Νίτσε, "Γέννηση της Τραγωδίας": Ο Απόλλων και ο Διόνυσος, μέσα μας...

 Ο Απόλλων και ο Διόνυσος, μέσα μας...

Ένα από τα πιο συναρπαστικά κείμενα του 19ου αιώνα αλλά και τις πιο βαθιές αναλύσεις που διαυγάζουν την έννοια του Ελληνισμού, είναι η "Γέννηση της Τραγωδίας" του Νίτσε [εκδόθηκε το 1782, όταν ο Νίτσε ήταν μόλις 28 ετών] 

Στη Γεννηση της Τραγωδιας ο Νιτσε εισάγει το διαλεκτικό ζεύγος δύο πυρηνικών στοιχείων της ανθρώπινης συνθήκης, που έκτοτε θα περάσουν στο λεξιλόγιο όλων των σύγχρονων επιστημών του ανθρώπου: του Απολλώνιου και του Διονυσιακού στοιχείου, τα οποία συν-υπάρχουν μέσα μας, άλλοτε αλληλοσυγκρουόμενα και άλλοτε εν Αρμονία.

Η ψυχοσωματική ολοκλήρωση του ανθρώπινου όντος επιτυγχάνεται όταν αυτές οι δύο φαινομενικά αντιτιθέμενες [αλλά στην πραγματικότητα συν-πληρωματικές δυνάμεις] τεθούν σε αρμονική τροχιά μεταξύ τους, έτσι ώστε η μία να μην απωθεί την άλλη, οδηγώντας το άτομο σε αδιέξοδες υπαρξιακές συγκρούσεις και [πολύ συχνά] στην ψυχοσωματική ανωμαλία ή στην παρα-φροσύνη.

Αυτό δηλαδή που αποτελεί και τον βαθύτερο πυρήνα της Τραγικής Λύσης, ήγουν το σήμα-κατατεθέν της Ελληνικής κοσμοαντίληψης.

Τι είναι όμως το Απολλώνιο και τι το διονυσιακό στοιχείο και πως εμφανίζονται αυτά στο ψυχικό υπόστρωμα κάθε ανθρώπινης προσωπικότητας;

Με πολύ αδρές γραμμές, θα σας πω ότι, καθε ενας απο μας φερει μεσα του δυο αντιτιθεμενους κοσμους.
Τον κοσμο του μετρου, της λογικης, της ισορροπίας, του ηθους, της εγκρατειας - στοιχεια που αποδιδονται στον θεο Απολλωνα. 
Και τον κοσμο της ιερης τρελας, της μεθης, του αμετρου, του σπαταλου, της λαγνειας - στοιχεια που αποδιδονται στον θεο Διονυσο. 

Το ανθρώπινο Εγώ [ego, στην ορολογία του φροϋδισμού] ειναι το πεδιο συγκρουσης αυτων των αρχεγονων εσωτερικών δυναμεων.

Η ιδέα βεβαίως της "σύγκρουσης αρχέγονων δυνάμεων" δεν είναι ελληνική αλλά περσική και αποτελεί τη βάση της πανάρχαιας θρησκείας του ζωροαστρισμού.
Σύμφωνα με τη ζωροαστρική αντίληψη, που τη γνώριζαν καλά οι Έλληνες [άλλωστε η ίδια η ονομασία "Ζωροάστρης" είναι εξελληνισμός του περσικού Ζαρατούστρα] ο άνθρωπος και η Φύση ολόκληρη, είναι το πεδίο σύγκρουσης των πιο αρχέγονων δυνάμεων της Δημιουργίας, του Καλού και του Κακού, που παρουσιάζονται με τον ανθρωπομορφισμό των θεών: Αχουρα Μάσδα και Αριμάν [θεοί του Καλού και του Κακού, αντιστοίχως]
Η ζωή, η Πλάση, η Δημιουργία, δεν είναι παρά η αέναη πάλη μεταξύ Αριμάν και Άχουρα Μάσδα, που κατά την ασιατική/Περσική αντίληψη, μετατρέπει τον άνθρωπο σε έναν άβουλο θεατή της Ύπαρξης.

