30 Απριλίου 2023
Η λενινιστική θεωρία του ιμπεριαλισμού και οι λανθασμένες θεωρητικές αντιλήψεις για την «ιμπεριαλιστική πυραμίδα»
 |
| Resistência (resistencia.cc) |
Του Gabriel Martinez *
Μια από τις μεγάλες συζητήσεις που διεξάγονται σήμερα στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα είναι για το πώς χαρακτηρίζεται ο σύγχρονος ιμπεριαλισμός.
Για μια σωστή κατανόηση του ζητήματος είναι απαραίτητο να ξεκαθαρίσουμε το πεδίο από τις "αριστερές" και δεξιές ερμηνείες που δυστυχώς απολαμβάνουν μια κάποια δημοτικότητα. Μια σωστή κατανόηση του σύγχρονου ιμπεριαλισμού θα μας βοηθήσει να πολεμήσουμε ορθότερα τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, τον κύριο εχθρό των λαών. Ως εκ τούτου, είναι σκόπιμο να εκθέσουμε συνοπτικά και συστηματικά τα κύρια χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού, όπως τα διατύπωσε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν, καθώς και την κριτική μας στις "αριστερές" και δεξιές αντιλήψεις του ιμπεριαλισμού.
Η λενινιστική θεωρία του ιμπεριαλισμού, που παραποιείται από τους αναθεωρητές των πιο διαφορετικών αποχρώσεων, αποτελεί μια σημαντική συμβολή του Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν στην ανάπτυξη του επιστημονικού σοσιαλισμού. Το κύριο έργο στο οποίο ο Ρώσος επαναστάτης ασχολείται με το πρόβλημα είναι το βιβλίο «Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού». Χρησιμοποιώντας σε μεγάλο βαθμό γενικά στοιχεία που παρέχονται από αστικές στατιστικές και δηλώσεις αστών διανοουμένων από τις κορυφαίες καπιταλιστικές χώρες, ο Λένιν παρουσιάζει μια "γενική εικόνα" της καπιταλιστικής παγκόσμιας οικονομίας στις παραμονές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Σε αυτό το βιβλίο, ο Λένιν δείχνει πώς η παγκόσμια σύγκρουση του 1914-1918 ήταν ένας ιμπεριαλιστικός πόλεμος, που θα ήταν ένας από τους πολέμους της κατάκτησης, της λεηλασίας και της αρπαγής. Ένας "πόλεμος για τη διαίρεση του κόσμου, για το μοίρασμα και την αναδιανομή των αποικιών, των "σφαιρών επιρροής" του χρηματιστικού κεφαλαίου κ.λπ.".
Σύμφωνα με τον Λένιν, ο καπιταλισμός έχει γίνει ένα παγκόσμιο σύστημα αποικιακής υποταγής και οικονομικού στραγγαλισμού της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού του πλανήτη από μια χούφτα «προηγμένων» χωρών.
Τον κόσμο μοιράζονται «τρεις αρπακτικές δυνάμεις, οπλισμένες μέχρι τα δόντια», οι οποίες εκείνη την εποχή θα ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Αγγλία και η Ιαπωνία.
Αυτή η κίνηση από την πλευρά αυτών των τριών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων θα έσυρε ολόκληρο τον πλανήτη στον πόλεμό τους για το μοίρασμα της λεηλασίας τους.
Με οικονομικούς όρους, η παλιά ανταγωνιστική φάση του καπιταλισμού έδωσε τη θέση της στο μονοπώλιο. Η ανάπτυξη της βιομηχανίας και η συγκέντρωση της παραγωγής γίνονται μια από τις πιο χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητες του καπιταλισμού. Το μεγάλο μονοπωλιακό κεφάλαιο ασκεί την κυριαρχία του στον οικονομικό, πολιτικό και ιδεολογικό τομέα. Η συγκέντρωση του κεφαλαίου φτάνει σε γιγαντιαία επίπεδα δημιουργώντας μονοπώλια. Ο ιμπεριαλισμός θεωρείται από τον Λένιν ως η «τελευταία φάση του καπιταλισμού». Είναι ο αγωνιώδης, σάπιος καπιταλισμός και το κατώφλι της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Στο «Ιμπεριαλισμός, το ανώτερο στάδιο του καπιταλισμού», ο Λένιν προσδιορίζει τα κύρια οικονομικά χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού. Αυτά είναι:
1) Η συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου φτάνει σε τόσο υψηλό επίπεδο που δημιουργεί μονοπώλια, τα οποία παίζουν καθοριστικό ρόλο στην οικονομική ζωή.
2) Η συγχώνευση του τραπεζικού και του βιομηχανικού κεφαλαίου γεννά το χρηματιστικό κεφάλαιο και τη χρηματιστική ολιγαρχία.
