Μελοπίθαρο, μελολεκανίδα, διψέλι, βρασκί...

Επιμέλεια συλλογής και παράθεσης πηγών-κειμένων-φωτογραφιών:
Κώστας Ντουντουλάκης.
Πηγές:
Μουσείο Κρητικής Εθνολογίας-Κεραμικά www.cretanethnologymuseum.gr
Φωτογραφική Συλλογή Ζυμβραγουδάκη
Melissokomia Net.gr
idiston.blogspot.com

Το μινωικό μελοπίθαρο, που κατασκευαζόταν και χιλιάδες χρόνια μετά, ως τις αρχές ή και τα μέσα του 20ού  αιώνα στην Κρήτη και λεγόταν "μελοκουρούπα",  ήταν ένα πλατύστομο πήλινο σκεύος φύλαξης μελιού, με περιφερειακό αυλάκι ψηλά γύρω από το στόμιο που γεμιζόταν με νερό ώστε να εμποδίζει το πέρασμα στο μέλι αυτό των μυρμηγκιών (που λέγονται και μελίντακες στην Κρήτη, λόγω της βουλιμίας τους προς  το μέλι) 

Το μελοπίθαρο το τοποθετούσαν πάνω σε στάχτη καυσόξυλων για να μονώνεται από την υγρασία, να μην κρυσταλλώνει το μέλι και για καταρχήν απώθηση  των μυρμηγκιών.

Στο καπάκι έβαζαν την μελολεκανίδα, μια πήλινη λεκάνη απορροής μελιού που εξωτερικά είχε δυο ζευγάρια πήλινα πόδια για να μην φράζεται το στόμιο κατά τη διάρκεια στράγγισης του μελιού στον εσωτερικό της πάτο.

Μέσα στην λεκάνη τοποθετούσαν την βεργοκοφίνα ύψους 60 εκ. και διαμέτρου 50 εκ. μέσα στη οποία έριχναν τις στιμμένες με τα χέρια   κηρήθρες για την διαδικασία της παραπέρα αποστράγγισης του μελιού μέσω μιας οπής στο κέντρο της λεκάνης.

Μελολεκανίδα. Διάτρητη στη μέση μεγάλη λεκάνη που φέρει στον πάτο σειρά από πήλινα στελέχη στα οποία τοποθετούν ένα καλάθι με κερήθρες για την απόσταξη του μελιού. Η μελολεκανίδα τοποθετείται στο στόμιο του μελοπίθαρου.

Ένα διψέλι, μινωικού τύπου οριζόντια πήλινη κυψέλη, στην Ανατολική Κρήτη. 

(Συλλογή Ζυμβραγουδάκη)

Διψέλι.-γνωστό και σαν υψέλι- Μεγάλο κυλινδρικό δοχείο που χρησιμοποιείται σαν κυψέλη στην ανατολική Κρήτη. Τοποθετείται οριζόντια σε μαντρότοιχους και σε αλλεπάλληλα στρώματα. Οι μέλισσες δημιουργούν σειρά πεπλατυσμένων κυκλικών πιτών που κρέμονται από την οροφή. 

Η μορφή ανάγεται στην αρχαιότητα και συντηρήθηκε στην Κρήτη και στις Κυκλάδες νήσους. 

Φρασκί. Μινωική κυψέλη που εχρησιμοποιείτο στους Νομούς Ηρακλείου και Ρεθύμνου και παρόμοιά της στο Νομό Χανίων.

*Σημ. Κώστα Ντουντουλάκη: Ο από την μητέρα μου παππούς μου είχε μερικές τέτοιες και ακόμα περισσότερα μελισσοκόφινα , πλεγμένα από τον ίδιο με βέργες, που τα έχριε με λάσπη εσωτερικά για μόνωση και τα σκέπαζε με μια πλάκα από πάνω, στο Αμυγδαλοκεφάλι Κισσάμου.

Φέρει στον πάτο μια στενόμακρη οπή ως θύρα κυκλοφορίας της κυψέλης. Λίγο ψηλότερα μια μικρή κυκλική οπή επιτρέπει τον εξαερισμό. Το δοχείο σκεπάζεται από σειρά ξύλινων πηχών στους οποίους οι μέλισσες θα κρεμάσουν την κηρήθρα. Οι πήχεις σκεπάζονται από κλαριά πυκνού θάμνου που με τη σειρά τους θα καλυφθούν με ένα φαρδύ πώμα, το καπάκι του φρασκιού.

