Το Ημερολόγιο των Αρχαίων Ελλήνων

Μελανόμορφος αμφορέας, ο οποίος στη ζώνη του λαιμού του εικονίζει ανθέμια, στον ώμο τον Διόνυσο ανάμεσα σε θίασο ορχούμενων Σειληνών και Μαινάδων, ενώ στην κοιλιά του αγγείου μονομαχία

«Θύραζε Κήρες, ουκ έτ' Ανθεστήρια!»

(«Εξω απ' την πόρτα μας, Δυνάμεις του Θανάτου, η Φιλοξενία πλέον τελείωσε!»)

Από την τελετή Χύτροι των Αρχαίων Ελλήνων, κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα

*(Σημ. Αντίλογου:Με αφορμή την τότε συζήτηση για τη νέα χιλιετία, ο καθηγητής Μαθηματικών και λυκειάρχης Αγγελος Λιβαθηνός έστειλε στην εφημερίδα "Ριζοσπάστης" στις 6/1/2000,  την παρακάτω ενδιαφέρουσα εργασία του για το Ημερολόγιο των Αρχαίων Ελλήνων, την οποία και αναδημοσιεύουμε από το αρχείο μας)

Ο άνθρωπος, στη διαχρονική εξέλιξη της γνωριμίας του με τον κόσμο, βρέθηκε στην ανάγκη προσδιορισμού της έννοιας του χρόνου. Στην αρχή, του ήταν αρκετό να μετρά τον χρόνο, χρησιμοποιώντας το φυσικό περιοδικό φαινόμενο της ημέρας, της νύκτας και αργότερα του ημερονυκτίου.

Κατόπιν, η ανάγκη καλλιέργειας και συλλογής των διαφόρων καρπών για την επιβίωσή του, τον οδήγησε στη συνειδητοποίηση της εναλλαγής των διαφόρων εποχών, κάθε μία από τις οποίες ευνοούσε την ανάπτυξη και διαφορετικής βλάστησης.

Το φυσικό φαινόμενο της εμφάνισης και της απόκρυψης της σελήνης διαπιστώθηκε ότι είναι περιοδικό φαινόμενο, που διαρκεί συγκεκριμένο αριθμό ημερονυκτίων. Ετσι, μετά τον προσδιορισμό της χρονικής μονάδας του ημερονυκτίου, ο άνθρωπος οδηγήθηκε στον προσδιορισμό της αμέσως μεγαλύτερης χρονικής μονάδας, που ήταν η χρονική διάρκεια, από τη στιγμή της εμφάνισης μέχρι την αμέσως επομένη επανεμφάνιση της σελήνης.

Η σκηνή του πέπλου από την πομπή των Παναθηναίων. Από την ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα. Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Αυτή η χρονική διάρκεια, αυτή η νέα χρονική μονάδα, ονομάσθηκε από τους Ελληνες μην (μήνας) ή συνοδικός μήνας. Αλλως τε η λέξη μην (μήνας) σημαίνεισελήνη (= η μήνη).

Η συνειδητοποίηση, εξ άλλου, της περιοδικής ανανέωσης των εποχών, σε συνδυασμό με τη χρονική μονάδα του μηνός, οδήγησε στον προσδιορισμό νέας, μεγαλύτερης χρονικής μονάδας, του έτους.

Οι Αρχαίοι Ελληνες εγνώριζαν ότι το έτος είναι διάστημα χρόνου, το οποίο ισούται με τη χρονική διάρκεια μιας πλήρους περιφοράς της Γης γύρω από τον Ηλιο (365 1/4 ημέρες. Αργότερα ο Ιππαρχος προσδιόρισε με μεγαλύτερη ακρίβεια το πλήθος των ημερών του έτους, προσέγγιση η οποία υπολείπεται της γνωστής σήμερα μόνον κατά ελάχιστα λεπτά!).