3) Η εξαγωγή κεφαλαίου, σε αντίθεση με την εξαγωγή αγαθών, αποκτά ιδιαίτερη σημασία. 4) Δημιουργούνται διεθνείς μονοπωλιακοί όμιλοι που διαιρούν τον κόσμο.
5) Ολοκληρώνεται η διαδικασία εδαφικής διαίρεσης του κόσμου μεταξύ των καπιταλιστικών δυνάμεων.
Σε αντίθεση με ό,τι λένε ορισμένοι θεωρητικοί, ο ιμπεριαλισμός δεν είναι ένα ξεχωριστό σύστημα από τον καπιταλισμό, αλλά διατηρεί όλα τα θεμελιώδη στοιχεία ενός τέτοιου καθεστώτος. Οι γενικές βάσεις της καπιταλιστικής οικονομίας συνεχίζουν να υπάρχουν. Τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε μια χούφτα καπιταλιστών, όπως και οι εργαζόμενες μάζες συνεχίζουν να υφίστανται εκμετάλλευση και καταπίεση. Το κέρδος εξακολουθεί να είναι ο κύριος στόχος των καπιταλιστών και η αναρχία της παραγωγής συνεχίζει να υφίσταται υπό την επίδραση αυθόρμητων οικονομικών νόμων. Ο νόμος της αξίας συνεχίζει να λειτουργεί υπό τον ιμπεριαλισμό. Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του εν λόγω βιβλίου, ο ιμπεριαλισμός είναι το ανώτερο στάδιο του καπιταλισμού.
Ο Λένιν χαρακτηρίζει επίσης τον ιμπεριαλισμό ως παρασιτικό καπιταλισμό ή καπιταλισμό σε αποσύνθεση. Στον ιμπεριαλισμό, όπου κυριαρχούν τα μονοπώλια και η επιδίωξη υψηλών μονοπωλιακών κερδών, προκύπτει μια τάση προς τη στασιμότητα και την σήψη. Τα μονοπώλια δεν ενδιαφέρονται πλέον για την εφαρμογή των τεχνικών καινοτομιών στην παραγωγή, κρατώντας μυστικές σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις επιβάλλοντας έλεγχο στις πατέντες για τέτοιες εφευρέσεις. Αν και αυτή είναι μια τάση του ιμπεριαλισμού, δεν σημαίνει ότι σε ορισμένες περιόδους και κλάδους της οικονομίας δεν υπάρχει καθόλου τεχνική ανάπτυξη και εξέλιξη. Έτσι, στον ιμπεριαλισμό επικρατούν αναπόφευκτα δύο αντίθετες τάσεις: η τάση προς την ανάπτυξη της παραγωγής και της τεχνικής προόδου και η τάση προς τη σήψη της οικονομίας και τον περιορισμό της τεχνικής προόδου. Σύμφωνα με τον Λένιν: "Θα ήταν λάθος να πιστεύουμε ότι αυτή η τάση προς τη σήψη αποκλείει τη ραγδαία ανάπτυξη του ιμπεριαλισμού- σε ορισμένους κλάδους της βιομηχανίας, σε ορισμένα στρώματα της αστικής τάξης, σε ορισμένες χώρες εκδηλώνεται, στην εποχή του ιμπεριαλισμού, με μεγαλύτερη ή μικρότερη δύναμη, είτε η μία είτε η άλλη από αυτές τις τάσεις".
Στον ιμπεριαλισμό, η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της καπιταλιστικής παραγωγής διεκπεραιώνονται με άνισο και αντιφατικό τρόπο, προκαλώντας ολοένα και μεγαλύτερη καθυστέρηση σε σχέση με τις δυνατότητες που δημιουργεί η σύγχρονη επιστήμη.
Στα ιμπεριαλιστικά κράτη αναπτύσσεται ένας σαφής μιλιταριστικός προσανατολισμός.
Παρασιτισμός, ραντιέρηδες και μιλιταρισμός
Στην ιμπεριαλιστική φάση ο καπιταλισμός αποκτά σαφή παρασιτικό χαρακτήρα.
Ο παρασιτισμός είναι μια από τις κύριες εκφράσεις της αποσύνθεσης του καπιταλιστικού συστήματος. Στο πλαίσιο του ιμπεριαλισμού, οι καπιταλιστές χάνουν όλο και περισσότερο τους δεσμούς τους με την παραγωγική διαδικασία. Η μεγάλη πλειοψηφία της αστικής τάξης και των γαιοκτημόνων μετατρέπεται σε ραντιέρηδες, οι οποίοι δεν είναι τίποτα περισσότερο από καπιταλιστές που ζουν από τα εισοδήματα από τα μερίσματα των μετοχών. Η παρασιτική κατανάλωση των εκμεταλλευτικών τάξεων αυξάνεται εκθετικά. Η εξαγωγή κεφαλαίου γίνεται ένα αυξανόμενο μέρος του εθνικού πλούτου των ιμπεριαλιστικών χωρών και των κερδών των κυρίαρχων τάξεων. Στην ιμπεριαλιστική φάση, οι αστικές χώρες μετατρέπονται σε κράτη δανειστές αποσπώντας τεράστια έσοδα από τις χώρες οφειλέτες μέσω λεόντειων δανείων, οι οποίες με τη σειρά τους υποτάσσονται οικονομικά και πολιτικά στις ιμπεριαλιστικές χώρες.
