Ετυμολογία της λέξης Κίσσαμος και Καστέλι

δημοσιεύτηκε στα "Χανιώτικα Νέα"  στις 10/12/2013) 

Γράφει ο Κώστας Ντουντουλάκης

Γράφει κάποιος “ειδήμων” πολύ αβίαστα, για το όνομα Κίσσαμος: “… το όνομα αυτό κατά πάσα πιθανότητα είναι προελληνικό”. Παρακάτω (πολύ σωστά) απορρίπτει την εντελώς απίθανη και αυθαίρετη ετυμολογική θεωρία της λέξης, που επιχείρησε ο Αntonio Trivan, που αγνοεί την αρχαία ελληνική, γλώσσα, όσο, δυστυχώς, και οι “ειδικοί” που ελαφρά τη καρδία “ξεμπλέκουν” με την ετυμολογία της λέξης (και όχι μόνο αυτής) αποκαλώντας την… “προελληνική”!
Για να δούμε όμως, πόσο “δύσκολη” είναι η ετυμολογία και λογική – λογικότατη ερμηνεία της λέξης για όποιον ψάχνει – ερευνά λίγο παραπέρα απ’ ό,τι μάθαμε στα σχολεία και σε πανεπιστήμια που ως πριν λίγες δεκαετίες, χωρίς καμιά περί τούτου απόδειξη, αναπαρήγαγαν την (καθόλου αθώα) άποψη πως οι Μινωίτες δε μιλούσαν Ελληνικά, ώσπου ήρθε ο “ερασιτέχνης”, ο “μη ειδικός” Τσάντγουικ να τους ξεστραβώσει/γελοιοποιήσει αναφωνώντας μόλις αποκρυπτογράφησε την γραμμική β με τον Βέντρις: “Να λοιπόν που ένας βοσκός στη Μάνη μιλά σήμερα την ίδια γλώσσα(δωρική ελληνική διάλεκτο) που μιλούσαν οι Μινωίτες!”
-Ψάχνουμε λοιπόν και να τι έχουμε: Κυνώ σημαίνει φιλώ, στην αρχαία ελληνική.
Απ’ αυτό προέρχεται το προσκυνώ (προς + κυνώ) προσκυνητής κλπ. Ο αόριστος του κυνώ είναι έκυσα ή κύσα.
Είναι γνωστό ότι οι δανεισμοί θεμάτων των ρημάτων (όχι μόνο στη νεοελληνική, μα και στις ευρωπαϊκές γλώσσες π.χ. kiss αγγλικά, kussen γερμανικά = φιλώ…) γίνονται συνήθως από το θέμα του αορίστου. Που είναι κυσ (αλλοιωμένα κισ-) στην προκειμένη περίπτωση (βλ. “Ελλην Λόγος”, Αννας Τζιροπούλου – Ευσταθίου).
Ο Αριστοφάνης (Νεφ. 81) γράφει: “Κύσον με και την χείρα δος την δεξιάν”. Ο Κισσός, λέγεται έτσι γιατί “κύσει” (φιλά) το δένδρο ή βράχο, τυλιγμένος σ’ αυτό καθώς αναρριχάται. Αρα:
1. Πιθανά Κίσ(σ)αμος = Κισ- ή κυσ- και (ψ)άμ(μ)ος (άμμος).Κατά το έγκυρο μέγα λεξικό Ελληνικής Liddell & Scott: Ψάμμος ή ψάμμαθος=άμμος ενώ ψάμαθος (σημ. Κ.Ντ:με ένα μ όπως στην λέξη Κίσσαμος)=η παρά την θάλασσαν άμμος
Δηλαδή, τοποθεσία την οποία κύσει (φιλά, αγκαλιάζει) ή ψάμαθος/άμαθος (θαλάσσια άμμος). Οι Βέντρις και Τσάντγουικ εξάλλου πριν 60 περίπου χρόνια κατέρριψαν την (μάλλον σκόπιμη…) πλάνη πως οι Μινωίτες δε μιλούσαν Ελληνικά, όταν αποκρυπτογράφησαν την Γραμμική Β και αποδείχθηκε πως ήταν Δωρική διάλεκτος και όχι “προελληνική” η ομιλούμενη Γλώσσα της Γραμμικής…
2. Αν πάλι πιθανολογηθεί ότι δεν ισχύει το δεύτερο συνθετικό (ψ)άμμος, Κίσσαμος, απλά σημαίνει “προσφιλής” τοποθεσία, “αξιαγάπητη” περιοχή, σε ελεύθερη απόδοση.Το -αμος σε αυτή την εκδοχή είναι απλή κατάληξη. Όπως λέμε Πέργ-αμος κλπ. Ίσως μάλιστα το α σε αυτήν είναι η που στην ομιλούμενη επί ονοματοθεσίας της δωρική διάλεκτο γίνεται α (πχ ταν ή επί τας=την ή επί της, το κάδος=το κήδος, δηλ. φροντίδα)
Σημειωτέο επίσης, για την ετυμολογία της λέξης “Καστέλι” το εξής: Κατά την εξαιρετική, διακεκριμένη ερευνήτρια γλωσσολόγο κ. Τζιροπούλου Ευσταθίου, στο προαναφερθέν μνημειώδες επιστημονικό της πόνημα για το οποίο, στην εισαγωγή του, εκφράζουν τον απέραντο θαυμασμό τους κορυφαίοι άνθρωποι των γραμμάτων καθώς και όλοι οι τέως και νυν πρόεδροι της Δημοκρατίας, στη σελ. 287 αναφέρεται: “Castellum: αλλοιωμένη προφορά του castrum όπερ εκ του castro=>κεάζω (αρχ. ελλην. ρίζα του “Κάστρο, Καστέλι”), ή κόσσω (σχίζω) εννοιολ. κτίσμα… castrat (γαλλική) castrato (ιταλ.) σημ. εκτομίας, εκ του ελλην. κεάζω – κόσσω –> αποσχισμένο. Αντιδάνειο: Κάστρο – Καστέλλι = απομεμακρυσμένο. Πρβλ.: από το τέμνω –> τέμενος”…
Για τον Ιναχο, προμινωϊκό εξ Αρκαδίας οικιστή της Κρήτης και το Ιναχώριο, θα μιλήσουμε άλλη φορά. Οπως και για τη μόνη λογική ερμηνεία – ετυμολογία της λέξης Αποκόρωνας: Υπό (συχνότητα το Υ και Η γίνεται Α στη γλώσσα μας + Κορωνίς (Κορώνη, στέμμα οροσειράς Λευκών Ορέων) και όχι… του αλόγου (!!!) κορώνα (Ιπποκορών(ε)ιον) όπως ισχυρίζονται κάποιοι. Αποκόρωνας λέγεται, γιατί είναι υπό-από την Κορώνη, την οροσειρά των Λευκών Ορέων. Τι λογικότερο;…
Οσο για το αν τα “προελληνικά” – πελασγικά ήταν “μη ελληνικά” είναι ένα άλλο, τεράστιο θέμα…