25 Δεκεμβρίου και Ηλιοστάσιο, Κρόνια-Σατουρνάλια, Μιθρούγεννα, Χριστούγεννα

Ο Δεκέμβριος είναι ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του έτους κατά το Γρηγοριανό Hμερολόγιο και είναι ένας από τους 7 μήνες με διάρκεια 31 ημερών.

Στα Λατινικά, decem σημαίνει δέκα, αφού ο Δεκέμβρης ήταν ο 10ος μήνας σύμφωνα με το Ρωμαϊκό ημερολόγιο

Είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος με τον εορτασμό των Χριστουγέννων στις 25 του μήνα.

Μέχρι το 353μΧ η εκκλησία εόρταζε τα Χριστούγεννα την 6^η ημέρα του έτους, στις 6 Ιανουαρίου, συμβολικά, επειδή κατά την εβραϊκή βίβλο ο Γιαχβέ έπλασε τον άνθρωπο κατά την 6^η ημέρα της δημιουργίας.

Ο λόγος που έκανε τον πάπα Ιούλιο Α΄ το 354 μΧ να προσδιορίσει τον εορτασμό των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου είναι η προσπάθεια,
όπως αναφέρει άλλος Πάπας, ο Γρηγόριος Α΄: 

«να μετατραπούν βαθμιαίως αι εορταί των εθνικών εις Χριστιανικάς, αφού η 25η Δεκεμβρίου ήταν για τη Ρώμη η κεντρική εορτή των Σατουρναλίων και της γέννησης του «αήττητου ηλίου», η γνωστή ως "Dies Natalis Invicti Solis". 

(Μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο της 21ης Δεκ, στις 25 Δεκ, αρχίζουν σιγά σιγά να μεγαλώνουν οι μέρες, γεγονός που συμβόλιζε στους αρχαίους λαούς ότι θα τελειώσει ο Χειμώνας, έρχεται Άνοιξη, η Αναγέννηση της ζωής...)

Οι Ασυροβαβυλώνιοι υπήκοοι της αυτοκρατορίας γιόρταζαν τότε την γέννηση στις 25 Δεκεμβρίου (σε σπήλαιο…) του Θεού-Ήλιου Μίθρα, λατρεία ευρύτατα διαδεδομένη στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, αφού ως και ο μέγας Κωνσταντίνος τιμούσε τον Μίθρα όσο ζούσε και είδε στον χριστιανισμό μια νεότερη εκδοχή των ίδιων συμβολισμών και λατρευτικών δοξασιών, την οποία συνέζευξε για πολιτικούς λόγους, αυτοκρατορικά ελεγχόμενης θρησκευτικής ενοποίησης και πνευματικού ελέγχου των υπηκόων μιας αχανούς αυτοκρατορίας με πανσπερμία γλωσσών, θρησκειών, κοσμοαντιλήψεων...

Οι δε αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν στις 25 Δεκεμβρίου τα Κρόνια (αφιερωμένα στον Κρόνο) και τα Διονύσια, καθώς επίσης και τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια του ηλιακού θεού Φοίβου-Απόλλωνα.

Τα Σατουρνάλια (Κρόνια των Ελλήνων) ήταν επίσης η αρχαιότερη γιορτή των Ρωμαίων και την απέδιδαν στον Ρωμύλο ή στους Πελασγούς.

Οι γιορτές αυτές έπαιρναν πανηγυρικό χαρακτήρα και είχαν κατακτήσει ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο.

Άρχιζαν με τα Βρουμάλια από τις 24 Νοεμβρίου έως τις 17 Δεκεμβρίου και ακολουθούσαν τα Σατουρνάλια από τις 18 έως τις 24 Δεκεμβρίου.

 Κατά την κεντρική ημέρα της γιορτής του «αήττητου ηλίου» στις 25 Δεκεμβρίου, εορταζόταν το γεγονός της τροπής του ηλίου, που άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει στον ουρανό, να μεγαλώνουν οι ημέρες, και μαζί τους οι ζωογόνες ακτίνες του ήλιου ξανάκαναν τη Γη να καρποφορήσει.