Οι Ελληνες χώριζαν το έτος σε 12 σεληνιακούς (συνοδικούς)μήνες και, επειδή εγνώριζαν ότι ο κάθε συνοδικός μήνας δεν είχε ακέραιο πλήθος ημερών (29 και 1/2 ημέρες περίπου), έδιναν στους μήνες διάρκεια 30 και 29 ημερών εναλλάξ.

Ετσι, όμως, το (σεληνιακό) έτος, δηλαδή οι 12 σεληνιακοί μήνες, ισοδυναμούσε με άθροισμα 354 ημερών, δηλαδή ήταν μικρότερο κατά 11 και 1/4 ημέρες από την πραγματική διάρκεια του (ηλιακού) έτους.

Για να καλύψουν αυτήν τη διαφορά, προχώρησαν στην εξής διόρθωση: Υπολόγισαν ότι κάθε οκτώ (8) σεληνιακά έτη προέκυπτε έλλειμμα ενενήντα (90) ημερών, δηλαδή ένα έλλειμμα τριών (3) μηνών των 30 ημερών έκαστος (11 και 1/4 Χ 8 = 90). Γι' αυτό, στη διάρκεια των οκτώ (σεληνιακών) ετών, παρενέβαλλαν τρεις (3) εμβόλιμους μήνες: Εναν στο τέλος του τρίτου έτους, δεύτερον στο τέλος του πέμπτου έτους και τρίτον στο τέλος του όγδοου έτους (πλήρης οκτωχρονιά, εννεατηρίς. Γέμινος 8.33).

Ετσι, μέσα σε 8 ηλιακά έτη, προέκυπτε εξίσωση του χρόνου μεταξύ των 8 σεληνιακών ετών και των 8 ηλιακών ετών.

Άρτεμις - Μάρμαρο, έργο τέχνης της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής εποχής, 1ος-2ος αιώνας μ.Χ. Αντίγραφο ενός ελληνικού πρωτότυπου, ίσως της χάλκινης ομάδας που ανέφερε ο Παυσανίας (Ι, 25, 2), που την αντιπροσώπευε σε μια γιγαντομαχία .

Με αυτόν τον τρόπο, οι Αρχαίοι Ελληνες εδημιούργησαν το δικό τους ημερολόγιο, το οποίο, επειδή στηριζόταν κατά κύριο λόγο στους σεληνιακούς (συνοδικούς) μήνες και διορθωτικά στο ηλιακό έτος, λέγεται σεληνοηλιακό ημερολόγιο (υπάρχει και το ηλιακό ημερολόγιο, καθώς και το γνησίως σεληνιακό ημερολόγιο).

Το Αττικό Σεληνοηλιακό Ημερολόγιο

Στην Αρχαία Ελλάδα, κάθε Πόλις - Κράτος είχε το δικό της ημερολόγιο, δηλαδή είχε τις δικές της ονομασίες στους 12 μήνες του έτους, και είχε τις δικές της εκδηλώσεις - εορτές κατά τη διάρκεια εκάστου μηνός. Η δομή, όμως, όλων των ημερολογίων στην Ελλάδα ήταν ίδια. Οι περισσότερες Πόλεις είχαν υιοθετήσει το Αττικό Ημερολόγιο, περί του οποίου θα αναφερθούμε παρακάτω.

Ο πρώτος μήνας του έτους άρχιζε την αντίστοιχη σημερινή 15η Ιουλίου και είχε 30 ημέρες.

Εχώριζαν τον κάθε μήνα σε τρία δεκαήμερα (ή δύο δεκαήμερα και ένα εννεαήμερο):

1ο δεκαήμερο εκάστου μηνός: Λεγόταν μην ιστάμενος ή μην αρχόμενος ή μην εισιών.

2ο δεκαήμερο εκάστου μηνός:Λεγόταν μην μεσών.

3ο δεκαήμερο εκάστου μηνός:Λεγόταν μην φθίνων ή μην απιών.

Η εκφώνηση των ημερών του μηνός εγένετο ως εξής: «Πέμπτη αρχομένου» (= 5η του μηνός), «δωδεκάτη μεσούντος» (= 12η του μηνός), «21η φθίνοντος» (= 21η του μηνός). Κάποιες φορές, οι ημέρες του 3ου δεκαημέρου εκφωνούντο οπισθοβατικώς (ανάποδα): «ενδεκάτη απιόντος» (= 11η από του τέλους του μηνός, δηλαδή 20ή ή19η του μηνός,αναλόγως εάν ο μήναςείχε 30 ή 29 ημέρες, αντιστοίχως).

Το επίσημο πολιτικό και θρησκευτικό Αττικό Ημερολόγιο είχε τους παρακάτω 12 μήνες (για σωστή ανάγνωση όλοι οι μήνες τονίζονται στη λήγουσα και είναι αρσενικού γένους).

Εικόνα όρχησης από ερυθρόμορφο αγγείο.

1ος:ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΩΝ (διάστημα περίπου 15 Ιουλίου - 15 Αυγούστου, Ημέρες 30).

Ο 1ος μήνας του πολιτικού και θρησκευτικού έτους στην Αττική. Η ονομασία του μηνός αυτού προέρχεται από την Εκατόμβη η οποία σημαίνει τη θυσία 100 βοδιών ή κάθε δημόσια θυσία ισάξια μ' αυτήν. Στην Ακρόπολη, μπροστά στον παλαιό ναό της Αθηνάς (προστάτιδος της Πόλης), κατά την εορτή των Παναθηναίων , εθυσίαζαν όσες αγελάδες εχρειάζοντο για να σιτιθούν όλοι οι κάτοικοι της Πόλεως.

Τα Παναθήναια ήσαν μια μεγάλη εορτή, που επραγματοποιείτο προς τιμήν της Θεάς Αθηνάς, στο τέλος του μηνός και κάθε 4 έτη. Παλαιότερα, ο μήνας αυτός ονομάζετο Κρονίων, από το όνομα του θεού Κρόνου. Εόρταζαν τα Κρόνια, εορτή προς τιμήν του Κρόνου, Πατέρα των θεών. Η εορτή αυτή εύρισκε μαζί κυρίους και δούλους σε ένα ξεφάντωμα χαράς και συμποσίων. Αλλη εορτή κατά το μήνα Εκατομβαιώνα ήσαν τα Συνοίκια, στις «16 μεσούντος μηνός».

2ος: ΜΕΤΑΓΕΙΤΝΙΩΝ (διάστημα περίπου 15 Αυγούστου - 15 Σεπτεμβρίου, ημέρες 29).

Κατά τον Πλούταρχο, ο μήνας αυτός ονομάσθηκε έτσι, επειδή κατά το διάστημα αυτό οι άνθρωποι μετοικούσαν, άλλαζαν δηλαδή κατοικία, άρα και γείτονες (μετά + γείτων). Κατά τον μήνα αυτόν, όπως θα αναπτύξουμε παρακάτω, προετοιμάζοντο ή επραγματοποιούντο οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Ολυμπία, οι οποίοι είχαν πανελλήνια εμβέλεια.

Στο Κράτος της Ηλιδος, ο μήνας αυτός (2ος του έτους) ονομάζετο Απολλώνιος.

3ος: ΒΟΗΔΡΟΜΙΩΝ (διάστημα περίπου 15 Σεπτεμβρίου - 15 Οκτωβρίου, ημέρες 30).

Η λέξη βοηδρόμος σημαίνει τον σπεύδοντα προς βοήθεια (βοή + δρόμος). Στις 6 και 7 του μηνός («6 και 7 αρχομένου») ετελούντο τα Βοηδρόμια, εορτή εις ανάμνηση της βοήθειας του θεού Απόλλωνος προς τον Θησέα, στον πόλεμο που έκαμε κατά των Αμαζόνων. Μετά από λίγες ημέρες ετελούντο τα πολύ γνωστά Μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια (14 - 23 του μηνός), προς τιμήν της Δήμητρας, θεάς της Γεωργίας. Στην εορτή αυτήν ελάμβαναν μέρος ακόμη και οι δούλοι και οι βάρβαροι, αλλά όχι όσοι είχαν κάμει φόνο.

Κεφαλή πωγωνοφόρου Σατύρου - ακολούθου του Διονύσου

Στο Κράτος της Ιλιδος, ο μήνας αυτός ονομάζετο Παρθένιος.

4ος: ΠΥΑΝΕΨΙΩΝ(διάστημα περίπου 15 Οκτωβρίου - 15 Νοεμβρίου, ημέρες 29). Ο τέταρτος μήνας του Αττικού Ημερολογίου. Η λέξη Πυανεψιών είναι σύνθετη (πύανος = κουκί, έψω = βράζω), προήλθε δε από ένα έδεσμα (φαγητό), που συνηθιζόταν κατά την περίοδον αυτήν και αποτελείτο από βρασμένους κυάμους (κουκιά) ή, σύμφωνα με άλλην εκδοχήν, από αποφλοιωμένη κριθή και όσπρια.

Ο μήνας Πυανεψιών είχε τις περισσότερες εορτές:

α) Τα πυανέψια, στις 7 του μηνός, προς τιμήν του Απόλλωνος, για την προστασία των σπαρτών. Στην εορτή αυτήν επραγματοποιούντο αρκετές τελετές με αρχαία προέλευση: Πρόσφεραν στον θεό ένα πιάτο με κουκιά (πυάνους) και πολλά άλλα χόρτα, αναμεμειγμένα με αλεύρι και στάρι.

β) Τα Οσχοφόρια (Οσχος = νέον κλήμα αμπέλου), προς τιμήν του θεού Διονύσου. Εφηβοι σε χορό, που οδηγούσαν δύο εξ αυτών αμφιθαλείς (που είχαν, δηλαδή, στη ζωή και τους δύο γονείς τους), έφερναν κλαδιά από αμπέλι, φορτωμένα με σταφύλια. Ακολουθούσαν χοροί και αγώνες δρόμου μεταξύ των εφήβων.

γ)Τα Θεσμοφόρια (στις 11, 12 και 13 του μηνός), εορτή προς τιμήν της Θεάς Δήμητρας - θεσμοφόρου, που φροντίζει για τη γονιμότητα των σπαρτών και των γυναικών. Η λέξη Θεσμοφόρος (θεσμός + φέρω) σημαίνει αυτόν, που φέρει (ορίζει) θεσμούς και νομοθεσίες (στην Ηλιδα, οι φύλακες των νόμων, οι εποπτεύοντες την τήρηση των νόμων, ονομάζοντο « τα Θεσμοφόρω» ( Τα Θεσμοφόρια ήτο εορτή μόνον των παντρεμένων γυναικών, απηγορεύετο η συμμετοχή στους άνδρες, στις ανύπαντρες γυναίκες και στις εταίρες). Οι γυναίκες ετοιμάζοντο για τη συμμετοχή τους στην εορτή, απέχοντας για μερικές ημέρες από κάθε σεξουαλική σχέση. Κατά τις ημέρες της εορτής, γυναικοκρατείτο η δραστηριότητα και λειτουργία της Αττικής Κοινωνίας. Εμπνευσμένη από την εορτή αυτήν είναι η γνωστή κωμωδία του Αριστοφάνη «Θεσμοφοριάζουσαι», στην οποία διακωμωδούνται τα δρώμενα στην Αρχαία Αθηναϊκή Κοινωνία.

Μελανόμορφο αγγείο που εικονίζει Σάτυρους

δ) Τα Απατούρια (πιθανώς εκ του:απάτωρ = ορφανός), πολιτική εορτή των φατριών (οικογενειακών δένδρων), διαρκείας τριών ημερών, κατά την οποίαν οι Αθηναίοι πολίτες έκαμαν θυσίες και συμπόσια κατά τις δύο πρώτες ημέρες, ενώ κατά την τρίτη και τελευταία ημέρα (που ελέγετο Κουρεώτις) οι αρχηγοί των οικογενειών παρουσίαζαν στα υπόλοιπα μέλη της φατρίας τα νόμιμα παιδιά τους, που γεννήθηκαν στο έτος αυτό, για να τα γράψουν εν συνεχεία στους καταλόγους των πολιτών.