Καπάκι φρασκιού. Μεγάλο κυκλικό δοχείο σε μορφή τμήματος κώνου, με δύο μικρές εξέχουσες λαβές που σκεπάζει την κυψέλη του τύπου φρασκί.

Διψέλι με λαβές. ΥΜ ΙΙΙ (1420-1200 π.Χ.). Αγία Τριάδα (Halbherr F., Stefani E., Banti L., 1980, 173)

Ένα βρασκί, πήλινη κυψέλη εν χρήσει σε όλη την Κρήτη ως και μετά τα μέσα του 20ού αιώνα, με τα "κανονάκια" του, τα ξύλινα πηχάκια κάτω από καθένα από τα οποία έχτιζαν κηρήθρες οι μέλισσες.

(Συλλογή Ζυμβραγουδάκη)

Πήλινο σκεύος καπνισμού των μελισσών. Από το μικρό αριστερό στόμιο φυσούσε ο μελισσοκόμος το προσάναμμα εντός, και ο καπνός έβγαινε από το πλατύ στόμιο δεξιά.

Βρασκί σκεπασμένο με την πήλινη "σαλιέρα" του. Κάτω από αυτήν διακρίνονται τα πυκνά κλαδιά θάμνων με ξερά φύλλα που  έμπαιναν για θερμομόνωση.

(Συλλογή Ζυμβραγουδάκη)

Βρασκάκι /κύαθος ηθμωτός (Τρυπητό). ΜΜ ΙΑ (2100 - 2000 π.Χ.).Κνωσός (Biondi G. 2002, 86) (Filtre, Strainer, Sieb)

Τα  διψέλια, που «φύτρωναν» στις πέτρινες μάντρες, τις ξερολιθιές των χωραφιών κι έτσι διατηρούσαν και προστάτευαν τις κυψέλες τους οι μελισσοκόμοι τα παλιά χρόνια από τις σκληρές καιρικές συνθήκες του Αιγαίου πελάγους.

Αυτό συνήθιζαν να κάνουν οι μελισσοκόμοι στη Σίφνο:
».

Τα διψέλια, όπως μας ενημερώνει ο Εξωραϊστικός Σύλλογος Πλατύ Γιαλού «Η Πρόοδος», ήταν πήλινες κυψέλες που ήταν και γνωστές ως μελισσότρυπες .
Το διψέλι ήταν πήλινο δοχείο κωνικού σχήματος με ύψος γύρω στα εβδομήντα με ογδόντα εκατοστά, που στένευε κάτω στον πυθμένα και ήταν περίπου είκοσι εκατοστά και στο επάνω μέρος του το στόμιο ήταν κατά 15 εκατοστά πιο μεγάλο (35 εκατ.). Το στόμιο το έκλειναν με ένα πήλινο καπάκι στο οποίο υπήρχαν μικρές τρύπες, ίσα που να χωρούσε να περνάει μία μέλισσα. Το τοποθετούσαν όχι σε όρθια αλλά σε πλάγια θέση, ώστε να μην πιάνει μεγάλη επιφάνεια, καθώς ήταν επικίνδυνο να χτυπηθεί από κάποια αιτία και να σπάσει. Ετσι επινοήθηκαν και οι εσοχές, οι ειδικές θέσεις σκαμμένες στους τοίχους, που είχαν το ανάλογο βάθος για να χωράει μέσα ολόκληρο το διψέλι, η πήλινη κυψέλη. Στο άνοιγμα της εσοχής βρισκόταν το στόμιο με το καπάκι με τις τρύπες στο μέγεθος ενός εντόμου.

Με αυτόν τον τρόπο οι μελισσοκόμοι προφύλασσαν τις κυψέλες μελισσών από την κακοκαιρία, τη βροχή, ή την υπερβολική ζέστη. Με το πολύ κρύο το μελίσσι θα υπέφερε και θα χανόταν. Και με την πολλή ζέστη, όταν ο ήλιος θα χτυπούσε την κυψέλη σε όλη της την επιφάνεια, οι κηρήθρες θα έλιωναν και θα καταστρέφονταν.

Τα διψέλια «αναβιώνουν» έπειτα από προσπάθεια του Εξωραϊστικού Συλλόγου, που μας θυμίζει (όπως παρουσιάζεται στη φωτογραφία) τις μελισσότρυπες στην πραγματική τους θέση.