του Μανώλη Μπιζά
Λέγεται συχνά, και γενικά συμφωνώ, ότι ο κόσμος πάει προς το καλύτερο, επειδή οι δυνάμεις του ορθολογισμού και της προόδου, επικρατούν έναντι του φανατισμού και της δεισιδαιμονίας. Μεγάλα βήματα προς τα μπρος, υπερκαλύπτουν σε ιστορική κλίμακα μικρά διαλείμματα πισογυρισμάτων.
Ακόμα όμως κι αν δεχτεί κανείς το παραπάνω σχετικά απλουστευμένο σχήμα, όταν έρχεται αντιμέτωπος με μια άλλη κλίμακα χρόνου, αυτή της ίδιας της ανθρώπινης ζωής, τότε το πόσο διαρκές και έντονο μπορεί να είναι αυτό το πισογύρισμα, έχει τρομακτικές προεκτάσεις.
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να δώσω το λόγο στον Boris Johnson από “Το όνειρο της Ρώμης”:
“Στο τέλος η Ρώμη κατέρρευσε. Αυτό που συνέβη δεν ήταν καμία “μεταμόρφωση”. Καμία “μετεξέλιξη”. Δεν επρόκειτο για αντικατάσταση ενός πολιτισμού από έναν άλλο. Ήταν μια άνευ προηγουμένου πολιτική, οικονομική και πολιτιστική καταστροφή σε τεράστια κλίμαμα – και μάλιστα χωρίς κανένα αντιστάθμισμα.
Ο στρατός αποδιοργανώθηκε. Ο πληθυσμός συρρικνώθηκε. Ξέσπασαν επιδημίες. Στη Βρετανία η τέχνη της αγγειοπλαστικής χάθηκε για 300 χρόνια. Στην Γαλλία οι άνθρωποι ξέχασαν πως να φτιάχνουν κεραμίδια. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, πάνω στα ψηφιδωτά δάπεδα επαύλεων ανοίγονταν τρύπες για να μπηχτούν οι στύλοι αξιοθρήνητων καλυβιών. Την Εποχή του Σιδήρου τα βοοειδή είχαν ύψος 115,5 εκατοστά, και τον καιρό της αυτοκρατορίας έφτασαν τα 120 εκατοστά. Τώρα, στη διάρκεια του πρώϊμου Μεσαίωνα, συρρικνώθηκαν ξανά, στα 112 εκατοστά.
Πάνω απ' όλα ήρθε το τέλος του μαζικού εγγραμματισμού του ρωμαϊκού κόσμου. Ο καθηγητής Bryan Ward-Perkins του Trinity College της Οξφόρδης πολύ σωστά υπέδειξε τα γκράφιτι στο πορνείο της Πομπηίας ως τεκμήριο του ανεπίσημου και καθημερινού τρόπου με τον οποίο οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τον γραπτό λόγο για να υμνήσουν τις αθώες ηδονές που έμελλε να γίνουν αντικείμενο χριστιανικών ενοχών και υστερίας. Δεν θάφτηκε μόνο ο Βιργίλιος μες στη νύχτα των Σκοτεινών Αιώνων˙ θάφτηκε και η γραφή και η ανάγνωση.”
