ΠΟΤΕ ΘΑ ΚΑΜΕΙ ΞΕΣΤΕΡΙΑ…

Από f/b-Μιχάλης Κατσανεβάκης

20 Δεκεμβρίου 2021  · 

Πότε θα κάμει ξεστεριά, πότε θα Φλεβαρίσει,

να πάρω το τουφέκι μου, την όμορφη πατρώνα,

να κατεβώ στον Ομαλό, στη στράτα των Μουσούρω,

να κάμω μάννες δίχως γυιούς, γυναίκες δίχως άντρες,

να κάμω και μωρά παιδιά, ν’ ‘ναι δίχως μανάδες,

να κλαίν τη νύχτα για βυζί και την αυγή για γάλα.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΟΥ «ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΡΙΖΙΤΙΚΑ»

….είναι ένα τραγούδι βεντέτας, το οποίο εξελίχθηκε σε επαναστατικό....

Το ριζίτικο λοιπόν αυτό, είναι προϊόν των ποιμένων της Ρίζας και των Σφακίων, οι οποίοι και το δημιούργησαν....

Πάνω απ’ όλα όμως, όποιος δεν γνωρίζει την τοπική διάλεκτο και συγχέει το αναγυρισμένος με το κοσμογυρισμένος, ή το πολυταξιδεμένος, μάλλον, με κάτι άλλο θα πρέπει να ασχοληθεί παρά με το ριζίτικο.

……………….

ΑΚΟΜΗ ΔΙ’ ΟΣΟΥΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΥΝ ΟΤΙ ΤΟ ΑΡΧΙΚΟ ΡΙΖΙΤΙΚΟ ΗΤΑΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΣΤΡΕΦΕΤΟ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΕΧΘΡΩΝ, ΤΟΥΡΚΩΝ, ΕΝΕΤΩΝ ΄Η ΟΠΟΙΩΝΔΗΠΟΤΕ ΑΛΛΩΝ, ΑΠΛΟΥΣΤΑΤΑ ΕΧΟΥΝ ΠΑΝΤΕΛΗ ΑΓΝΟΙΑ «ΤΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ» ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Ή ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ.

………………………………

Ξεκάθαρο είναι ότι τα γεγονότα διαδραματίζονται στον Ομαλό. ……………..

Ξεκάθαρο επίσης είναι ότι ο αρχικός ποιητής, ……..ήθελε να εξολοθρεύσει, την οικογένεια των Μουσούρων. Να κάνει γενοκτονία,

……………………

……….μην ξεχνούμε βέβαια ότι τα χωριά Χριστός-Γέρακας (Κουστογέρακο) και Λειβαδάς άνηκαν εις τα Σφακιά.

…………………

Την εποχή του αρχικού ριζίτικου, εις την περί τον Ομαλό περιοχή επικρατούσε η εξής κατάσταση: οι Ενετοί σαν κατακτητές εξουσίαζαν τους πάντες. Πέραν όμως των Ενετών, εις την πέριξ περιοχή, σύμφωνα με τον Buondelmondi, κατοικούσαν και οι Αρχοντορωμαίοι, (Βυζαντινές οικογένειες) όπως και ο φτωχός λαός, τον οποίον εκμεταλλευόταν οι δύο προηγούμενοι.

Άλλος προβλεπτής ο Filipo Pasqualigo, γράφει ότι οι Αρχοντορωμαίοι δημιουργούν μία κατάσταση αναρχίας και ασυδοσίας, πολύ επικίνδυνη και για τους Ενετούς όσο και για τους φιλήσυχους ανθρώπους και γράφει ότι αυτοί ήσαν οι: Καντανολέοι, από το χωριό Χριστός-Γέρακας, οι Μουσούροι, οι Σγουράφοι και οι χειρότεροι απ’ όλους οι Πάτεροι.

Ακόμη και οι Σφακιανοί παραπονούνται στους Ενετούς με δύο επιστολές……..

Επίσης γράφουν και ένα λαϊκό τετράστιχο της εποχής του Καντανολέοντα που σατίριζε με τον ποιο ειρωνικό τρόπο την προσωρινή εξουσία της επανάστασης του 1570.

Ποιος είδε Κοντή σύντυχο (Sindaco)

Κανδάνολε ρετούρη (Rettore)

και Πατερό γραμματικό

Μουσούρο καντζελιέρη.

Οι τελευταία λέξη κάθε στοίχου είναι θέση εξουσίας.

…….και τα ίδια τα ριζίτικα μιλούν για την έκρυθμη κατάσταση όπου επικρατούσε στην περιοχή του Ομαλού, ……

Μωρέ κοπέλια Σφακιανά, όσα ‘στε των αρμάτω,

πιάστε τα και γλακήσετε στον Ομαλό να πάμε,

κι εκάμαν πάλι φονικό οι γι αρχοντομουσούροι.

Το Γιάνναρη σκοτώσασι, το νιό το παινεμένο.

Ο Γιάνναρης ήταν Σφακιανός.

Σχετικό είναι και το παρακάτω, …..