Το σπήλαιο και η 25η Δεκεμβρίου στις αρχαίες θρησκείες

Μια σπηλιά είχε τιμηθεί σαν τόπος γέννησης του θεού Ταμμούζ (Άδωνις), που η λατρεία του ήταν διαδομένη στη Μεσοποταμία, στη Μικρά Ασία, στη Συρία και στην Παλαιστίνη, πριν τον Χριστιανισμό.

 Ο Διόνυσος, επίσης γεννήθηκε μέσα σε μια σπηλιά, 

όπως και ο θεός Ερμής. 

Ο ίδιος ο Δίας γεννήθηκε μέσα σε σπήλαιο (το Δικταίο άντρο) στην Κρήτη. 

Ο Μίθρας, γεννήθηκε κι αυτός στις 25 του Δεκέμβρη μέσα σε μια σπηλιά!

Όταν ο χριστιανισμός επικράτησε, η πρωταρχική του προσπάθεια  ήταν να πετύχει να εξαλείψει από τους ανθρώπους  τις προαιώνιες τελετές και δοξασίες που είχαν έως τότε και να τις αντικαταστήσει με τις δικές του.

Έτσι έγινε και με την γιορτή των Χριστουγέννων.

Μέχρι τότε εκείνες τις μέρες εορταζόταν στην Ελλάδα το Τριέσπερον ή Ηλιούγεννα που ξεκινούσαν με το Χειμερινό Ηλιοστάσιο (τη νύκτα της 21ης προς την 22α του Δεκεμβρίου, τη μεγαλύτερη δηλαδή νύκτα του χρόνου) και κορυφωνόταν με την αναγέννηση του φωτοδότη Ηλίου  τη νύκτα της 24ης προς 25η Δεκεμβρίου.

Σύμφωνα με τα τότε ελληνικά έθιμα η γιορτή περιείχε λιτανείες, χορούς, συμπόσια, ανταλλαγή δώρων, και βέβαια  τα αντίστοιχα ξεφαντώματα, γλέντια τραγούδια και χορούς.

      Ο Αυριλιανός με το στέμμα του που ακτινοβολεί γύρω στο 274

Με την επικράτηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ο Αυτοκράτωρ Αυριλιανός το 274, ένα χρόνο πριν να τον δολοφονήσουν, θέλησε να ενώσει όλους τους λαούς με μία κεντρική διοίκηση και μία θρησκεία, καθορίζοντας την 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα της Γέννησης του Ανίκητου Ήλιου  δηλαδή του ήλιου που δεν θα νικηθεί ποτέ από τα σύννεφα ή από το βαρύ χειμώνα (Dies Natalis Solis Invicti).

΄Ετσι ένωσε  το ελληνικό Τριέσπερο με την αιγυπτιακή εορτή Γέννηση του Όσιρη και την περσική τριήμερη εορτή Γέννηση του Μίθρα (Θεός ¨Ηλιος).

Οι επίσημες λατρευτικές εκδηλώσεις έγιναν σε έναν καινούργιο ναό  που άνοιξε στη Ρώμη.

 Ο Κωνσταντίνος με την μιθραϊκή επιγραφή SOLI  INVICTO COMITI γύρω στο 315

Η λατρεία αυτή συνεχίστηκε μέχρι την εποχή του ηλιολάτρη αυτοκράτορα (μετά τον θανατό του "αγίου χριστιανού") Κωνσταντίνου ο οποίος ως το 324 σε νομίσματα του εμφανίζεται να δοξάζει τον Sol (Ήλιο) ως «Πηγή της Αυτοκρατορικής Δυνάμεως», μόνον δε κατά τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του οι αναφορές στον Sol και τις άλλες εθνικές θεότητες εξαφανίσθηκαν από τα νομίσματα.