Ανάλογο πισογύρισμα, διαπιστώνει ο συγγραφέας και παρακάτω:
“Είναι εντυπωσιακό, αν το σκεφτείς, ότι στη διάρκεια της Ρωμαϊκής/Βυζαντινής αυτοκρατορίας η Κωνσταντινούπολη κράτησε αναμένο τον πυρσό της μάθησης για χίλια χρόνια, και ότι υπό την Οθωμανική κυριαρχία, το πρώτο τυπογραφικό πιεστήριο εμφανίστηκε στην Ισταμπούλ στα μέσα του 19ου αιώνα. Κάτι τους έκανε να μένουν, κυριολεκτικά, αιώνες πίσω”
Αν υπάρχει σήμερα ένα ανάλογο του Ρωμαϊκού πολιτισμού, είναι ο Ευρωπαϊκός και ίσως γενικότερα ο δυτικός πολιτισμός με όλα τα θετικά του αλλά και τα δομικά του προβλήματα και εσωτερικές αντιφάσεις. Αν κάτι μας διδάσκουν οι παραπάνω διατυπώσεις του Johnson, είναι ότι δεν είναι καθόλου απαραίτητο, η διάδοχη κατάσταση να είναι πιο πολιτισμένη. Η όξυνση των καπιταλιστικών αντιφάσεων με τη μείωση του κατά Μάρξ μέσου ποσοστού κέρδους (όχι του απόλυτου κέρδους καθεαυτού) που εξωθεί το μεγάλο κεφάλαιο σε ολοένα και πιο αρπακτικές πρακτικές και παρασιτικές δραστηριότητες, η εθνοαποδόμηση που γίνεται στο όνομα θολών υπερεθνικών μορφωμάτων που ονομάζεται παγκοσμιοποίηση και που σερβίρεται ως πολιπολιτισμικότητα, και η ισλαμοποίηση της Ευρώπης όχι με την έννοια της αντικατάστασης μιας διαδεδομένης θρησκείας από μια άλλη, αλλά με την έννοια της επέκτασης και επικράτησης για πρώτη φορά μετά από αιώνες μιας θρησκείας που αξιώνει να είναι και τρόπος ζωής ρυθμίζοντας κάθε πλευρά της κοινωνικής και ατομικής ζωής, όπως ο χριστιανισμός του Μεσαίωνα, όλα αυτά, αποτελούν φυγόκεντρες – διασπαστικές δυνάμεις, που έχουν τη δυναμική, όχι απαραίτητα να ανατρέψουν την υπάρχουσα κατάσταση προς όφελος μιας δικαιότερης και πιο ανθρώπινης κοινωνίας, αλλά να βάλουν την ιστορία σε τροχιά εισόδου στους Σκοτεινούς Αιώνες, ανάλογη με αυτή της Ρώμης του Boris Johnson.
Και τι ειρωνία, αυτή τη φορά δε θα είναι μόνο η ωρίμανση και η όξυνση των αντιθέσεων του οικονομικού συστήματος, αλλά και η παράδοση ανοχής του δυτικού διαφωτισμού που μπορεί να πιάσει τον γλυκότροπο, αφελή, αισιόδοξο και εφησυχασμένο ευρωπαίο κυριολεκτικά στον ύπνο.
Λέγεται συχνά, και γενικά συμφωνώ, ότι ο κόσμος πάει προς το καλύτερο, επειδή οι δυνάμεις του ορθολογισμού και της προόδου, επικρατούν έναντι του φανατισμού και της δεισιδαιμονίας. Μεγάλα βήματα προς τα μπρος, υπερκαλύπτουν σε ιστορική κλίμακα μικρά διαλείμματα πισογυρισμάτων.
Ακόμα όμως κι αν δεχτεί κανείς το παραπάνω σχετικά απλουστευμένο σχήμα, όταν έρχεται αντιμέτωπος με μια άλλη κλίμακα χρόνου, αυτή της ίδιας της ανθρώπινης ζωής, τότε το πόσο διαρκές και έντονο μπορεί να είναι αυτό το πισογύρισμα, έχει τρομακτικές προεκτάσεις.
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να δώσω το λόγο στον Boris Johnson από “Το όνειρο της Ρώμης”:
“Στο τέλος η Ρώμη κατέρρευσε. Αυτό που συνέβη δεν ήταν καμία “μεταμόρφωση”. Καμία “μετεξέλιξη”. Δεν επρόκειτο για αντικατάσταση ενός πολιτισμού από έναν άλλο. Ήταν μια άνευ προηγουμένου πολιτική, οικονομική και πολιτιστική καταστροφή σε τεράστια κλίμαμα – και μάλιστα χωρίς κανένα αντιστάθμισμα.
Ο στρατός αποδιοργανώθηκε. Ο πληθυσμός συρρικνώθηκε. Ξέσπασαν επιδημίες. Στη Βρετανία η τέχνη της αγγειοπλαστικής χάθηκε για 300 χρόνια. Στην Γαλλία οι άνθρωποι ξέχασαν πως να φτιάχνουν κεραμίδια. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, πάνω στα ψηφιδωτά δάπεδα επαύλεων ανοίγονταν τρύπες για να μπηχτούν οι στύλοι αξιοθρήνητων καλυβιών. Την Εποχή του Σιδήρου τα βοοειδή είχαν ύψος 115,5 εκατοστά, και τον καιρό της αυτοκρατορίας έφτασαν τα 120 εκατοστά. Τώρα, στη διάρκεια του πρώϊμου Μεσαίωνα, συρρικνώθηκαν ξανά, στα 112 εκατοστά.