Η εκμετάλλευση των κυριαρχούμενων και εξαρτημένων χωρών είναι μια από τις κύριες πηγές υψηλών μονοπωλιακών κερδών. Μια χούφτα καπιταλιστικών χωρών παρασιτεί σε βάρος των καταπιεσμένων λαών.
Οι ιμπεριαλιστικές χώρες διαθέτουν όλο και μεγαλύτερο μέρος του εθνικού τους εισοδήματος για δαπάνες συντήρησης τεράστιων στρατών, οι οποίοι προορίζονται για τη διεξαγωγή ιμπεριαλιστικών πολέμων. Ο μιλιταρισμός αποτελεί σαφή έκφραση του παρασιτικού χαρακτήρα του καπιταλισμού. Οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι είναι ένα από τα κύρια μέσα που χρησιμοποιούν οι ιμπεριαλιστικές χώρες για να συνεχίσουν να διατηρούν τα υψηλά μονοπωλιακά τους κέρδη. Η εκθετική ανάπτυξη γιγαντιαίων μαζών ανθρώπων, οι οποίοι διαχωρίζουν τον εαυτό τους από την κοινωνικά χρήσιμη εργασία για να εμπλακούν στην υπηρεσία των εκμεταλλευτικών τάξεων, του κρατικού μηχανισμού και της διογκωμένης σφαίρας κυκλοφορίας, είναι επίσης μια μεγάλη επίδειξη του παρασιτισμού. Στις ιμπεριαλιστικές χώρες, οι άρχουσες τάξεις χρησιμοποιούν τα κέρδη τους από την εκμετάλλευση των εξαρτημένων χωρών, χρησιμοποιούν συστηματικά τη δωροδοκία και την καταβολή υψηλών μισθών για να διαφθείρουν ένα μικρό στρώμα ειδικευμένων εργατών, δημιουργώντας μια αστική εργατική αριστοκρατία, τη βάση στήριξης του οπορτουνισμού μέσα στο εργατικό κίνημα.
Η διαίρεση του κόσμου στην εποχή του ιμπεριαλισμού
Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τη λενινιστική θεωρία του ιμπεριαλισμού χωρίς να κατανοήσουμε ότι σε αυτό το στάδιο ανάπτυξης, ο κόσμος αναπόφευκτα χωρίζεται ανάμεσα σε μια χούφτα καταπιεστικών εθνών και τη συντριπτική πλειοψηφία των εθνών που παραμένει κάτω από τα ηνία της εξάρτησης από αυτές τις ιμπεριαλιστικές χώρες.
Ο Λένιν υποστήριζε ότι ιμπεριαλισμός σήμαινε το ξεπέρασμα από το κεφάλαιο των πλαισίων των εθνικών κρατών, καθώς και την επέκταση και επιδείνωση του εθνικού ζυγού σε μια νέα ιστορική βάση.
Είναι αλήθεια ότι η Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση προώθησε ένα τεράστιο κύμα αντιαποικιακού αγώνα. Κάτω από την επίδραση των ιδεών του Οκτώβρη εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες των κυριαρχούμενων χωρών ξεσηκώθηκαν για να ανατρέψουν την ιμπεριαλιστική καταπίεση.
Αυτός ο αιματηρός αγώνας για την ελευθερία των λαϊκών μαζών κορυφώθηκε με την εμφάνιση λαϊκών δημοκρατικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη και την Ασία, τα οποία στη συνέχεια κινήθηκαν προς το σοσιαλισμό, με την Κινεζική Επανάσταση να είναι η πιο εμβληματική περίπτωση. Υπάρχει επίσης η αποσύνθεση του αποικιακού συστήματος και αρκετά εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, ειδικά στην Αφρική, πήραν μία μαρξιστική λενινιστική κατεύθυνση.
Ακόμη και με το τέλος του αποικιοκρατικού συστήματος και την πρόοδο του αντιιμπεριαλιστικού αγώνα, οι κυρίαρχες καπιταλιστικές χώρες δεν σταμάτησαν ποτέ να επιτίθενται στους λαούς. Χρησιμοποίησαν κάθε δυνατό μέσο για να νικήσουν τις σοσιαλιστικές χώρες προωθώντας την αντεπανάσταση. Τελικά, κέρδισαν μια τεράστια νίκη με τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την εξαφάνιση των σοσιαλιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, που διαβρώθηκαν και καταστράφηκαν χάρη στη δραστηριότητα σαμποτάζ που πραγματοποίησαν οι αναθεωρητές που ηγούνταν των κομμουνιστικών κομμάτων αυτών των χωρών.
