Ο ΣΤΑΛΙΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΛΙΝ. Ο ΣΤΑΛΙΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΜΕΡΟΣ 4.

(Από το ομώνυμο βιβλίο του A.ΡΕΒΙΑΚΙΝ που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1946).

(Από την ιστοσελίδα : mauroflight artist)

ΜΕΡΟΣ 4.

«…ΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΚΟΜΜΑΤΙΚΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ του προλεταριάτου, έγραφε ο Λένιν, δεν πρέπει να ταυτίζεται κατά ένα ορισμένο τρόπο με άλλα τμήματα της κομματικής υπόθεσης του προλεταριάτου… Εδώ χρειάζεται να εξασφαλιστεί η πιο μεγάλη απλοχωριά για την προσωπική πρωτοβουλία, τις ατομικές κλίσεις, την ευρύτητα της σκέψης και της φαντα­σίας, τη μορφή και το περιεχόμενο ». (Λένιν. Κομματική οργάνωση και κομματική λογοτεχνία, Άπαντα, ΙΙΙ).

Συνεχίζοντας και βαθαίνοντας τη θεωρία του Λένιν, ο σ. Στάλιν επανειλημμένα έλεγε στους κριτικούς, που δεν ένιωθαν ακόμα τη φύση του συγγραφέα:

« Ο συγγραφέας αντλεί υλικό, χρώματα για τα έργα του από τη συγκεκριμένη πραγματικότητα και σεις του υποβάλλετε το σχήμα. Αφήστε τον να διδαχτεί από τη ζωή ».

Κάποιος έκανε την παρατήρηση: ”Μα αυτό είναι εμπειρισμός”. Ο σ. Στάλιν απάντησε:

« Ανοησία! Αυτή τη λέξη μπορούμε να την εφαρμόσουμε στον πολιτικό, στον επιστήμονα, όχι όμως στο συγγραφέα. Πρέπει να καταλάβετε πως αν ο συγγραφέας αποδώσει τίμια την αλήθεια της ζωής, κατ’ ανάγκη θα κατα­λήγει στο μαρξισμό ». (Φ. Πανφέρωφ, Για την καινοτομία, το σύγχρονο θέμα και τον αγωνιστή. Περιοδικό ”Οχτώβρης” 1933, Χ).

Τα λόγια αυτά του σ. Στάλιν χτυπούν τη χοντροκομμένη κοινωνιολογική εξήγηση της τέχνης, της δημιουργικής καλλιτεχνικής εργα­σίας, την παραγνώριση της ιδιομορφίας της. Φυσικά τα λόγια αυτά δεν αποκλείουν, απεναντίας προϋποθέτουν ότι, ο συγγραφέας, ο μουσικός, ο ζωγράφος, ο καλλιτέχνης πρέπει ν’ ανεβάζει διαρκώς το πολιτικό και το ιδεολογικό του επίπεδο.

Στην έκθεσή του ατό το 18ο συνέδριο του ΚΚΣΕ (μπ.), ο σ. Στάλιν έλεγε :

« Υπάρχει ένας τομέας της επιστήμης, που η γνώση του πρέπει να γίνει υποχρεωτική για τους μπολσεβίκους, σ’ οποιονδήποτε τομέα της επι­στήμης κι αν δουλεύουν, είναι η μαρξιστική – λενινιστική επιστήμη για την κοινωνία, για τους νόμους της εξέλιξης της κοινωνίας, για τους νόμους της εξέλιξης της προλεταριακής επανάστασης, για τους νόμους της εξέλιξης της σοσιαλιστικής ανοικοδόμησης, για τη νίκη του κομμουνισμού. Γιατί δε μπορεί να θεωρηθεί πραγματικός λενινιστής ένας άνθρωπος που ονομάζει τον εαυτό του λενινιστή, είναι όμως κλεισμένος στην ειδικότητά του ». (Στάλιν, Έκθεση ατό 18ο συνέδριο του ΚΚΣΕ (μπ.)