Η Κυριακή ήταν από αιώνων αφιερωμένη στον Ήλιο, (Sun day οι αγγλοσάξονες, Sonn tag Γερμανοί, Di Manche    Φράγκοι) και γι΄αυτό και ο χριστιανισμός μετά τον Κωνσταντίνο καθιέρωσε την Κυριακή ως "ημέρα του Κυρίου".

Το 313 ο Κωνσταντίνος υπέγραψε το διάταγμα των Μεδιολάνων με το οποίο θεσπιζόταν η ανεξιθρησκία και έτσι πλέον ο χριστιανισμός νομιμοποιήθηκε ως "επιτρεπόμενη θρησκεία".
Αργότερα, αν και ο ίδιος ουδέποτε δήλωσε χριστιανός, λένε αυτοί που τον αγιοποίησαν πως έγινε ...όταν πέθαινε, άρχισε σταδιακά να τον επιβάλει βίαια, επιδιώκοντας μιαν ενιαία θρησκεία απόλυτα ελεγχόμενη από αυτόν σε όλη της αυτοκρατορία, ώστε να ελέγχει τα πιστεύω και τον τρόπο σκέψης των υπηκόων του. 

Το είδαν πολύ χρήσιμο οι  αυτοκράτορες, τσάροι και βασιλιάδες έκτοτε και το επέβαλαν ακόμα πιο βίαια στους υπηκόους τους, "ερμηνεύοντας" βέβαια τις "Γραφές" εντελώς αντίθετα από τις ξεκάθαρες εντολές απάρνησης του πλούτου, της μανίας για εξουσία και "αγάπης του εχθρού ως εαυτόν" του Ιησού των Ευαγγελίων, κατά πως συνέφερε καθένα τους (ορθόδοξα, καθολικά, προτεσταντικά...) 
Ευγνωμονούσα η ηγεσία της εκκλησίας, παρά το ότι εκμεταλλεύτηκε τον χριστιανισμό για να πράξει τα άκρως αντίθετα, πολέμους, απόκτηση πλούτου κι εξουσίας, παρά και τις αποτρόπαιες δολοφονίες καθ΄υπόδειξη της μητέρας του, του γιου του Κρύσπου και της γυναίκας του Φαύστας, τον ανακήρυξε "άγιο" και μάλιστα ισαπόστολο!...

"Μετανόησε", λένε, αν ρωτήσεις πώς και γιατί έγινε "άγιος"!...

Ο εορτασμός όμως των Χριστουγέννων την ίδια ημέρα που προ πολλών αιώνων οι εθνικοί γιόρταζαν τα δικά τους Σατουρνάλια ή Κρόνια είχε και μη αρεστές στην ηγεσία της εκκλησίας επιπτώσεις.

Σταδιακά, ιδιαίτερα μεταξύ του 5ου και 8ου αιώνα, πολλά από έθιμα των αρχαίων εορτασμών πέρασαν και στην χριστιανική εορτή, ειδικά στην αποκαλούμενη τότε ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία  την οποία εμείς σήμερα αποκαλούμε Βυζάντιο,
 «όπου ο λαός τα ακολουθούσε με υπερβολή και γι’ αυτό οι Πατέρες της Εκκλησίας ή οι Κανόνες των Συνόδων τα πολεμούσαν»…

 Το 729 μ.Χ. μάλιστα ο Πάπας Ζαχαρίας απαγόρευσε με αυστηρότητα τους εορτασμούς των Χριστουγέννων του τύπου των αρχαίων Καλενδών.

Εντούτοις πολλά από τα έθιμα αυτά των Σατουρναλίων και των Καλενδών, που διαρκούσαν 12 συνολικά ημέρες, διατηρούνται ακόμη και σήμερα στους εορτασμούς του «Δωδεκαημέρου» του χρονικού δηλαδή διαστήματος μεταξύ των δυο μεγάλων ακινήτων εορτών των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου, και των Θεοφανίων στις 6 Ιανουαρίου.

Κώστας Σ. Ντουντουλάκης  Δεκ 2019
 *από   κείμενό μου  του Δεκ  2017