Ο κόσμος θα έμπαινε σε μια νέα περίοδο ιμπεριαλιστικού αγώνα για τη διαίρεση του κόσμου.
Οι αφρικανικές χώρες που είχαν κερδίσει την ανεξαρτησία τους έπεσαν στα νύχια της νεοαποικιοκρατίας και ο ιμπεριαλισμός ενέτεινε επίσης την επίθεσή του κατά της Λατινικής Αμερικής και ακόμη και κατά της Ρωσίας μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Αξίζει να θυμηθούμε ότι οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, με την τιμητική εξαίρεση της Κούβας, δεν απέκτησαν ποτέ πραγματική εθνική ανεξαρτησία, παρόλο που δεν ήταν πλέον αποικίες, όπως συνέβη με τις αφρικανικές χώρες.
Μετά την άνοδο του ιμπεριαλισμού, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής υποτάχθηκαν στην κυριαρχία των ιμπεριαλιστικών μονοπωλίων και έχασαν την επισφαλή εθνική τους ανεξαρτησία. Η κυριαρχία του ιμπεριαλισμού παραμόρφωσε την ανάπτυξη των εξαρτημένων χωρών, καθιστώντας αδύνατη την ανάδυση ενός "αυτόνομου καπιταλισμού". Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, από το 1930 και μετά, ενέτεινε τη δράση του στη Βραζιλία- έφτασε να ελέγχει -και εξακολουθεί να ελέγχει μέχρι σήμερα- τους κύριους κλάδους της οικονομίας της χώρας. Παρόλο που υπάρχουν ακόμα κάποιοι τομείς που δεν υπόκεινται στον απόλυτο έλεγχό του, δεδομένου του αντιδραστικού και φιλοϊμπεριαλιστικού χαρακτήρα του κράτους και των κυρίαρχων τάξεων, καθώς και της επιρροής του νεοφιλελευθερισμού, υπάρχει η τάση, σιγά-σιγά, οι τομείς αυτοί να ελέγχονται οριστικά από τα ιμπεριαλιστικά μονοπώλια. Σε γενικές γραμμές, αν και τον τελευταίο καιρό η χώρα έχει βιώσει κυβερνητικές εμπειρίες που προσπάθησαν να σπάσουν αυτή την τάση, η Βραζιλία εξακολουθεί να είναι μια χώρα εξαρτημένη από τον ιμπεριαλισμό.
Κάποιες λαθεμένες αντιλήψεις για τον ιμπεριαλισμό
Υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη σχετικά με τον ιμπεριαλισμό που τον χαρακτηρίζει ως κάτι διαφορετικό από τον καπιταλισμό. Σύμφωνα με αυτήν ο ιμπεριαλισμός είναι ένα "νέο" σύστημα που αλλοιώνει τα θεμέλια του "πραγματικού καπιταλισμού" θέτοντας την οικονομία στην υπηρεσία των τραπεζών και των επιχειρηματιών και προωθώντας τους πολέμους. Είναι αλήθεια ότι αυτά είναι επίσης χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού, αλλά δεν μπορούμε σε καμία περίπτωση να ισχυριστούμε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι κάτι διαφορετικό από τον καπιταλισμό. Όλα τα επιβλαβή φαινόμενα που εκδηλώνονται στις μέρες μας και προκαλούν οικονομικές κρίσεις, πολέμους κ.λπ. είναι συνέπειες της ίδιας της ανάπτυξης του καπιταλιστικού συστήματος.
Οι δυνάμεις που υπερασπίζονται τέτοιες αντιλήψεις συχνά εξαπατούν τους ανθρώπους προβάλλοντας τη δυνατότητα της δήθεν οικοδόμησης ενός "εξανθρωπισμένου καπιταλισμού" ή ενός "λαϊκού καπιταλισμού". Προς το παρόν, ένα κόμμα που εκπροσωπεί καλά αυτή την τάση είναι το ισπανικό PODEMOS.
Στη Βραζιλία, υπάρχουν επίσης αριστερές πολιτικές δυνάμεις που υπερασπίζονται παρόμοιες αντιλήψεις.
Στον αντίποδα, υπάρχουν οι λαθεμένες αντιλήψεις που αρνούνται να αναγνωρίσουν ότι ο κύριος εκπρόσωπος του ιμπεριαλισμού στην εποχή μας είναι ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός.
Θα χρησιμοποιήσω περισσότερο χώρο στο κείμενο για να ασχοληθώ με αυτού του είδους τις παρεκκλίσεις.