ε)Τα Χαλκεία, εορτή προς τιμήν της Αθηνάς (Εργάνης), προστάτιδος των Τεχνιτών, και του θεού Ηφαίστου, προστάτη των σιδηρουργών. Η εορτή εγένετο την τελευταία ημέρα του μηνός (29η).

Στο Κράτος της Ηλιδος, ο μήνας αυτός ελέγετο Αλφαίος(Η Αλφη = η παραγωγή).

5ος: ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ (Ο 5ος μήνας, διάστημα περίπου 15 Νοεμβρίου - 15 Δεκεμβρίου, ημέρες 30).

Την περίοδο αυτήν εορτάζετο ο «Ζευς Μαιμάκτης»(Θυελλώδης, λάβρος, ορμητικός, σε αντίθεση με το «Μειλίχιος Ζευς»).

Στο Κράτος της Ηλιδος, ο μήνας αυτός ελέγετο Αθαναίος (Α + θάνατος).

6ος: ΠΟΣΕΙΔΑΙΩΝ (Ο 6ος μήνας, διάστημα περίπου 15 Δεκεμβρίου - 15 Ιανουαρίου, ημέρες 29).

Η ετυμολογία της λέξεως είναι αμφιλεγόμενη. Μία ερμηνεία είναι ότι προέρχεται από το όνομα του Θεού Ποσειδώνος, ενώ κατ' άλλους έχει την ίδια ρίζα με το επίθετο πόσιμος (δηλαδή, αυτό που μπορεί να πιει κάποιος, δηλαδή τον οίνο, το κρασί ) .

Κατά τον μήνα αυτόν επραγματοποιούντο οι εξής εορτές:

α) Τα Αλώα (ή άλως = το αλώνι ή το καλλιεργημένο χωράφι). Εορτή προς τιμήν της Δήμητρας, για να προστατεύσει τη βλάστηση (όπως τα Θεσμοφόρια, για την προστασία της σποράς). Προσεφέροντο θυσίες στη θεά Δήμητρα και στην κόρη της Περσεφόνη. Δεν επετρέπετο, οι άνδρες να λάβουν μέρος στα Αλώα (εκτός από μερικούς άρχοντες, που επέβλεπαν τις τελετές). Ελεύθερη ήτο η συμμετοχή για τις εταίρες (η συμμετοχή των οποίων απηγορεύετο στα Θεσμοφόρια).

β) Τα κατ' αγρούς Διονύσια (ή μικρά Διονύσια), σε διάκριση από τα κατ' Αστυ (ή εν

Αστει) Διονύσια, εορτή προς τιμήν του θεού Διόνυσου. Μια αγροτική πομπή μετέφερε ένα κάνιστρο (κανηφόροι) και πίσω της ακολουθούσε μια άλλη πομπή, μεταφέροντας έναν φαλλό. Ακολουθούσαν λαϊκές διασκεδάσεις, χοροί, τραγούδια, πειράγματα κλπ. Από την αρχή του 5ου αι. οι πλούσιοι Δήμοι, παράλληλα με αυτές τις εκδηλώσεις, διοργάνωναν και δραματικές παραστάσεις.

Στο Κράτος της Ηλιδος ο μήνας αυτός ελέγετο Θυΐος(θυΐω = μαίνομαι, διατελώ υπό έμπνευση).

7ος: ΓΑΜΗΛΙΩΝ (αρχαιότ.: Ληναιών):(7ος μήνας, περίπου 15 Ιανουαρίου - 15 Φεβρουαρίου, ημέρες 30).

Κατά το μήνα αυτόν, συνήθως, ετελούντο οι γάμοι. Κατ' αυτόν ετελούντο οι εξής εορτές:

α)Τα Γαμήλια (ή Θεογάμια), εορτή αφιερωμένη στις θεότητες, που προστάτευαν τον γάμο: Δίας, Ηρα. Η εορτή, που ακολουθούσε έναν Γάμο, ονομάζετο:Γαμηλία.