Η κατάκτηση της θεωρίας του μπολσεβικισμού βοηθεί τον καλ­λιτέχνη να νιώσει πιο πλέρια την αλήθεια και να την απεικονίσει στα έργα του. Θα ήταν ανόητο να βασίζεται κανείς μόνο στην ”καλ­λιτεχνική διαίσθηση” τη στιγμή που υπάρχει ένα πανίσχυρο όργανο γνώσης, ο μαρξισμός – λενινισμός. Ωστόσο, είναι αναμφισβήτητο πως ο καλλιτέχνης ξεσκεπάζει τη μια ή την άλλη πλευρά της αλήθειας, κάποτε και με πολύ βάθος, όταν στη λίγο πολύ άμεση επαφή του με την πραγματικότητα, αναζητεί την αλήθεια με ειλικρίνεια και πάθος. Η βαθειά, άμεση σύνδεση με την πραγματικότητα έκανε πολλούς μεγάλους καλλιτέχνες της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας να εκφραστούν στα έργα τους με τέτοιο ρεαλισμό που αναγκάστηκαν,

”να στραφούν ενάντια στις ίδιες τους τις συμπάθειες και τις πολιτικές προκαταλήψεις”. (Ένγκελς, Γράμμα στο Χάρκνες).

Το γεγονός αυτό προκαθορίζει την ανάγκη μιας εντελώς ξεχωριστής συμπεριφοράς προς τον καλλιτέχνη. Το ζήτημα είναι ότι ο καλλιτέχνης στη δημιουργία του απεικονίζει την πραγματικότητα ανάλογα με τον τρόπο που τη νιώθει. Και όσο πιο στενή και πιο οργανική είναι η σύν­δεσή του με την πραγματικότητα, τόσο πιο ζωντανά είναι τα έργα του. Οι αγοραίοι κοινωνιολόγοι που θεωρούν την τέχνη σαν έκφραση της ”ταξικής ιδεολογίας”, αγνοούν το γεγονός ότι η συνείδηση απεικονίζει την πραγματικότητα με μικρότερη ή μεγαλύτερη ακρίβεια. Βλέπουν στο καλλιτεχνικό έργο είτε την αφηρημένη ιδέα, είτε τον κοινωνικό χα­ρακτήρα της μιας ή της άλλης τάξης, ψάχνουν κυρίως να βρουν μέσα του τον ταξικό προσδιορισμό του συγγραφέα, ξεχνώντας την αντι­κειμενικά μορφωτική έννοια της δημιουργίας του. Δεν οδηγούν τον τε­χνίτη του λόγου, του χρώματος, του ήχου στην πραγματικότητα, αλλά στη σχολαστικά, αφηρημένα και μηχανικά εννοούμενη ”υλιστική – διαλεχτική” διδασκαλία. Το γεγονός είναι πως ο καλλιτέχνης απεικονίζον­τας την πραγματικότητα και επιδρώντας πάνω της, υφίσταται και ο ίδιος την επίδρασή της. Όταν διαλέγει κάποιο επίκαιρο σύγχρονο θέμα αντιμετωπίζει αμέσως την ανάγκη να μελετήσει τις κυριότερες σχέ­σεις της πραγματικότητας. Αυτό τον συνδέει με τις κατευθυντικές τάσεις της σύγχρονης ζωής, πλαταίνει τον ιδεολογικό του ορίζοντα, ανυψώνει τις δημιουργικές του δυνατότητες και δίνει στα έργα του μια ξεχωριστή ζωντάνια.

Ο σ. Στάλιν επιμένει πάντα στην ειδική φύση της τέχνης και τον ειδικό χαρακτήρα της καθοδήγησής της και δίνει το παράδειγμα αυτής της καθοδήγησης στις προσωπικές του σχέσεις με τους εργάτες της τέχνης συγγραφείς, ηθοποιούς, μουσικούς κλπ.

Πολλές φορές ο σ. Στάλιν εφιστούσε την προσοχή λέγοντας πως η λογοτεχνία είναι λεπτό πράγμα:

« Να είστε, έλεγε, υπομονετικοί και πολύ προσεκτικοί με τους συγγραφείς και με τους κριτικούς. Να μη μεταφέρετε τις διοικητικές μεθόδους στη λογοτεχνία ». (Φ. Πανφέρωφ, Περιοδικό ”Οχτώβρης” Ι).

