ΚΙΣΣΑΜΟΣ, ΑΖΟΓΥΡΕΣ (και όχι Αζωγυρές) ΚΑΣΤΕΛ(Λ)Ι, ΙΝΑΧΩΡΙΟ και ΑΠΟΚΟΡΩΝΑΣ...

(Αρχική δημοσίευση στον ΑντίλογοΤετάρτης 13 Δεκεμβρίου 2017, εμπλουτισμένη στις 27/7/2023)

 ΚΙΣΣΑΜΟΣ,  ΑΖΟΓΥΡΕΣ (και όχι Αζωγυρές) ΚΑΣΤΕΛ(Λ)Ι, ΙΝΑΧΩΡΙΟ και ΑΠΟΚΟΡΩΝΑΣ...

Μια εννοιολογική, βάσει έγκυρων πηγών και στοιχείων, ετυμολογική προσέγγιση

Γράφει ο Κώστας Ντουντουλάκης*

Κάποιος "ειδήμων" έγραψε προ ετών πολύ αβίαστα, για το όνομα Κίσσαμος:
"... το όνομα αυτό κατά πάσα πιθανότητα είναι προελληνικό".
Παρακάτω (σωστά) απορρίπτει την εντελώς απίθανη και αυθαίρετη ετυμολογική προσέγγιση της λέξης που επιχείρησε ο Αntonio Trivan, που αγνοεί την αρχαία ελληνική, όσο δυστυχώς και εκείνοι οι "ειδικοί" που ελαφρά τη καρδία "ξεμπλέκουν" με την ετυμολογία της λέξης (και όχι μόνο αυτής) αποκαλώντας την... "προελληνική" άρα, κατ΄αυτούς, "μη ελληνική"...
Ας δούμε όμως νηφάλια και απροκατάληπτα πόσο "δύσκολη" είναι η ελληνική ετυμολογία και πόσο λογική - λογικότατη η ερμηνεία της λέξης για όποιον ψάχνει - ερευνά λίγο παραπέρα απ' ό,τι μάθαμε στα σχολεία και σε πανεπιστήμια που ως πριν λίγες δεκαετίες, χωρίς καμιά περί τούτου απόδειξη, αναπαρήγαγαν την (καθόλου αθώα) άποψη πως οι Μινωίτες 
...δε μιλούσαν Ελληνικά, ώσπου ήρθε ο "ερασιτέχνης", ο "μη ειδικός" Τσάντγουικ, ο σαρκαζόμενος από αυτούς επί χρόνια, να τους ξεστραβώσει-γελοιοποιήσει, αναφωνώντας μόλις αποκρυπτογράφησε την γραμμική Β με τον Βέντρις:

 "Να λοιπόν που ένας βοσκός στη Μάνη μιλά σήμερα την ίδια γλώσσα(δωρική ελληνική διάλεκτο) που μιλούσαν οι Μινωίτες!"

-Ψάχνουμε λοιπόν στα λεξικά και να τι συναφή έχουμε στην γλωσσική ρίζα κισσ/κισ/κυσ:

κίσσαρος: κισσός

κισσητός,ή,όν: όν επιθυμεί ή επεθύμησέ τις, ποθητός.

κίσσηρις ή κίσηρις: ελαφρόπετρα

 κυνώ=φιλώ, ασπάζομαι, στην αρχαία ελληνική.

Απ' αυτό προέρχεται το προσ-κυνώ  προσκυνητής κλπ. Ο αόριστος του κυνώ είναι έκυσα ή κύσα.
Είναι γνωστό ότι οι δανεισμοί θεμάτων των ρημάτων (όχι μόνο στη νεοελληνική, μα και στις ελληνικών ("ινδοευρωπαϊκών" λένε κάποιοι, άλλη, πολύ σοβαρή  συζήτηση αυτό...) ριζών ευρωπαϊκές γλώσσες-πότε με i πότε με u αλλά πάντα με δύο s! π.χ. kiss αγγλικά, kussen γερμανικά = φιλώ...) γίνονται συνήθως από το θέμα του αορίστου. Που είναι κυσ- στην προκειμένη περίπτωση (βλ. "Ελλην Λόγος", Αννας Τζιροπούλου - Ευσταθίου).
Ο Αριστοφάνης (Νεφ. 81) γράφει: "Κύσον με και την χείρα δος την δεξιάν". Ο κισσός, μάλλον λέγεται έτσι γιατί "κύσει" (αγκαλιάζει,φιλά) το δένδρο ή βράχο, τυλιγμένος σ' αυτό καθώς αναρριχάται.