Νικόλα τ’ αντροκάλεσμα άφης το μη το κάνεις,…

………………………….

…….οι Λάκκοι, δεν αναφέρονται στις ενετικές απογραφές από τους Τριβάν και Καστροφύλακα, ……

……………………..

Υπάρχουν και άλλα τραγούδια αυτού του είδους, συν τα ιστορικά δεδομένα, από το σύνολο των οποίων μπορεί εύκολα να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι στην περιοχή του Ομαλού, μεταξύ των ποιμένων της περιοχής, υπήρχαν σοβαρά προβλήματα με φόνους και βεντέτες, ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ μέχρι και σήμερα, π.χ. βεντέτα που ακολούθησε το φόνο στην περιοχή, του Θ. Ρ. Βίγλη στις 12 Νοε 1947.

Η αρχική μορφή του τραγουδιού «ΠΟΤΕ ΘΑ ΚΑΜΕΙ ΞΕΣΤΕΡΙΑ», ήταν αυτή περίπου που αναφέρουν οι συλλογές:

Χριστέ να ζώνουμουν σπαθί και να ‘πιανα κοντάρι,

να πρόβαινα στον Ομαλό στη στράτα των Μουσούρω,

να σύρω τα’ αργυρό σπαθί και το χρυσό κοντάρι,

να κάμω μάνες δίχως γιούς, γυναίκες δίχως άντρες.

……κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας, το μίσος το πάθος και η εκδικητική μανία του καταπιεζόμενου, μετέτρεψε το παραπάνω τραγούδι στο ξακουστό σημερινό ριζίτικο : «Πότε θα κάμει ξεστεριά…»

Τώρα εξ όσων αφορά τινές, οι οποίοι ασχολούνται δια το σχετικό ριζίτικο με κυνήγια, τσιφτέδες, πέρδικες, περδικόπανα, και τα παρόμοια, ούτοι, της πραγματικότητας και των "μυστηρίων" απέχουν παρασάγγας.

……..δια το περδικόπανο καταθέτω μια περιγραφή του 1937 : «ήτο τούτο ύφασμα μάλλινον, ελαφρόν,……..

Τέλος αναγυρισμένος, είναι αυτός ο ποιμήν, τον οποίο οι άλλοι δεν «πειράζουν», δηλαδή, δεν του κλέβουν το ποίμνιο, είτε από σεβασμό, είτε από φόβο. Επίσης «γυρισμένος», είναι ο κριός ή ο τράγος, ήτις έχει ευνουχιστεί.

……………………….

Κατά την Γερμανική Κατοχή το ριζίτικο είχε μετατραπεί ως εξής :

Πότε θα κάμει ξεστεριά, πότε θα Φλεβαρίσει,

να πάρω το τουφέκι μου, την όμορφη πατρώνα,

να κατεβώ στο Μάλεμε στην αεροκαθίστρα,

για να σκοτώσω Γερμανούς και Έλληνες προδότες,

απού μας επροδούδανε.

Πατρώνα είναι η παλάσκα- φυσιγγιοθήκη.

Μ.Κ. κ.τ. 6972674306

*Σημ. Κώστα Ντουντουλάκη-διαχειριστή "Αντίλογου Χανίων":

Βέβαια υπάρχουν και τραγούδια αντιπάλων, όπως:

 "Μια καλογρέν εμήνυσε τω΄ Σφακιανώ΄ μαντάτο:

Να το κατέτε Σφακιανοί, ούλοι, μικροί μεγάλοι,

ο νιός απού σκοτώσετε, ήτον εμένα γιος μου΄

Τα τρίμερα περάσανε, τα ΄νιάμερα εφτάξα΄,

μα τα σαράντα δεν περνούν, το Χάρο σάσε μπέμπω, 

λογαριασμό να δώσετε για το κορμί του γιου μου"...

Κάπου διάβασα εικασία πως αφορούσε τον θρυλικό πρωτοκαπετάνιο "Γιο της Καλόγριας" Καραϊσκάκη που λέγεται πως στην αψιμαχία που προκλήθηκε "από πυροβολισμούς κατά του τουρκικού στρατοπέδου μεθυσμένων Κρητών" πριν τη μάχη του Φαλήρου, λαβώθηκε θανάσιμα από πληρωμένους από την ξενόδουλη (και τότε) κυβέρνηση... Μα δεν νομίζω να στέκει λογικά αυτή η εξήγηση γιατί πρώτ΄απ΄όλα ειναι αναπόδεικτη εικασία κάποιων αυτή η εκδοχή, αφετέρου εκτός του ότι υπήρχε βεντέτα Δυτικο-Σφακιανών και (κυρίως) Λακιωτών για το "μοίρασμα του Ομαλού", αρκετά ριζίτικα αναφέρονται σε καλόγριες, ήταν προσφιλές θέμα για ριμαδόρους...

*Επ΄ευκαιρία, Κατσανεβάκη, από τη Σαμαριά Σφακίων, ήτανε η γιαγιά της Παλιορουματιανής γιαγιάς απ΄τον πατέρα μου. Ηρακλεία την λέγανε...