Ωστόσο, στην ελληνική κοσμοαντίληψη, όπως άρχισε αυτή να εκφράζεται μέσω του Ορθού Λόγου δια των προσωκρατικών φιλοσόφων, υφίσταται μία καίρια ανατροπή στο αρχικό σχήμα της διαλεκτικής αντίθεσης Καλού-Κακού, Φωτός-Σκότους.

Οι αρχέγονες δυνάμεις της δημιουργίας δεν νοούνται πλέον ως εξωτερικές του ανθρώπου, αλλά ως εσωτερικές! Και ταυτόχρονα αίρεται ο προσδιορισμός του "Καλού ή του Κακού" στα πάντα όλα όσα υφίστανται στη Φύση και το δίπολο "Κακό-Καλό", μετατοπίζεται αποκλειστικά στο πεδίο της κοινωνίας και της Ηθικής. 

Αυτή η κομβική ανατροπή άλλαξε ριζικά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας μέσα στον Κόσμο, εισάγοντας για πρώτη φορα στην ιστορία της ανθρωπότητας την ουσία του Ελληνισμού, δηλαδή τον άνθρωπο ως δημιουργό της ζωής του και της Μοίρας του και όχι ως απλό ενεργούμενο των γιγαντιαίων δυνάμεων της Φύσης.
Στην πνευματική πορεία της Ανθρωπότητας, που ανοίχτηκε μέσω της προσωκρατικής φιλοσοφίας, δεν υπάρχουν πια δύο αντιτιθέμενες εξωτερικές δυνάμεις, τις οποίες είναι αδύνατο να επηρεάσει ο άνθρωπος δια της δράσης του [εφόσον είναι έξω από αυτόν και ασύγκριτα ισχυρότερες] αλλά, αντιθετως, οι δυνάμεις αυτές, του Φωτός και του Σκότους, του Απόλλωνος και του Διονύσου, βρίσκονται εντός του ανθρώπου, είναι εκ-φάνσεις της ίδιας της υπόστασης του και συνεπώς, μπορούν να ελεγχθούν από τον άνθρωπο, μέσω του Λόγου!

Κι εδώ εντοπίζεται πλέον η ειδοποιός διαφορά που ξεχωρίζει τον Ελληνισμό [και κατά συνέπεια ολόκληρο το πνευματικό οικοδόμημα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού] από τον ασιατικό και τον ιουδαϊκό κόσμο.

Ο Αριμάν, ο Άχουρα Μάσδα, ο Τζεχώβα, ο Σατάν και όλοι αυτοί οι τρομεροί Θεοί των ασιατών, που θέλουν τον άνθρωπο άβουλο θεατή και τυφλό σκλάβο τους, αποκόπτονται από τον ψυχοσωματικό ορίζοντα του ανθρώπινου όντος και απορρίπτονται πίσω στα σκοτάδια τους.
Ο Απόλλων και ο Διόνυσος προσδιορίζονται, μέσω του Ελληνικού Πνεύματος και του ανώτατου πεδίου έκφρασης του της Τραγωδίας, ως συστατικά στοιχεία της διαλεκτικής [κατά τον Ηράκλειτο] εξέλιξης της προσωπικότητας του.
Η αέναη μάχη Φωτός-Σκότους μεταφέρεται από το εξωτερικό πεδίο της Φύσης, στο εσωτερικό πεδίο της Ψυχής και γίνεται πλέον υπόθεση του Ελεύθερου ανθρώπου, του Πολίτη ενός οργανωμένου Άστεως, ο οποίος έχει ηθικό και πολιτικό καθήκον, να εξισορροπήσει τις αντιτιθέμενες δυνάμεις του Εγώ του και να επιτύχει την υγιή εν-αρμόνιση τους, στην διαρκώς εξελισσόμενη προσωπικότητα του.

Ο "καλός κ' αγαθός" [ωραίος και σώφρων] Έλλην πολίτης, είναι συνεπώς ο άνθρωπος που δεν έχει απωθήσει τα ένστικτα του, ούτε όμως και τους επιτρέπει να τον κατευθύνουν στις τυφλές του επιθυμίες αλλά αυτός ακριβώς που ζει εν τη Αρμονία των "ενστικτωδών" πόθων του και των "ηθικών αξιών" του.             