Το πιθανότερο πως είναι αλλοιωμένα λοιπόν από το κυσ-  τα κισ- και κισσ- . 

Όπως πχ πολύ πιο ανορθόγραφα καταγράφονται  συχνά και στις μέρες μας, παρά την υπερπληθώρα "ειδικών", περιοχές ή χωριά σε επίσημα κείμενα: "Λειβάδια" Κισσάμου και Μυλοποτάμου αντί του σωστού Λιβάδια, "Φωτακάδο, Κατσοματάδο, Βαβουλέδο" κλπ αντί (ως κάποτε τόπος,οικισμός, της οικογένειας των) Φωτακάδω(ν) Κα(ρ)τσοματάδω(ν) Βαβουλέδω(ν) κλπ. 

Όπως επίσης γράφουν χωρίς να εξηγούν γιατί "Αζωγυρές" αντί Αζογυρές (όπως Πρινές, Βατές, δηλ. τόπος με πρίνους, βάτους, από τον οζόυρο=είδος όζοντα θάμνου και όχι "σαρακίνικη" ονομασία που γράφουν κάποιοι "ειδικοί")κλπ

Ιστορική τεκμηρίωση και από επιφανή ξένο ερευνητή: http://5a.arch.ntua.gr/project/12918/13377: 
 "Κίσαμος (Ε-Ρ) στο σημερινό Καστέλι. Ο Ντάπερ αναφέρει στην σελίδα 34 των «Κρητικών βιβλίων» τόμος Α΄. Η Κίσσαμος ή Κύσαμος (Σημ. Κ. Ντουντουλάκη,  Κύσαμος λοιπόν, με ορθογραφική παραφθορά στη συνέχεια Κίσαμος ή Κίσσαμος  από το αρχ ελλ ρήμα, βλ 8τομο Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης Liddell&Scott: "κυνέω, μεταγενέστερα κύσω,ποιητ.κύσσω, ασπάζομαι, φιλώ," εξ ού προσκυνώ, μάλλον και  ο κυσός/κισός/κισσός επειδή φιλά, αγκαλιάζει δέντρα και βράχους) ήτον εις τον καιρόν των Χριστιανών πόλις επισκοπική, και ο ΙΒ΄θρόνος."

 Πιθανά επίσης, Κίσ(σ)αμος = Κισ- ή κυσ- και (ψ)άμ(μ)ος (άμμος).Κατά το έγκυρο μέγα Λεξικό Ελληνικής Liddell & Scott: "Ψάμμος ή ψάμμαθος=άμμος ενώ ψάμαθος" (σημ. Κ.Ντ:με ένα μ όπως στην λέξη Κίσσ-αμος) είναι "η παρά την θάλασσαν άμμος".
Δηλαδή, αν ισχύει αυτή εκδοχή βάσει αρχαίας ρίζας κισσ/κυσ- τοποθεσία την οποία κύσει (φιλά, αγκαλιάζει) ή ψάμαθος/άμαθος (θαλάσσια άμμος).

 Οι Βέντρις και Τσάντγουικ εξάλλου πριν 60 περίπου χρόνια κατέρριψαν την (μάλλον σκόπιμη...) πλάνη πως οι Μινωίτες δε μιλούσαν Ελληνικά, όταν αποκρυπτογράφησαν την Γραμμική Β και αποδείχθηκε πως ήταν Δωρική διάλεκτος και όχι "προελληνική" η ομιλούμενη Γλώσσα της Γραμμικής...

2. Αν πάλι πιθανολογηθεί ότι δεν ισχύει το δεύτερο συνθετικό (ψ)άμαθος, τότε Κίσσ-αμος, απλά σημαίνει είτε περιοχή με κισσούς είτε  "προσφιλής" τοποθεσία, "αξιαγάπητη" περιοχή, σε ελεύθερη απόδοση. Πιθανά και τα δυο. 
Το -αμος σε αυτή την εκδοχή είναι απλή κατάληξη.
Όπως λέμε Πέργ-αμος, κρίταμος κλπ. 

ΚΙΣΣΑΜΟΣ ΚΑΙ..."ΚΙΣΑΜΟΣ"

Από αυτήν εδώ την εξωφρενικά ανορθόγραφη πρωτοχριστιανικής περιόδου αναγραφή κάποιου μέλους εβραϊκής Συναγωγής,

ΠΟΥ ΑΝΤΙ ΝΑ ΓΡΑΨΕΙ  όπως …προσπάθησε ο έρμος

"ΚΑΙ ΑΡΧΙΣΥΝΑΓΩΓΙΣΣΑΣ...ΔΙΚΑΙΑΣ ΕΙΣ  ΑΙΩΝΑ",

ΓΡΆΦΕΙ, ΟΠΩΣ ΒΛΕΠΕΤΕ: "ΚΕ...ΔΙΚΕΑΣ...ΙΣ ΕΩΝΑ..."

συμπεραίνουν μερικοί "ειδικοί" και μη, πως η Κίσσαμος ...γράφεται τάχα με ένα σ, επειδή μαζί με τα παραπάνω "μαργαριτάρια" που βγάζουν μάτι ακόμα και για μαθητή δευτέρας δημοτικού, γράφει ο αγράμματος (και μη αρχαίος καν…) αναγραφέας "ΚΙΣΑΜΟ"!

Άλλα τινά συναφή
ΚΑΣΤΕΛ(Λ)Ι: Με ένα ή με δύο λ, όπως συχνά γράφεται σε εξίσου έγκυρα με αυτά που την γράφουν με ένα λ λεξικά και κείμενα μα και στο διαδίκτυο ;

Κατά την εξαιρετική φιλόλογο, συγγραφέα και ερευνήτρια της ελληνικής γλώσσας κ. Τζιροπούλου Ευσταθίου, στο προαναφερθέν επιστημονικό της πόνημα για το οποίο, στην εισαγωγή του, εκφράζουν τον θαυμασμό τους κορυφαίοι άνθρωποι των γραμμάτων, στη σελ. 287 αναφέρεται: "Castellum: αλλοιωμένη προφορά του castrum όπερ εκ του castro=>κεάζω (αρχ. ελλην. ρίζα της λέξης "Κάστρο, Καστέλλι")
ή κόσσω (σχίζω) εννοιολ. κτίσμα... castrat (γαλλική) castrato (ιταλ.) σημ. εκτομίας, εκ του ελλην. κεάζω - κόσσω –>άρα Καστέλι είναι το αποσχισμένο. Ελληνικής λοιπόν ρίζας λέξη, αντιδάνεια εκ της Λατινικής: Κάστρο - Καστέλλι = απομεμακρυσμένο. Όπως από το τέμνω –> τέμενος"...

ΙΝΑΧΩΡΙΟ

 Το αρχαίο Ιναχώριο και η παραφθορά της λέξης σε «Εννιά Χωριά»:

Ο αρχαίος χάρτης τοποθετεί την πόλη Ιναχώριον κοντά στο Άνω Σφηνάρι Κισάμου στην περιοχή 160 περίπου  τετρ. Χιλιομέτρων με την ονομασία "Εννιά Χωριά" Κισσάμου.

Η θέση της αρχαίας πολιτείας παραμένει ακαθόριστη, αν και αναφέρεται από τον Πτολεμαίο στα Γεωργικά και σε καταλόγους αρχαίων πόλεων της Κρήτης, αλλά δεν αναφέρεται σε καμιά συνθήκη φιλίας.

Ο Pashey αναφέρει, ότι ήταν παράλιος πόλη κοντά στο χωριό Κάμπος.

Ο Ιάκωβος Ραγκαβής αναφέρει, ότι βρισκόταν  πιθανώς στο Πόρτο Σταυρός.

Η ονομασία Ιναχώριον προέρχεται είτε από τον μυθικό Ίναχο, Αρκάδα πρίγκηπα οικιστή της Κρήτης είτε από το αρχαίο ις-ινός, η ίνα=η δύναμη, ισχύς και τη λέξη  χωρίον=τόπος, μέρος,, ίνα+χωρίον Ιναχωρίον-Ιναχώριον.

