Η Τέχνη στην Αρχαία Σπάρτη

Η Τέχνη στην Αρχαία Σπάρτη, σε πείσμα των ανιστόρητων και των παραχαρακτών της ιστορικής αλήθειας, ήταν όχι μόνο υπαρκτή, αλλά είχε να επιδείξει και σημαντικά έργα, ιδίως στον τομέα των θρησκευτικών καλλιτεχνημάτων. Σε αυτό το ζήτημα φιλοδοξεί να ρίξει κάποιο, αμυδρό έστω, φως, η παρούσα εργασία ανοίγοντας τον ορίζοντα για μία εκτενέστερη, στο μέλλον μελέτη. Στο σημείο αυτό Θα πρέπει να διευκρινισθεί ότι η Τέχνη στην Αρχαία Σπάρτη ήταν υποκείμενη στην δωρική τεχνοτροπία και νοοτροπία, γι' αυτό ήταν λιτή χωρίς βεβαίως να υπολείπεται σε κάλλος, σε σχέση προς τις άλλες τεχνοτροπίες και τους υπόλοιπους Ελληνικούς Ρυθμούς (Ιωνικό, Κορινθιακό). Η αυστηρότητα και η λιτότητα του Δωρικού Ρυθμού, η υιοθέτηση του οποίου δεν περιορίσθηκε στα κλειστά πλαίσια της σπαρτιατικής αρχιτεκτονικής, αλλά αντίθετα προσέλαβε πανελλήνιο χαρακτήρα, δεδομένου ότι ακόμη και αυτός ο περικαλλής ναός της Παρθένου Αθηνάς που κοσμούσε την Ακρόπολη των Αθηνών ήταν δωρικού ρυθμού, συνέβαλε σημαντικά στην άνθιση της Ελληνικής Τέχνης προσφέροντάς τις νέες εκφραστικές δυνατότητες, με γνώμονα ένα πιο αυστηρό μέτρο. Από την πρώιμη αρχαιότητα παρατηρείται μία άνθιση των λακωνικών τεχνών, με άξονα την κεραμική, την υφαντουργία καθώς και τη μεταλλουργία. Ήδη από την 60η Ολυμπιάδα, αναφέρονται δύο ονομαστοί σπαρτιάτες τεχνίτες: Ο Δορυκλείδας και ο Δόντας. Στον μεν Δόντα αποδίδεται η κατασκευή αγαλμάτων από χρυσό και ελέφαντο, για λογαριασμό των Μεγαρέων, αγάλματα τα οποία προσεφέρθησαν στην Ολυμπία. Στον δε Δορυκλείδα αποδίδεται η δημιουργία αγάλματος της Θέμιδος, το οποίο κόσμησε το εσωτερικό του Ναού της Ήρας στην Ολυμπία, επίσης χρυσελεφάντινο. Σημαντική καλλιτεχνική φυσιογνωμία επίσης υπήρξε και ο Θεοκλής, γιος του Ηγύλου του Λακεδαιμονίου, στον οποίο αποδίδεται η δημιουργία των Εσπερίδων στο Ηραίο της Ολυμπίας. Ακόμη στον τομέα της αγαλματοποιίας, της αρχιτεκτονικής αλλά και της μουσικής (δωρικών ασμάτων) διακρίθηκε ο σπαρτιάτης Γιτιάδας, η δραστηριότητα του οποίου εντοπίζεται στο 540 π.Χ. Σύμφωνα με τον Παυσανία (Ζ', 16-18). Στα έργα του Γιτιάδου συγκαταλέγονται η κατασκευή του Ναού αλλά και του αγάλματος της Αθηνάς Χαλκοιοίκου στην Ακρόπολη της Σπάρτης, όπως και πολλά αξιόλογα έργα στις Αμύκλες. Περίφημοι χαλκουργοί ήταν οι Λακεδαιμόνιοι Χάρτας και Συάρδας. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν στείλει στον Κροίσο έναν κρατήρα εξαιρετικής τέχνης διακοσμημένο με ζώδια. Ο δε Παυσανίας επισημαίνει ότι ο θρόνος του Απόλλωνα στις Αμύκλες, ήταν ένα από τα καλλιτεχνικά Θαύματα της Αρχαίας Ελλάδος.  Επίσης από την αναφορά για τα δημόσια κτίρια, τα καλλιτεχνήματα, τους Ναούς και τα Ιερά που πραγματοποιεί ο Παυσανίας στο έργο του "Ελλάδος περιήγησης", προκύπτει ότι η Τέχνη υπήρξε στην Αρχαία Σπάρτη ακμαία έως και το 396 μ.Χ., έτος κατά το οποίο η ρωμαιοκρατία σάρωσε τα πάντα και στην Λακωνία. Βεβαίως στο σημείο αυτό ανακύπτει το εύλογο ερώτημα γιατί δεν έχουν αναδειχθεί σημαντικά καλλιτεχνικά ευρήματα από την Λακωνία, γιατί η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει φέρει στο φως του ήλιου καλλιτεχνικούς θησαυρούς, όπως σε τόσες άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό μπορεί να εξαχθεί αβίαστα εάν λάβουμε υπ' όψη μας το γεγονός ότι η Αρχαία Σπάρτη κατ' ουσία δεν έχει ανασκαφεί, καθώς ολόκληρη η αρχαία πόλη βρίσκεται θαμμένη κάτω από τα Θεμέλια της συγχρόνου πόλεως, κάθε δε αρχαιολογικό εύρημα το οποίο έρχεται στην επιφάνεια τυχαίως κατά την εκτέλεση οικοδομικών εργασιών, καταχώνεται εκ νέου, ή καταστρέφεται, προκειμένου να μην παρακωλυθεί η οικοδομική δραστηριότητα, σβήνοντας και αφανίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τις μαρτυρίες περί του Πολιτισμού των Λακεδαιμονίων. Ορθή αντίληψη για την σπουδαιότητα του Σπαρτιατικού Πολιτισμού, θα μπορέσουμε να έχουμε μόνο εάν αναδειχθεί ο πλούτος των μνημείων που ευλαβικά διαφυλάττει η λακεδαιμονική γη στα σπλάχνα της, κάτω από τα θεμέλια των σημερινών οικισμών. Με γνώμονα τα προαναφερθέντα, η προκατάληψη ότι στην Αρχαία Σπάρτη δεν υφίστατο καλλιτεχνικό αίσθημα, είναι όχι μόνο εσφαλμένη, αλλά και αβάσιμη, απορρέει δε είτε από άγνοια είτε από σκόπιμη διαστρέβλωση των πηγών της ιστορίας. Τον μύθο των δήθεν άξεστων και απολίτιστων σπαρτιατών κατατροπώνει μία εξέχουσα μορφή της γαλλικής αρχαιολογίας, ένα επιστημονικό πνεύμα που ασχολήθηκε εμπεριστατωμένα με τον Σπαρτιατικό Πολιτισμό, διατυπώνοντας πορίσματα εντελώς ενάντια προς τις κατεστημένες απόψεις. Πιο συγκεκριμένα έπ’ αυτού ο γάλλος αρχαιολόγος Ε. Peule στις Πελοποννησιακές του μελέτες, μεταξύ των άλλων, αναφέρει: "Όχι, το σπαρτιατικό πνεύμα δεν υπήρξε βάναυσο και βάρβαρο. Όχι, το πολεμικό πάθος δεν είχε καταπνίξει τα υψηλά ιδεώδη και την καλαισθησία. Όχι, η αγωγή δεν έτεινε να εξαφανίσει πάσαν ψυχική χαρμόνη. Όχι, τα γράμματα δεν ήταν αδιακρίτως εξορισμένα και περιφρονημένα, όπως επί μακρόν συνέβη στη Ρώμη......." Και ο Peule' συνεχίζει: "Εάν δε η πολιτεία υπήρξε αυστηρός τιμητής, υπήρξε συγχρόνως και φωτισμένος προστάτης. Αυτή έταξε τους ποιητές συγκάθεδρους με τους νομοθέτες, η τους διέταζε να τίθενται επικεφαλής των στρατιωτών. Αυτή διέταζε την αρχιτεκτονική να εγείρει τα μεγάλα έργα, και χορήγησε στη γλυπτική τα πολύτιμα μέταλλα........."  