Η εκλογή του αντικειμένου που θα απεικονιστεί, η διαμόρφωση του θέματος εξαρτώνται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ταλέν­του του καλλιτέχνη, από την ιδιομορφία της πείρας του, τα κοινωνικά ενδιαφέροντα, τις δημιουργικές τάσεις κλπ. Αυτό δεν ήθελαν και δε θέλουν καθόλου να το καταλάβουν οι αγοραίοι κοινωνιολόγοι, που εφαρμόζουν τις μηχανιστικές ”θεωρίες” της κοινωνικής εντολής, της εξωτερικής επιταγής κλπ. Οι μηχανιστικές αυτές θεωρίες έκαναν στον καιρό τους να βλέπουν το συγγραφέα και το θέμα του, με τον ίδιο τρόπο που βλέπουν τα εμπορικά συμφωνητικά για τα μοσχάρια, τα πρόβατα, τα δέρματα. Έτσι ο καλλιτέχνης έχανε εκείνη την εσωτερική, την καθαρά προσωπική σχέση με το θέμα του, που υπάρχει μέσα στον κάθε αληθινό καλλιτέχνη.

Στην πάλη ενάντια στην αγοραία κοινωνιολογική αντίληψη για το θέμα, ο σ. Στάλιν έκανε τη σύσταση πως:

« Ο συγγραφέας δεν πρέπει να υποχρεώνεται να γράψει για τα κολχόζ ή το Μαγκνιτογκόρσκ. Δε μπορεί κανείς να γράψει γι’ αυτά τα πράγματα από υποχρέωση ». (Β. Στάφσκι, ”Να μην επαναπαυόμαστε, να δυναμώνουμε τη δουλειά”. ”Λογοτεχνική εφημερίδα” αρ.49 της 1 του Σεπτέμβρη 1936).

Σχετικά μ’ αυτό, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η συζήτηση του Στάλιν με τον παρασημοφορημένο σκηνοθέτη Α. Ντοβζένκο για τη δουλειά του πάνω στην κινηματογραφική ταινία ”Στσόρς”.

« Ο σ. Στάλιν, διηγείται ο Α. Ντοβζενκο, με κάλεσε ο ίδιος να τον επισκεφθώ. Αυτό έγινε την εποχή που η δουλειά για το ”Αερογκράντ” βρίσκον­ταν στη βράση της, κ’ εγώ ήμουν κυριολεκτικά τσακισμένος από τα άρθρα των εφημερίδων για τη σκηνοθεσία του «Στσορς», που μου είχε προτείνει ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς. Στο γραφείο του σ. Στάλιν γινόταν φαίνεται κάποια σύσκεψη και μπήκα μέσα όταν έγινε διακοπή και ο ίδιος δεν ήταν στο γρα­φείο. Σε λίγα λεπτά ο σ. Στάλιν ήρθε μέσα και πρώτα απ’ όλα με ρώτησε αν είχα συστηθεί με όλους. Και μόνον όταν του απάντησα καταφατικά, άρχισε να με ρωτά προσεκτικά για τη δουλειά μου στο ”Αερογκράντ”, για το αν είμαι ικανοποιημένος από τη δημιουργία αυτή και για το αν με βοήθα αρκετά η Διεύθυνση της αεροπορίας για τη φωτογράφιση των αεροπλάνων. Κοντολογής ένιωσα, πως μου εξασφαλίζονταν κάθε βοήθεια για να τε­λειώσει η ταινία. Ωστόσο σκεφτόμουνα: μήπως με κάλεσε μόνο γι αυτό; ”Και τώρα θα σας πω γιατί σας κάλεσα”, μου είπε ο σ. Στάλιν. Όταν μί­λησα την τελευταία φορά μαζί σας για το ”Στσορς”, όλα όσα σας είπα, τα είπα σαν συμβουλή. Σκεπτόμουν απλώς τι θα κάνετε π.χ. για την Ουκρα­νία. Όμως, ούτε τα δικά μου λόγια, ούτε τα άρθρα των εφημερίδων, σας δεσμεύουν σε οτιδήποτε. Είσαστε ελεύθερος άνθρωπος: θέλετε να κάνετε το ”Στσορς” ; κάντε το, αν όμως έχετε άλλα σχέδια, κάντε άλλα. Χωρίς στενοχώρια. Σας κάλεσα για να σας το πω, να το ξέρετε”. Ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς μου τα είπε αυτά σιγανά και χωρίς χαμόγελο πια, με κάποια όμως ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα. Μέσα σε κρατικές υποθέσεις τεράστιας σπουδαιότητας ο σ. Στάλιν βρήκε τον καιρό να θυμηθεί τον καλλι­τέχνη, να ελέγξει την ψυχική του κατάσταση, να του αφαιρέσει το αίσθημα έστω και μιας φανταστικής δέσμευσης και να του δώσει πλήρη ελευθερία εκλογής. Είπα στο σ. Στάλιν πως ίσα-ίσα είμαι έτοιμος να πραγματο­ποιήσω τον ”Στσορς”. Τον ευχαρίστησα για την ιδέα και κατάκρινα πολλές φορές τον εαυτό μου γιατί εγώ, ένας Ουκρανός καλλιτέχνης, δεν το σκέφτηκα μόνος μου ». (Α. Ντοβζένκο, Ο δάσκαλος και φίλος του καλ­λιτέχνη, ”Κινηματογραφική τέχνη”, αρ. 10, 1937).