β) Τα Λήναια, εορτή της οποίας το όνομα οφείλετο σε τοπωνύμιο περιοχής της Αθήνας, με το όνομα «Λήναιον» και αφιερωμένη στον Βάκχο (Διόνυσο). Κατά την εορτήν αυτήν ετελείτο μια οργιαστική εκδήλωση των Ληνών (γυναικών, που τις καταλαμβάνει το βακχικό ντελίριο).

Αυτές οι γυναίκες εχόρευαν, αναμαλλιασμένες και σε έκδηλη έκσταση, διάφορους χορούς στην ιερή θέση Λήναιον (Ληναί= άλλο όνομα των Μαινάδων). Ακόμη επραγματοποιούντο δραματικές και λυρικές θεατρικές παραστάσεις, μια και ο Βάκχος ήτο θεός του Διθυράμβου. Στα Λήναια είχε παρουσιάσει ο Αριστοφάνης τα γνωστά σε μας έργα του: Αρχανής, Ιππής, Σφήκες.

Στο Κράτος της Ηλιδος ο μήνας αυτός ονομάζετο: Διόσθυος(Διός + θύω - θυσιάζω).

Ψαράς από τοιχογραφία στο Ανάκτορο της Κνωσσού. Οι Μινωίτες ζωγράφιζαν τη φύση και τη θάλασσα

8ος: ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΩΝ (διάστημα περίπου 15 Φεβρουαρίου - 15 Μαρτίου, ημέρες 29).

Το όνομα Ανθεστηριών, ετυμολογικώς, μάλλον προέρχεται από το ρήμα «ανθεστιώ», που σημαίνει «ανταποδίδω φιλοξενία», ενώ κατ' άλλους, προέρχεται από τη λέξη άνθος. Κατά τον μήνα αυτόν ετελούντο οι εξής εορτές:

α) Τα Ανθεστήρια, τριήμερη εορτή (11, 12 και 13 του μηνός) προς τιμήν του Βάκχου.

Την πρώτη ημέρα, που ελέγετο Πιθοιγία, άνοιγαν τους πίθους, όπου εφύλασσαν τον οίνο.

Τη δεύτερη ημέρα (Χόες) εγένοντο διαγωνισμοί ανάμεσα σε πότες οίνου.

Η τρίτη ημέρα της εορτής, που είχε την ονομασία χύτροι, ήτο αφιερωμένη στους νεκρούς και στους ετοιμοθάνατους. Πίστευαν ότι με το τέλος των Ανθεστηρίων, έφευγαν μαζί και τα κακά πνεύματα και γι' αυτό φώναζαν: "θύραζε Κήρες, ουκ έτ' Ανθεστήρια" ) = προςτη θύρα φύγετε («έξω από την πόρτα μας») Κήρες - Δυνάμεις του θανάτου -, «τα Ανθεστήρια - η φιλοξενία - τελείωσαν»!).

β) Τα Χλοία, εορτή της Δήμητρας.

γ) Τα Διάσια, η πιο μεγάλη από τις αθηναϊκές εορτές προς τιμήν του Διός.

9ος: ΕΛΑΦΗΒΟΛΙΩΝ (Ο ένατος μήνας, διάστημα περίπου 15 Μαρτίου - 15 Απριλίου, ημέρες 30).

Ετυμολογικώς η ονομασία Ελαφηβολιών προέρχεται από το ουσιαστικό Ελαφηβόλια (έλαφος + βάλλω), εορτή προς τιμήν της θεάς Αρτέμιδος (προστάτιδος του κυνηγίου),

Μόνον κατά τον μήνα αυτόν, επέτρεπε η θεά Αρτεμις το κυνήγι του ελαφιού.