Η Σπάρτη ανέδειξε ποιητές, καλλιτέχνες, φιλοσόφους, γνωμικούς. Ο προαναφερόμενος αρχαιολόγος πραγματοποιώντας μία γενική θεώρηση του πολιτισμού των Λακεδαιμόνιων, αποφαίνεται τα ακόλουθα: "Δεν διατείνομαι ότι η Σπάρτη ήτο πλήρης αριστουργημάτων και η τέχνη σε αυτή είχε αναπτυχθεί σε βαθμό υπέροχο. Αλλά είναι βέβαιο ότι η πόλη του Λυκούργου δεν ήτο άθροισμα οικιών άτεχνων και άκομψων....." Έργα όπως η περσική στοά και ο Ναός της Χαλκοιοίκου Αθηνάς, αποτελούν επιτεύγματα που συνδυάζουν την αρμονική ένωση της Αρχιτεκτονικής και της Γλυπτικής. Ναός όπως αυτός της Ενόπλου Αφροδίτης (διώροφο οικοδόμημα στη Σπάρτη), ήταν αληθινό αρχιτεκτονικό κόσμημα. Ο Παυσανίας επισημαίνει ότι ανάλογό του ούτε στην Αραβία, ούτε στην Ιταλία ή στην Αίγυπτο δεν συνάντησε, γεγονός το οποίο υποδηλώνει, μεταξύ των άλλων, την ανυπέρβλητη μεγαλοπρέπεια αλλά κυρίως τη μοναδικότητα της Ελληνικής Τέχνης, η οποία δεν προσιδιάζει σε καμιά άλλη ψυχοσύνθεση, παρά μόνον σε αυτή των γηγενών, των Ελλήνων. Η γλυπτική σχολή των Σπαρτιατών, συγκαταλεγόταν μεταξύ των 6 μεγαλυτέρων της αρχαίας Ελλάδος. Ανεπτυγμένη επίσης υπήρξε και η λυρική ποίηση, ιδίως δε η ηρωική της εκδοχή. Ονομαστός είναι ο ποιητής Τυρταίος, ο οποίος με τους εμπνευσμένους στίχους του, αναπτέρωνε το ηθικό των Λακεδαιμονίων. Δια του ποιήματος "Ευνομία" επέφερε τη συνένωση των Σπαρτιατών, ενώ δια των "Υποθηκών" αφύπνισε τα αισθήματα ανδρείας και φιλοπατρίας των Λακώνων. Είναι αλήθεια ότι η Σπάρτη δεν είχε να επιδείξει μεγαλοπρεπή δημόσια οικοδομήματα, όπως αυτό του Παρθενώνος και των Προπυλαίων της Αθηναϊκής ακροπόλεως. Αυτό όμως οφειλόταν όχι στην ατεχνία ή στην ακαλαισθησία των Σπαρτιατών, αλλά αφενός στην αυστηρότητα που ίσχυε, και η οποία επηρέαζε κάθε έκφανση της ζωής και της σκέψεώς τους, άρα και την καλλιτεχνική τους έμπνευση, αφ’ ετέρου οφειλόταν στο γεγονός ότι η Σπάρτη δεν είχε τα τεράστια εκείνα έσοδα που εισέρεαν στα αθηναϊκά ταμεία από τις "φόρου υποτελείς" πόλεις-μέλη της αθηναϊκής "συμμαχίας".

Απόσπασμα από το άρθρο του Ν. Θεοδώρου στο "Απολλώνειο Φως", Μάρτιος - Απρίλιος 1998