Από δω βγαίνει το συμπέρασμα ότι με το να παίρνει κανείς υπόψη του την ιδιομορφία της καλλιτεχνικής δημιουργίας δεν απο­κλείει την κοινωνικοπολιτική και μεθοδολογική καθοδήγησή της.

« Ο σ. Στάλιν είχε το σκοπό του όταν ρωτούσε τους κομμουνιστές αν ξέρουν τι ακριβώς γράφουν οι συγγραφείς ». (Β. Στάφσκι, ”Φι­λολογική εφημερίδα”. Αρ. 49 της 1 Σεπτέμβρη 1936).

« Ο σ. Στάλιν παρακολουθεί προσεκτικά, μέρα με τη μέρα, τη σοβιετική τέχνη κ’ εφαρμόζει συγκεκριμένα μέτρα για την παραπέρα ανάπτυξή της με την εξαιρετική εκείνη «απλότητα, λεπτότητα και ευρύτητα κατανόησης» των ζητημάτων, που έκαναν τόση εντύπωση στο Ρομαίν Ρολλάν, όταν συναντήθηκε με το Στάλιν ». (Μ. Έρλιχ, Ο Ρομαίν Ρολλάν για την επίσκεψη του στο Στάλιν «Πράβντα» 5 του Ιούλη 1935).

Αυτή η λεπτότητα και η ευρύτητα κατανόησης στην καθοδήγηση της τέχνης εκδηλώθηκαν ανάγλυφα στις συζητήσεις του σ. Στάλιν με το σκηνοθέτη του κινηματογράφου A. Π. Ντοβζένκο.

Όταν στη συνεδρίαση του προεδρείου της Κεντρικής εκτελεστικής επιτροπής της ΕΣΣΔ απονεμήθηκε στο σ. Ντοβζένκο το παράσημο του Λένιν, ο Ντοβζένκο γυρίζοντας στη θέση του, άκουσε την παρατήρηση του σ. Στάλιν: ”Τώρα μας χρωστάς τον Ουκρανό Τσαπάγιεφ”. Σε λίγο στην ίδια συνεδρίαση ο σ. Στάλιν ρώτησε το σ. Ντοβζένκο. ”Ξέρετε την ιστορία του Τσαπάγιεφ; για σκεφτείτε γι αυτόν”. (Μ. Έρλιχ, Ουκρανός Τσαπάγιεφ, ”Πράβντα”, 29 του Γενάρη 1936).

Όταν ο σ. Στάλιν βεβαιώθηκε ότι ο σ. Ντοβζένκο είναι γεμάτος χαρά και προθυμία για να πραγματοποιήσει την ταινία για τον «Ου­κρανό Τσαπάγιεφ», άρχισε να μιλάει λεπτομερειακά για τη διαφορά ανάμεσα στον Τσαπάγιεφ και το Στσορς, για την ανάγκη να χρησιμοποιηθούν τα ουκρανικά τραγούδια, η μουσική κλπ.

Η τέχνη είναι ιδιόμορφη. Ξεχωρίζει από την ειδική της φύση. Δεν πρέπει να ταυτίζεται τυπικά με τις άλλες μορφές που απεικονίζουν την πραγματικότητα. Όσοι εργάζονται στην περιοχή της τέχνης ή την καθοδηγούν, πρέπει να έχουν πάντα υπόψη τους την ειδική της φύση. Αυτό βγαίνει ξεκάθαρα από τα λόγια του σ. Στάλιν.

(Από το ομώνυμο βιβλίο του A.ΡΕΒΙΑΚΙΝ που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1946).

(Από την ιστοσελίδα : mauroflight artist)