Φαράγγι της Σαμαριάς, 3 Ιουνίου στις 9:43 μ.μ ξημέρωμα 4ης Ιουνίου 1948.

Κείμενο Μαρίας Σοφίας Κουτσουράκη

Χιλιάδες χωροφύλακες, ΜΑΥ*δες, στρατιώτες κι επίστρατοι κυκλώνουν το φαράγγι από παντού. Ακόμη και πολεμικά πλοία αποβιβάζουν στρατιώτες στην Αγιά Ρουμέλη.

Μέσα έχουν βρει καταφύγιο περίπου 100 αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού. Κυνηγημένοι, διψασμένοι, πεινασμένοι, με λίγες σφαίρες και πολλοί ξυπόλητοι.

Η άνιση μάχη κράτησε 4 μέρες. Χρησιμοποιήθηκαν βαριά πυροβόλα ενώ αεροπλάνα βομβάρδιζαν διαρκώς τις θέσεις των ανταρτών. Το φαράγγι μετατράπηκε σε κόλαση. Παντού καπνοί και βράχια να κατρακυλούν σε διάφορα σημεία του.

Κάποια στιγμή η άμυνα έσπασε. Ο κύριος όγκος των ανταρτών αποσύρθηκε νοτιοδυτικά. Οι εισβολείς άρχισαν να κινούνται προς τον πάτο του φαραγγιού.

Εκεί υπήρχε μια 9μελής επίλεκτη ομάδα με επικεφαλής έναν από τους πιο ατρόμητους και εμπειροπόλεμους μαχητές του ΔΣΕ Κρήτης, το Νίκο Ξερογιαννάκη ή καπετάν Βαρδαλιά από το Σάσαλο Κισάμου.

Δεν πήραν διαταγή να υποχωρήσουν, δεν υποχώρησαν ποτέ. Πολέμησαν ηρωικά για ώρες διευκολύνοντας τους συντρόφους τους να διαφύγουν.

Τελευταίος φαίνεται να έπεσε ο Βαρδαλιάς.

Όπως αφηγείται ο γνωστός ηρωικός επί 35 χρόνια (1940-1974) αντάρτης Γιώργης Τζομπανάκης :

«…σαν είδε πως δεν εμπόριε να κάμει πράμα έσπασε το αυτόματο του, πετάχτηκε σ’ ένα χαράκι και φωνάζει: Σκοτώστε ρε φασίστες να χορτάσετε».

Μαζί του έπεσαν νεκροί τ’ αδέρφια Ηλίας και Σπύρος Παντελάκης, Ηλίας Ποντικάκης, Νίκος Μαθιουλάκης, Γιώργος Ψαρός και Γιώργος Παπαδόπουλος.

Υπήρξαν και μερικοί άλλοι νεκροί αλλά η μεγάλη πλειοψηφία, παρά την περικύκλωση, βγήκε από το φαράγγι από μυστικό πέρασμα. Οδηγοί τους οι Βίγληδες, ο Γιάννης κι ο Βαγγέλης, της οικογένειας που κατοικούσε στο χωριό της Σαμαριάς κι ήξεραν τα κατατόπια.

Κάτω από τη μύτη των χωροφυλάκων περπάτησαν για ώρες μες τη νύχτα, πέρασαν στην επαρχία Σελίνου, χωρίστηκαν σε μικρές ομάδες και συνέχισαν καταδιωκόμενοι.

(Τα στοιχεία αντλήθηκαν από βιβλία των Λευτέρη Ηλιάκη, Νίκου Κοκοβλή, Γιώργη Τζομπανάκη και Γιάννη Μανούσακα).

*ΜΑΥ: "Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου" του 1946-49, τα μετέπειτα παρακρατικά ΤΕΑ (Τάγματα Εθνικής Ασφαλείας") κατά τα πρότυπα των κατοχικών "Ταγμάτων Ασφαλείας" που ίδρυσαν οι ναζί κατακτητές για δίωξη των "κομμουνιστοσυμμοριτών"...