Ριζίτικο "Σαν αποθάνω θάψτε με" -ελληνική επική ποίηση από τα μυκηναϊκά χρόνια ως σήμερα...

Σε όλα τα μέρη που ζούσε ο Ελληνισμός υπάρχουν παρόμοιες παραλλαγές δημοτικών τραγουδιών που δε μπορεί να πει κανείς ποια ενέπνευσε την άλλη, δείχνουν όμως την ενιαία κοσμοαντίληψη και αλληλοεπηρεασμό των μερών του Ελληνισμού, όταν αυτός ήταν δημιουργός του δικού του, του λαϊκού-λαογέννητου πολιτισμού. Να μια παραλλαγή ίδιου με το Κρητικό Ριζίτικο αυτό νοήματος, από τον Πόντο, την οποία κατέγραψε η αείμνηστη μεγάλη λαογράφος Δόμνα Σαμίου:

Αν αποθάνω, θάψον με σ’ έναν ψηλόν ραχόπον

ν’ ακούω τσoπάν σύριγμαν και τουλουμί1 λαλόπον,

ν’ ακούω τσoπάν σύριγμαν και γαβαλί λαλόπον.

Ραχόπα μ’ ντο συρίζετε, ποτάμια ντο βοάτε

θα έρτε και διαβαίν’ τ’ αρνί μ’ και ν απ’ εσάς φοάται.

Να, σαν εσάς ψηλά ραχιά, πάντα χλωροφοράτε2

διαβαίνε χρόνια και καιρούς, καμίαν ’κι γεράτε.

Nεοελληνική απόδοση:

Αν πεθάνω, θάψτε με σ’ ένα ψηλό βουνό

ν’ ακούω σφύριγμα τσοπάνου και τουλουμιού φωνούλα

ν’ ακούω σφύριγμα τσοπάνου και φλογέρας φωνούλα.

Βουνά μου, γιατί σφυρίζετε, ποτάμια γιατί βοάτε

θα έρθει και θα διαβεί η αγάπη μου και σας φοβάται.

Χαρά σε σας, ψηλά βουνά, πάντα «φοράτε» πράσινα

περνάνε χρόνια και καιροί, ποτέ δεν γερνάτε.

1τουλούμι: αγγείον, άσκαυλος

2χλωροφοράτε: «φοράτε» τη χλωρίδα, πρασινίζετε

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Πόντος ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ: Φιλοσοφικό ΡΥΘΜΟΣ: 5σημος/9σημος.

-Και το παμπάλαιο χανιώτικο ριζίτικο:

Σαν αποθάνω θάψτε με σε δροσερό λαγκάδι

σε μια μεριά του τάφου μου θέλω ένα παραθύρι

να μπαίνει ο ήλιος το ταχύ δροσιός το μεσημέρι

και το φεγγάρι τση νυχτιάς.

-Ο καθηγητής Kλασικής Φιλολογίας Ιωάννης Προμπονάς έχει συντάξει μελέτη («Ελληνική επική ποίηση από τα μυκηναϊκά χρόνια ως σήμερα: έπη και δημοτικό τραγούδι, 1990»)

όπου παρουσιάζει «νήματα», όπως τα αποκαλεί, ιδεολογικά ή γλωσσικά, που συνδέουν την μια εποχή με την άλλη. Εντοπίζει επίσης φράσεις ή ημιστοίχια ίδιες μετρικά ή σημασιολογικά:

Αρχαία ποίηση

- ού πω παν είρητο έπος ότ’ αρ’ ήλυθον αυτοί. (Ιλιάδα, Κ, 540)

Νεοελληνική ποίηση

- το λόγο δεν απόσωσε και να κι ο Γιάννης που ηρτε (Θράκη)

- ακομη λόγος έστεκε και, νά τους, που προβαίνουν (Πάρος)

- τον λόγον άτ’ κ’ επλέρωσεν φουσάτον κατεβαίνει (Πόντος)

- ο λόος έν εντέλειωσεν τζ’ ο Κωνσταντάς ηφτάνει (Κύπρος)

(Επισημάνσεις Κ. Ντουντουλάκη)