Τα κόμματα που υπερασπίζονται αυτή την αντίληψη υποστηρίζουν ότι ο ιμπεριαλισμός είναι ένα παγκόσμιο σύστημα - κάτι που δεν είναι λάθος - αλλά καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι όλες οι χώρες είναι ιμπεριαλιστικές, αφού αποτελούν μέρος της "ιμπεριαλιστικής πυραμίδας". Η παγκόσμια αλυσίδα του ιμπεριαλισμού, η οποία αναπόφευκτα γεννά την ύπαρξη καταπιεστών και καταπιεσμένων εθνών, ερμηνεύεται ως μια απλή αντίθεση μεταξύ "ισχυρών καπιταλισμών" και "αδύναμων καπιταλισμών".
Μεταξύ αυτών που υπερασπίζονται μια τέτοια αντίληψη είναι και οι σύντροφοι του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ).
Το ΚΚΕ είναι ένα κόμμα με μαχητικές επαναστατικές παραδόσεις, το οποίο ακόμα και μετά την αντεπανάσταση που ανέτρεψε τις σοσιαλιστικές χώρες, συνέχισε να υποστηρίζει τον μαρξισμό-λενινισμό. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα κομμουνιστικά κόμματα στην Ευρώπη και μία από τις μοναδικές ευρωπαϊκές κομμουνιστικές οργανώσεις που διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη χώρα στην οποία δραστηριοποιείται. Αν και δεν είναι η μόνη κομμουνιστική και μαρξιστική-λενινιστική οργάνωση στην Ελλάδα, είναι αναμφίβολα η μεγαλύτερη και η σημαντικότερη.
Παίρνουμε ως αφετηρία για την ανάλυσή μας το κείμενο Η λενινιστική προσέγγιση του ΚΚΕ για τον ιμπεριαλισμό και την ιμπεριαλιστική πυραμίδα [1], που δημοσιεύτηκε στην επίσημη ιστοσελίδα του κόμματος. Το ΚΚΕ αναπτύσσει μια κριτική στις καταχρήσεις του όρου "ιμπεριαλισμός" από ορισμένες δεξιές οπορτουνιστικές οργανώσεις της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Επισημαίνει την ικανότητα αυτών των κομμάτων να καλλιεργούν αυταπάτες στους εργαζόμενους και σε άλλα τμήματα των μαζών. Μέχρι στιγμής, όλα καλά.
Το πρόβλημα αρχίζει όταν το ΚΚΕ επιχειρεί να ασκήσει κριτική στις αντιλήψεις που καθοδηγούν αυτά τα κόμματα.
Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει το ΚΚΕ είναι σχεδόν εντελώς λανθασμένα.
Λέω σχεδόν εντελώς λανθασμένα γιατί υπάρχουν κάποιες γενικές δηλώσεις των Ελλήνων κομμουνιστών που είναι σωστές. Για το ΚΚΕ, ο οπορτουνισμός, επαναλαμβάνοντας ξεπερασμένες θέσεις, "ταυτίζει τον ιμπεριαλισμό με τη στρατιωτική επίθεση εναντίον μιας άλλης χώρας, με την πολιτική των στρατιωτικών επεμβάσεων, των αποκλεισμών, με την προσπάθεια αναβίωσης της παλιάς αποικιοκρατικής πολιτικής". Είναι αλήθεια ότι η αναγωγή του ιμπεριαλισμού σε αυτές τις θέσεις είναι πολύ μονόπλευρη, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ορισμένες παρεξηγήσεις. Ωστόσο, η κριτική του ΚΚΕ είναι εξαιρετικά επιφανειακή, αφού το κόμμα ξεχνά να επισημάνει ότι ισχύει και το αντίθετο, δηλαδή το να μην αναγνωρίζει ότι οι επιθετικοί πόλεμοι είναι εγγενείς στον ιμπεριαλισμό είναι επίσης μια οπορτουνιστική θέση. Το ΚΚΕ ασκεί κριτική στα οπορτουνιστικά κόμματα που θεωρούν τη Γερμανία κίνδυνο, ενώ χαρακτηρίζουν την κυβέρνηση Ομπάμα "προοδευτική". Το ΚΚΕ έχει δίκιο να το επισημαίνει αυτό, αλλά το κόμμα πέφτει και πάλι σε λάθος όταν αγνοεί ότι τα τελευταία χρόνια οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις έχουν βαθύνει τον έλεγχό τους στην Ελλάδα. Σύμφωνα με το ΚΚΕ:
"Η τρόικα των εκπροσώπων της ΕΕ, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ, η οποία εποπτεύει και καθορίζει τη διαχείριση του εσωτερικού και εξωτερικού χρέους και των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, θεωρείται ως ο κύριος εχθρός, εκτός από την ίδια τη Γερμανία. Κατηγορούν την αστική τάξη της χώρας και τα κυβερνητικά κόμματα ότι είναι προδότες, αντιπατριώτες, υποταγμένοι και υποταγμένοι στη Γερμανία, τους πιστωτές και τους τραπεζίτες. Φυσικά, τώρα που ο ΣΥΡΙΖΑ, ως η νέα σοσιαλδημοκρατική δύναμη, ανέλαβε την κυβέρνηση, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα να διαπραγματευτεί με την τρόικα, τη Γερμανία και να υπογράψει νέες αντιλαϊκές συμφωνίες".
Το πρόβλημα με την παραπάνω αντίληψη δεν έγκειται στην καταδίκη της σοσιαλδημοκρατίας του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά στα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται για την καταδίκη της ρεφορμιστικής οργάνωσης. Τώρα, είναι σαφές ότι η τρόικα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΚΤ και ΔΝΤ) εποπτεύει και καθορίζει τη διαχείριση των χρεών. Είναι επίσης ξεκάθαρο ότι η ελληνική μεγαλοαστική τάξη, συμμαχώντας με τον ιμπεριαλισμό, καθώς και τα κόμματά της, είναι προδότες, αντιπατριώτες και υποταγμένοι στη Γερμανία, τους δανειστές και τους τραπεζίτες.
Οι συνεπείς δυνάμεις του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος έχουν από καιρό αναγνωρίσει ότι η αστική τάξη έχει πετάξει κάτω το λάβαρο της ανεξαρτησίας και της εθνικής κυριαρχίας. Ο Στάλιν μίλησε γι' αυτό στην περίφημη ομιλία του στο 19ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ ήδη από το 1952:
"Στο παρελθόν, θεωρείτο ότι η αστική τάξη ήταν ηγέτης των εθνών, τα δικαιώματα και την ανεξαρτησία των οποίων υπερασπιζόταν και τοποθετούσε "πάνω απ' όλα". Σήμερα δεν έχει απομείνει κανένα ίχνος αυτής της "εθνικής αρχής": η αστική τάξη πουλάει τα δικαιώματα και την ανεξαρτησία των εθνών για δολάρια. Η σημαία της ανεξαρτησίας και της εθνικής κυριαρχίας έχει πεταχτεί στον κάλαθο των αχρήστων. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι εναπόκειται σε εσάς, τους εκπροσώπους των κομμουνιστικών και δημοκρατικών κομμάτων, να την σηκώσετε ψηλά, αν θέλετε να εμφανιστείτε ως πατριώτες των χωρών σας και να γίνετε η ηγετική δύναμη των εθνών. Δεν υπάρχει κανένας άλλος που μπορεί να το κάνει."
(Ομιλία στο κλείσμο του 19ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, 1952).
Αποφάσισαν οι σύντροφοι του ΚΚΕ να φλερτάρουν με τον τροτσκισμό μετά από 97 χρόνια ύπαρξης; Η άρνηση του εθνικού ζητήματος δεν θα βοηθήσει το ΚΚΕ να καταπολεμήσει τα οπορτουνιστικά κόμματα. Δεν είναι απαραίτητα λάθος επειδή οι αναθεωρητές σπεκουλάρουν πάνω σε αυτή την έννοια. Στις χώρες που υποφέρουν πιο έντονα από την πίεση του ιμπεριαλισμού, το εθνικό ζήτημα είναι κάτι απολύτως παρόν, αποτελώντας ένα σημαντικό λάβαρο που πρέπει να σηκώσει το κόμμα του προλεταριάτου.
Το πρόβλημα για τον ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι ότι αναγνωρίζει αυτές τις έννοιες - μια τυπική αναγνώριση, βεβαίως - αλλά ότι αποδέχεται να είναι ένας απλός διαχειριστής της αστικής τάξης πραγμάτων, η οποία στις ελληνικές συνθήκες θα είναι αναπόφευκτα μια τάξη πραγμάτων κατασκευασμένη για να διατηρήσει τα πράγματα όπως ακριβώς είναι τώρα, δηλαδή για να συνεχίσει ο ιμπεριαλισμός να κυβερνά τη χώρα. Ως μικροαστική δύναμη, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ασκεί καμία κριτική στο ελληνικό αστικό κράτος και έχει σπείρει την ψευδαίσθηση ότι θα ήταν δυνατό να σπάσει η κατάσταση εξάρτησης της Ελλάδας με εκλογικά και θεσμικά μέσα, σεβόμενος τους κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς μια πραγματική δημοκρατική και λαϊκή επανάσταση υπό την ηγεσία του ελληνικού προλεταριάτου μαζί με τους θεμελιώδεις συμμάχους του. Για τον ΣΥΡΙΖΑ θα αρκούσε να φτάσει στην ηγεσία του αστικού κράτους για να διευθετηθούν τα πράγματα. Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο νομίζουν αυτοί οι αδιόρθωτοι ρεφορμιστές. Τέτοιες είναι οι σωστές κριτικές που πρέπει να ασκούνται στον ΣΥΡΙΖΑ.
Το ΚΚΕ συνεχίζει την ανάλυσή του μιλώντας για τις δυνάμεις που χρησιμοποιούν "αυθαίρετα" τη σωστή λενινιστική θέση ότι στον ιμπεριαλισμό ένας μικρός αριθμός κρατών λεηλατεί τη μεγάλη πλειοψηφία των κρατών σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με τους Έλληνες κομμουνιστές, αυτή η "αυθαίρετη" ερμηνεία θα οδηγούσε τις δυνάμεις αυτές να ταυτίζουν τον ιμπεριαλισμό με ένα μικρό αριθμό χωρών, ενώ όλες οι άλλες θα είναι υποτελείς, καταπιεσμένες, αποικίες κλπ. Στην πραγματικότητα, η αναγνώριση αυτής της σωστής λενινιστικής θέσης οδηγεί στην ταύτιση του ιμπεριαλισμού ως παγκόσμιο σύστημα όπου υπάρχουν χώρες καταπιεστές, κυρίαρχες και χώρες εξαρτημένες. Ο αριθμός των εξαρτημένων και των ιμπεριαλιστικών χωρών μπορεί να αλλάξει ανάλογα με την εξέλιξη της ταξικής πάλης σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά βασικά έτσι ακριβώς έχουν τα πράγματα. Οι χώρες που είναι "θύματα των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών" (όροι που χρησιμοποιεί το ΚΚΕ) είναι ακριβώς οι εξαρτημένες χώρες, ενώ οι χώρες που δεν είναι θύματα αυτών των κρατών είναι οι χώρες που έχουν καταφέρει να διατηρήσουν κάποιου είδους κυριαρχία.
Οι Έλληνες κομμουνιστές συνεχίζουν το άρθρο τους υποστηρίζοντας ότι οι οπορτουνιστικές δυνάμεις παρουσιάζουν τη Βραζιλία και την Αργεντινή ως χώρες που αποτελούν θετικό παράδειγμα για την υπέρβαση της κρίσης. Λοιπόν, οποιαδήποτε μελέτη της γενικής κατάστασης της οικονομίας αυτών των χωρών, ειδικά της Βραζιλίας, θα μπορούσε εύκολα να διαπιστώσει ότι και οι δύο είναι χώρες εξαρτημένες από τον ιμπεριαλισμό. Αν οι οπορτουνιστές, στην Ελλάδα ή αλλού, τις χρησιμοποιούν ως παράδειγμα, αυτό δείχνει μόνο ότι προτείνουν για τους λαούς τους τη συνέχιση της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας. Για άλλη μια φορά, το ΚΚΕ κάνει λάθος στην επιχειρηματολογία που χρησιμοποιεί για να ασκήσει κριτική στις οπορτουνιστικές δυνάμεις. Το ΚΚΕ θα μπορούσε κάλλιστα να επισημάνει αυτό το θεμελιώδες λάθος των οπορτουνιστών, επιδεικνύοντας παράλληλα την αλληλεγγύη του στους λαούς αυτών των δύο λατινοαμερικάνικων εθνών που υποφέρουν εδώ και χρόνια από την ιμπεριαλιστική κυριαρχία.
Αυτό το σοβαρό σφάλμα υπάρχει επειδή, όπως και οι δεξιοί οπορτουνιστές της σοσιαλδημοκρατίας, το ΚΚΕ πιστεύει επίσης ότι οι χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι χώρες που έχουν ήδη ξεπεράσει την κατάσταση εξάρτησής τους από τον ιμπεριαλισμό, αλλά αντίθετα με ό,τι διακηρύσσουν τα ρεβιζιονιστικά κόμματα, για τους Έλληνες κομμουνιστές αυτά τα έθνη έχουν ήδη φτάσει στο στάδιο της ιμπεριαλιστικής ανάπτυξης. Το ΚΚΕ βάζει στο ίδιο τσουβάλι ακόμα και περιφερειακά οικονομικά μπλοκ όπως η UNASUR, η ALBA και η Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και αναγνωρίζει ότι οι καπιταλιστικές χώρες που τα απαρτίζουν είναι "ισχυρότερες".
Είναι γνωστό ότι από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, με την εκλογή του Ούγκο Τσάβες ως προέδρου της Βενεζουέλας, διάφορες χώρες της Λατινικής Αμερικής άρχισαν να εκλέγουν ηγέτες κομμάτων και οργανώσεων από το δημοκρατικό και λαϊκό στρατόπεδο, σε ένα πολιτικό και κοινωνικό φαινόμενο που αναπτύχθηκε ως αποτέλεσμα των διαφόρων αντι νεοφιλελεύθερων αγώνων που έλαβαν χώρα στην ήπειρο. Χώρες όπως η Βραζιλία, η Αργεντινή, η Βολιβία, το Εκουαδόρ, η Νικαράγουα κ.α. άρχισαν να έχουν κυβερνήσεις που, σε διαφορετικά επίπεδα ριζοσπαστισμού και μετασχηματισμού, εξέφραζαν με αντιφατικό τρόπο τα προοδευτικά αιτήματα των λαϊκών μαζών της περιοχής.
Το ΚΚΕ, καταγγέλλοντας τον σοσιαλδημοκρατικό και ρεφορμιστικό χαρακτήρα πολλών πολιτικών δυνάμεων που ηγούνται αυτών των μετασχηματισμών, «χάνει τη μπάλα» και προχωράει στην καταδίκη ολόκληρου του κινήματος με αντικειμενικά μετασχηματιστικό και προοδευτικό χαρακτήρα,
το οποίο συνόδευσε και συνοδεύει τους αγώνες που διεξάγονται από διάφορους τύπους αριστερών οργανώσεων στη Λατινική Αμερική, στα διάφορα επίπεδα βάθους και ριζοσπαστικότητάς τους. Επιπλέον, για το ΚΚΕ, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, ενισχύοντας τις πρωτοβουλίες αμοιβαίου συντονισμού, θα συγκροτούσαν ένα νέο ιμπεριαλιστικό οικονομικό μπλοκ, οπότε θα ήταν λάθος για τους κομμουνιστές να προσπαθήσουν να αμφισβητήσουν και να επηρεάσουν τις κατευθύνσεις των προοδευτικών μετασχηματισμών που δρομολογούνται από προοδευτικές κυβερνήσεις.
Για να δικαιολογήσει μια τέτοια θέση, το ΚΚΕ παρουσιάζει την αντίληψή του για την "ιμπεριαλιστική πυραμίδα".
Η αντίληψη της "ιμπεριαλιστικής πυραμίδας" όπως παρουσιάζεται από το ΚΚΕ είναι μια λανθασμένη αντίληψη που έρχεται σε αντίθεση με τον λενινισμό. Όπως προαναφέρθηκε, αρνείται το θεμελιώδες γεγονός ότι στην παγκόσμια αλυσίδα του ιμπεριαλισμού υπάρχουν έθνη καταπιεστές και καταπιεσμένα έθνη, όπως και στην πράξη καταλήγει να γενικεύει όλες τις χώρες ως ιμπεριαλιστικές (αφού αποτελούν μέρος του παγκόσμιου συστήματος του ιμπεριαλισμού) υποστηρίζοντας ότι οι αντιθέσεις θα είναι μόνο μεταξύ των "ισχυρών και αδύναμων" καπιταλιστικών κρατών. Το ΚΚΕ ισχυρίζεται ότι οι ισχυρές καπιταλιστικές χώρες διαίρεσαν όχι μόνο τις αποικίες αλλά και τις μη αποικιοκρατούμενες χώρες, αποκρύπτοντας το θεμελιώδες γεγονός ότι από τη στιγμή που οι χώρες αυτές μοιράστηκαν μεταξύ των ισχυρών καπιταλιστικών χωρών (ιμπεριαλιστικών χωρών) έγιναν και εξαρτημένα έθνη. Και ακριβώς επειδή είναι βαθιά εξαρτημένες, καταπιεσμένες χώρες, ο καπιταλισμός τους είναι "αδύναμος" σε σύγκριση με τον καπιταλισμό των ιμπεριαλιστικών χωρών- για να μην αναφέρουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των εξαρτημένων χωρών, ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ασία, εξακολουθεί να ζει με ισχυρά κατάλοιπα προκαπιταλιστικών τρόπων παραγωγής.
Όπως δήλωσε ο Λένιν, στον ιμπεριαλισμό η διαίρεση των εθνών σε καταπιεστές και καταπιεσμένους είναι αναπόφευκτη. Εν κατακλείδι, γνωρίζουμε ότι στον κόσμο τα φαινόμενα εξελίσσονται και αλλάζουν συνεχώς. Μια χώρα που σήμερα είναι ανεξάρτητη μπορεί αύριο να γίνει χώρα που καταπιέζεται από τον ιμπεριαλισμό, όπως ακριβώς μια χώρα που καταπιέζεται από τον ιμπεριαλισμό, πραγματοποιώντας την αντιιμπεριαλιστική εθνικοδημοκρατική επανάσταση, μπορεί να γίνει ανεξάρτητη χώρα και να προχωρήσει ακόμη και προς το σοσιαλισμό. Οι σύντροφοι του ΚΚΕ κάνουν ένα σοβαρό λάθος υιοθετώντας ορισμένες αντιλήψεις οι οποίες, όπως και οι οπορτουνιστικές αντιλήψεις που επικρίθηκαν έτσι, είναι διαμετρικά αντίθετες με την ιμπεριαλιστική θεωρία του λενινισμού.
* Ο Gabriel Martinez είναι πολιτικός επιστήμονας και πραγματοποιεί μεταπτυχιακές σπουδές στην Κίνα. Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά το Revista Nova Cultura, Nº5, τον Ιούλιο του 2015. Η τρέχουσα έκδοση είναι επικαιροποιημένη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.