Η σημερινή ονομασία στην περιοχή, που είναι γνωστή «Εννιά Χωριά» είναι παραφθορά από το αρχαίο Ιναχώριον, γιατί οι μεν κοινότητες και δήμοι τους του 19^ου και 20ού αιώνα ήταν δέκα, τα χωριά δεν είναι εννέα αλλά δεκαέξι ή κατ΄άλλους τριάντα υπολογίζοντας παλαιούς οικισμούς.

*Για τον Ίναχο, προμινωϊκό εξ Αρκαδίας οικιστή της Κρήτης και το Ιναχώριο, θα μιλήσουμε άλλη φορά. Ναός πάντως της Ινώς, που να δικαιολογεί την ετυμολογία από αυτήν την (δευτερεύουσα) θεότητα, δεν υπάρχει ούτε έχουμε ένδειξη πως υπήρξε ποτέ.

ΑΠΟΚΟΡΩΝΑΣ: Υπό+κορωνίς

κορώνη=κορυφή,οροσειρά,κορώνα, στέμμα.

 Άρα 

Υπο-κορώνιον/Υποκόρωνας/Αποκόρωνας, αφού το αρχικό υ συχνότατα γίνεται α 

πχ: υπογράφω/απογράφω, υπομονή/απομονή, υψηλός, αψηλός, υψηλά τ΄αψήλου κλπ 

Αποκόρωνας=η υπό-κάτω από- την κορώνα της Μαδάρας περιοχή 

και όχι ο με καμία λογική εξηγήσιμος ισχυρισμός "Ιπποκορώνιον" (δηλαδή 

του ίππου (!!!) κορώνα) όπως ισχυρίζονται κάποιοι αναπαράγοντας και την εντελώς ανυπόστατη υπόθεση πως τάχα υπήρξε αρχαία πόλη (ουδέποτε βρέθηκε το παραμικρό ίχνος της) με όνομα Ιπποκορώνιον.

Αποκόρωνας, πολύ φυσικά και λογικά λέγεται, γιατί είναι υπό-από την κορώνη, κάτω από την οροσειρά των Λευκών Ορέων. Τι λογικότερο;...

Όσο για το αν τα "προελληνικά" - πελασγικά ήταν "μη ελληνικά" είναι ένα άλλο, τεράστιο θέμα. 

Πάντως πολλοί σοβαροί (και ξένοι) μελετητές θεωρούν πιο πιθανό να είναι τα αρχαία-αρχαιοελληνικά, πριν τον τελευταίο από τους τρεις γνωστούς "Κατακλυσμούς", αυτόν του 10-11.000 πΧ (λόγω τήξης των παγετώνων, πιθανά από κομήτη που πέρασε κοντά λένε οι γεωλόγοι) τον οποίο περιγράφει ο απόηχος πολύ μακρινών προγονικών αναμνήσεων, συμβολικός ελληνικός Μύθος του Κατακλυσμού του Δευκαλίωνα με την κιβωτό, το περιστέρι κλπ, το άραγμα στον Παρνασό,

τον οποίο (όπως και τον αντίστοιχων επεισοδίων ασσυροβαβυλωνιακό του Έπους του Γκιλκαμές, αντέγραψαν πολύ μεταγενέστερα οι συγγραφείς της εβραϊκής βίβλου και δυστυχώς, αυτόν διδάσκονται και τα ελληνόπουλα σήμερα...

Αυτά, χωρίς καμιά διάθεση αντιδικίας, δίκης προθέσεων ή χαρακτηρισμών προς κανέναν, έστω και χωρίς την παραμικρή λογικοφανή τεκμηρίωση εμμένοντα σε αντίθετες απόψεις.
Γιαυτό και θα μου ήταν χρήσιμη στην παραπέρα επεξεργασία των δεδομένων και συλλογισμών μου κάθε ευπρεπής, καλοπροαίρετη συμπλήρωση, διόρθωση ή διαφορετική άποψη.
Εξάλλου μόνο ανόητοι δοκησίσοφοι σαν τους παπαγαλίζοντες ανοησίες "σοφούς" και "ειδικούς" που κορόιδευαν ως "ερασιτέχνη" τον Τσάντγουικ, δικαιούνται νομίζουν πως έχουν το "αλάθητο"...

* Κώστας Σ. Ντουντουλάκης, συντ. δάσκαλος, πτυχ. πολιτ. επιστημών, μελετητής ελληνικής γλώσσας και ιστορίας