 Στην Ελληνική Μυθολογία έχει δραματοποιηθεί πολλαπλώς αυτή η αρχέγονη σύγκρουση

μεταξύ του Απολλώνιου και του Διονυσιακού στοιχείου, μέσα στον άνθρωπο.

Οι Βάκχες του Ευριππίδη ή ο μύθος των Μινυάδων είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Στις Βάκχες, ο βασιλιάς Πενθέας που αρνείται ολοσχερώς τον Διόνυσο, 

κατακρεουργείται από τις Μαινάδες, ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται και η γυναίκα του...  

Μια εκπληκτική τραγωδία, που διεκ-τραγωδεί τα φοβερά παθήματα 

όσων τολμήσουν να αποκόψουν ολοκληρωτικά το διονυσιακό στοιχείο από τη ζωή τους...

Η εσωτερική αυτή συγκρουση του Απολλωνειου και του Διονυσιακου στοιχειου, που αποτελεί και τη βαθύτερη αποκάλυψη του Ελληνικού πνεύματος στην ιστορία της Ηθικής και της Γνώσης, εκφράστηκε και με ημιεπιστημονικό τρόπο, από τον Σιγκμουντ Φρόυντ αρχικά και μετέπειτα, από τον μαθητή του τον Καρλ Γιουνγκ.
Η ορολογία και η ανάλυση της φροϋδικής ψυχοδυναμικής [Φρόυντ, Γιουνγκ, Λακάν] είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, πρωτον διότι "πέρασε" έστω και παραμορφωμένη στις μάζες και δευτερον επειδή κατα-δείχνει πως εξελίχθηκαν οι πυρηνικές ιδέες του Ελληνισμού, ενσωματωμένες μέσα στο σύμπλοκο του Ευρωπαϊκού πολιτισμού.  

Η αβυσαλεα εσωτερική συγκρουση Απόλλωνος-Διονύσου λοιπόν, προκαλει τις ψυχικες διαταραξεις, που ο Φροϋντ στη δικη του γλωσσα, ονομασε "νευρωτικες ή ψυχωσικες" διαταραχες.

Βάσει της ψυχοδυναμικής ορολογίας,  η σύγκρουση του Εγώ[Ego] και του Υπερ-Εγώ[Hyper-Ego] με το Αυτό[Id], είναι στην ουσία η επαν-ανακάλυψη της ελληνικής σύγκρουσης Απολλώνιου και Διονυσιακού Στοιχείου.
Δεν είναι μάλιστα διόλου τυχαίο ότι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα της νεύρωσης που παρουσιάζεται εξαιτίας της απώθησης των σεξουαλικών ενστίκτων του ανθρώπου, ο Φρόϋντ τα ονόμασε "Υστερία", από την ελληνικότατη λέξη "Υστέρα", που σημαίνει τη γυναικεία κοιλιά.
Μελετώντας και ψυχαναλύοντας την ασθενή του Βέρθα Παπενχάιμ [με το ψευδώνυμο Ο.] ο μεγάλος στοχαστής κατανόησε ότι οι νευρωτικές της κρίσεις, που την έφταναν σε σημείο παράλυσης, οφείλονταν στην άλυτη σύγκρουση του Απολλώνιου με το Διονυσιακό της στοιχείο [Νους-Σώμα ή Λόγος-Επιθυμία ή Ηθική προστακτική-σεξουαλική επιθυμία, όπως και αν το πείτε].
Κι αυτή την ανίκητη διονυσιακή ή αισθησιακή ή σεξουαλική ορμή, που διέλυε την ψυχοσωματική ισορροπία της ασθενούς του, πολύ σωστά την τοποθέτησε ο Φρόυντ στην υστέρα της [στη μήτρα της]    

Φέρνοντας λοιπόν στο φως του Συνειδητού της [Απολλώνιο στοιχείο] τα νόμιμα δικαιώματα της σεξουαλικής της επιθυμίας [Διονυσιακό στοιχείο] και βοηθώντας την να τα εν-αρμονίσει, την θεράπευσε.
Όπως στην αρχαιότητα ο Έλλην ιατρομάντις Μελάμπους, είχε θεραπεύσει  δια της ψυχαναλυτικής μεθόδου, τον γιο του Ίφικλου από ανικανότητα, εξαιτίας του τρόμου του ευνουχισμού...

Ο υγιής ψυχοσωματικά ανθρωπος λοιπόν και σύμφωνα με τις συγχρονες αντιληψεις, δεν ειναι αυτος που εχει απωθησει εξ' ολοκληρου το διονυσιακο στοιχειο, διαμορφωνοντας τη συμπεριφορα του αποκλειστικα απάνω στον απολλωνιο αξονα αλλα ο ανθρωπος που εχει αποδεχτει και τους δυο αρχεγονους πολους του Εγω, επιδιωκοντας σθεναρως την αρμονικη Ισορροπια μεταξυ του Απολλωνειου και του Διονυσιακου του στοιχειου.

Δηλαδή: ο Στοχαστης-Χορευτης του Νιτσε, ο Αποκαθαρμενος ανθρωπος του Αριστοτελη, ο Θεραπευμενος εαυτος της Φροϋδικης ψυχαναλυσης.  

Η απολυτη απωθηση του Διονυσιακου μας Εγω, θα μας καταστησει πιθανον νευρωτικα ή ψυχωσικα ατομα [απωθηση του id, του Αυτου, κατα την Φροϋδικη ορολογια} ενω αντιθετα η απολυτη απωθηση του Απολλωνειου Εγω, θα μας κατεβασει στο επιπεδο του ζωωδους.

Αν θελουμε να κατακτησουμε την Αυτονομια μας, εχει σημασια να επιτρεψωμε και στα δυο αντιτιθεμενα αρχεγονα στοιχεια μας, να διαυγαστουν στο φως της συνειδησης, ακομα και αν μας τρομαζει υπερμετρα το μεθυσμενο σκοταδι τους ή η ανελεητη φωτεινοτητα τους.

Αλλωστε πως θα αποκτουσαμε συνειδηση του Φωτος, αν δεν εκτεινονταν γυρω του το Σκοτος; 

Μέσω της αποκαθαρτικής δυνάμεως της αρχαίας τραγωδίας [το έλεος, το δέος και τη λύτρωση] ο θεατής-θεραπευόμενος ένιωθε αντίστοιχη ψυχοσωματική ευ-εξία σε συλλογικό επίπεδο, όσο και ένας συμερνός θεραπευόμενος μπορεί να νιώσει στις συνεδρίες μιας ψυχοδυναμικής θεραπείας, είτε ατομικής είτε ομαδικής.
Ο Απόλλων και ο Διόνυσος λοιπόν παραμένουν ακόμα μέσα μας - και μέσα μας επίσης είναι το πεδίο όπου πρέπει να δώσουμε τη μάχη για την υγιή ψυχοσωματική μας ανέλιξη.
Οι ελληνικές ρίζες μας [για όσους τουλάχιστον έχουν την ευθυκρισία να της αναγνωρίζουν ακόμα] μας βοηθάνε τα μέγιστα, ώστε να απαγκιστρωθουμε από τις ύπουλες κατευθύνσεις, τις οποίες μας χαράζουν [ερήμην μας] οι πασης φύσεως μηχανικοί των ψυχών, προσδοκώντας να μας καταστήσουν άβουλους υποτελείς των νεοταξικών "γκουρού" και των βιοεκφυλισμένων [τάχα μου "απελευθερωμένων"] κηρύκων της σεξουαλικής ασυδοσίας, ώστε να καταντήσουμε σκλάβοι των παθών μας και των φαντασιώσεων μας.

Γυρίστε λοιπόν τις κόρες των ματιών σας προς τα μέσα και κοιτάξτε στις ψυχές σας.
Έτσι δηλαδή όπως σκάλιζαν οι Έλληνες τα αρχαία αγάλματα, με τις κόρες των ματιών τους στραμμένες προς τα μέσα, ενώ εμείς οι άφρονες σήμερα, νομίζουμε ότι απλώς τα αρχαία μάτια, ήσαν τυφλά... 

  Ποιος είπε ότι τα αρχαία αγάλματα ήσαν τυφλά;

Απλώς οι Έλληνες είχαν τη Σοφία να τα φτιάχνουν με τις κόρες στραμμένες προς τα μεσα

Για να κοιτάνε την ψυχή τους...

Λευτέρης Πανούσης 15 Απριλίου 2019