Πάνω απ' όλα ήρθε το τέλος του μαζικού εγγραμματισμού του ρωμαϊκού κόσμου. Ο καθηγητής Bryan Ward-Perkins του Trinity College της Οξφόρδης πολύ σωστά υπέδειξε τα γκράφιτι στο πορνείο της Πομπηίας ως τεκμήριο του ανεπίσημου και καθημερινού τρόπου με τον οποίο οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τον γραπτό λόγο για να υμνήσουν τις αθώες ηδονές που έμελλε να γίνουν αντικείμενο χριστιανικών ενοχών και υστερίας. Δεν θάφτηκε μόνο ο Βιργίλιος μες στη νύχτα των Σκοτεινών Αιώνων˙ θάφτηκε και η γραφή και η ανάγνωση.”
Ανάλογο πισογύρισμα, διαπιστώνει ο συγγραφέας και παρακάτω:
“Είναι εντυπωσιακό, αν το σκεφτείς, ότι στη διάρκεια της Ρωμαϊκής/Βυζαντινής αυτοκρατορίας η Κωνσταντινούπολη κράτησε αναμένο τον πυρσό της μάθησης για χίλια χρόνια, και ότι υπό την Οθωμανική κυριαρχία, το πρώτο τυπογραφικό πιεστήριο εμφανίστηκε στην Ισταμπούλ στα μέσα του 19ου αιώνα. Κάτι τους έκανε να μένουν, κυριολεκτικά, αιώνες πίσω”
Αν υπάρχει σήμερα ένα ανάλογο του Ρωμαϊκού πολιτισμού, είναι ο Ευρωπαϊκός και ίσως γενικότερα ο δυτικός πολιτισμός με όλα τα θετικά του αλλά και τα δομικά του προβλήματα και εσωτερικές αντιφάσεις. Αν κάτι μας διδάσκουν οι παραπάνω διατυπώσεις του Johnson, είναι ότι δεν είναι καθόλου απαραίτητο, η διάδοχη κατάσταση να είναι πιο πολιτισμένη. Η όξυνση των καπιταλιστικών αντιφάσεων με τη μείωση του κατά Μάρξ μέσου ποσοστού κέρδους (όχι του απόλυτου κέρδους καθεαυτού) που εξωθεί το μεγάλο κεφάλαιο σε ολοένα και πιο αρπακτικές πρακτικές και παρασιτικές δραστηριότητες, η εθνοαποδόμηση που γίνεται στο όνομα θολών υπερεθνικών μορφωμάτων που ονομάζεται παγκοσμιοποίηση και που σερβίρεται ως πολιπολιτισμικότητα, και η ισλαμοποίηση της Ευρώπης όχι με την έννοια της αντικατάστασης μιας διαδεδομένης θρησκείας από μια άλλη, αλλά με την έννοια της επέκτασης και επικράτησης για πρώτη φορά μετά από αιώνες μιας θρησκείας που αξιώνει να είναι και τρόπος ζωής ρυθμίζοντας κάθε πλευρά της κοινωνικής και ατομικής ζωής, όπως ο χριστιανισμός του Μεσαίωνα, όλα αυτά, αποτελούν φυγόκεντρες – διασπαστικές δυνάμεις, που έχουν τη δυναμική, όχι απαραίτητα να ανατρέψουν την υπάρχουσα κατάσταση προς όφελος μιας δικαιότερης και πιο ανθρώπινης κοινωνίας, αλλά να βάλουν την ιστορία σε τροχιά εισόδου στους Σκοτεινούς Αιώνες, ανάλογη με αυτή της Ρώμης του Boris Johnson.
Και τι ειρωνία, αυτή τη φορά δε θα είναι μόνο η ωρίμανση και η όξυνση των αντιθέσεων του οικονομικού συστήματος, αλλά και η παράδοση ανοχής του δυτικού διαφωτισμού που μπορεί να πιάσει τον γλυκότροπο, αφελή, αισιόδοξο και εφησυχασμένο ευρωπαίο κυριολεκτικά στον ύπνο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου