, η άποψη ότι η βράκα ήταν άγνωστη στην Κρήτη πριν από την τουρκική κατάκτησή, δεν είναι εξακριβωμένη.  Είναι πιθανόν οι πειρατές της Αλγερίας ή της Τύνιδας να ήταν εκείνοι που έκαναν τους κρητικούς να αρχίσουν να φορούν ένα είδος βράκας αν και οι πρώτοι είχαν υιοθετήσει τη βράκα μιμούμενοι την φυλή των Ζουάβα οπότε δεν ήταν απόλυτα δικό τους ένδυμα.

Τη βράκα στη Δυτική Κρήτη την ονομάζουν «κάρτσα», ενώ στην ανατολική  «σ(χ)ιαλβάρι».  

 Το παραδοσιακό πουκάμισο που φορούσαν οι Κρητικοί ήταν  υφαντό, μεταξωτό  ή βαμβακερό, σε  χρώμα κυρίως άσπρο.  Ποτέ, όμως, δεν φορούσαν μαύρο πουκάμισο σε εκδηλώσεις χαράς. 

Λάκκοι. Nelly's - 1927 

Στο κεφάλι τους φορούσαν  το κόκκινο σπαστό φεσάκι με τη μαύρη φούντα, που παρότι μοιάζει δεν έχει σχέση με το τούρκικο,  ή το «σαρίκι» με την μορφή της μεγάλης μαντήλας.  

Το μεγάλο μαντήλι, που πριν πάρει το τούρκικο όνομα «σαρίκι» λεγόταν πέτσα, το τύλιγαν στο κεφάλι τους και άφηναν τις άκρες να πέφτουν στους ώμους, εμπρός και πίσω.  Πιο παλιά την «πέτσα» τύλιγαν στο λαιμό, είχε φαρδύτερες άκρες, που έπεφταν στους ώμους και την έλεγαν «στόλα». 

Αξίζει ν αναφέρουμε πως το μαύρο ή λευκό μαντίλι με τα κρόσια που φορούν σήμερα οι Κρητικοί με τις στολές τους έκανε την εμφάνισή του το δεύτερο τέταρτο του 20ου αιώνα στην κεντρική Κρήτη. 

Λέγεται πως έχει πολλά κρόσσια για να δείξει τα πολλά χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη και συμβολίζουν, με το σχήμα τους, τη θλίψη και το θρήνο που προκάλεσε το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου στα 1866.

Σφακιανοί. Nelly's - 1939 

 Ιδιαίτερη θέση στη γιορτινή φορεσιά των Κρητικών φέρει το  ασημομάχαιρο.  Στα χρόνια της Βενετοκρατίας λεγόταν «μπουνιάλο» ή «πουνιάλο». 

 Επί Τουρκοκρατίας λεγόταν «πασαλής».  Το τυπικό  μαχαίρι με τη μορφή που διατηρήθηκε μέχρι σήμερα παρουσιάστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα.  

Η λαβή ονομάζεται «μανίκα» και εμφανίζεται σε ποικιλία σχημάτων.  Η πιο διαδεδομένη μορφή είναι αυτή που το τελείωμα της λαβής έχει σχήμα ουράς ψαριού ή αλλιώς σχήμα V. Τα μαχαίρια με τις σκουρόχρωμες κεράτινες λαβές ονομάζονται «μαυρομάνικα».

Της Ελένης Βασιλάκη – e-storieskritis.blogspot.gr