Κατά τον μήνα αυτόν η εορτή τα Μεγάλα Διονύσια (ή αλλιώς: τα εν Αστει ή κατ' Αστυ Διονύσια, προς διάκριση από τα «κατ' αγρούς Διονύσια») ήσαν η δεύτερη θεατρική περίοδος, μετά τα Λήναια, και προσήλκυαν πολλούς ξένους. Διαρκούσαν πέντε ημέρες, στη διάρκεια των οποίων επαρουσιάζοντο στην Αθήνα διάφορα θεατρικά έργα σε διαγωνισμό.

Στις 9 του μηνός επαρουσίαζαν τους διθυράμβους, στις 10 του μηνός τις κωμωδίες και από τις 11 μέχρι τις 13 του μηνός τις τριλογίες.

Στο Κράτος της Ηλιδος ο μήνας αυτός ονομάζετο Ελάφιος.

10ος: ΜΟΥΝΙΧΙΩΝ(Ο 10ος μήνας του Αττικού Ημερολογίου, 15 Απριλίου - 15 Μαΐου, ημέρες 29).

Η ονομασία Μουνιχιών προέρχεται από την Μουνιχία, το όνομα δηλαδή του λιμανιού μεταξύ Πειραιώς και Φαλήρου (το λιμάνι της Μουνιχίας, το λιμάνι της Καστέλλας, το επιλεγόμενο επί τουρκοκρατίας και Τουρκολίμανο). Κατά τον μήνα αυτόν ετελείτο εορτή προς τιμήν της θεάς Μουνιχίας Αρτέμιδος, ναός της οποίας υπήρχε στη Μουνιχία, όπου και ελατρεύετο.

11ος: ΘΑΡΓΗΛΙΩΝ(διάστημα περίπου 15 Μαΐου - 15 Ιουνίου, ημέρες 30).

Κατά το μήνα αυτόν επραγματοποιείτο ο θερισμός. Στις αρχές του μηνός εγένοντο εκδηλώσεις - εορτές, τα Θαργήλια, προς τιμήν του Απόλλωνος, αδελφού της Αρτέμιδος. Την πρώτη ημέρα των εορτών (6η αρχομένου μηνός) η πόλη καθαριζόταν με την τελετή Φαρμακοί. Κατ' αυτήν δύο άνθρωποι, τρέχοντες, διέσχιζαν τους δρόμους της πόλεως, ενώ οι περαστικοί τους κυνηγούσαν και τους κτυπούσαν με σκυλλοκρέμμυδα (σκίλλα) και με κλαδιά συκιάς για να τους διώξουν από την πόλη, δείγμα της επιθυμίας τους να απομακρύνουν μαζί μ' αυτούς τα μιάσματα που είχαν εισχωρήσει στην πόλη. Τη δεύτερη ημέρα των εορτών (στις 7 του μηνός) πρόσφεραν στον Απόλλωνα τον «Θάργηλον άρτον», δηλαδή άρτον από τα πρώτα στάχυα, που έκοβαν πριν τον θερισμό, ο οποίος θα ακολουθούσε σε λίγες μέρες. Στις 25 του μηνός γιόρταζαν τα ιερά πλυντήρια, τελετή κατά την οποίαν μετέφεραν το ξύλινο άγαλμα (ξόανο) της Αθηνάς μαζί με το πέπλο του χρυσελεφάντινου αγάλματος στο Φάληρο, τα έριχναν στη θάλασσα για να πλυθούν και να καθαρθούν, πρόσφεραν δε στη θεά γλυκά από σύκα.

Οι εορτές, δηλαδή, κατά τον μήνα Θαργηλιώνα, αποσκοπούσαν στον εν γένει εξαγνισμό της πόλης, προ της συγκομιδής των καρπών.

12ος: ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝ(Ο τελευταίος μήνας του Αττικού Ημερολογίου, 15 Ιουνίου - 15 Ιουλίου, ημέρες 29).

Οι κύριες εορτές κατά τον μήνα αυτόν ήσαν:

α) Τα σκιροφόρια: (εορτή προς τιμήν της Αθηνάς. Το λευκό υφαντό πέπλο της θεάς Αθηνάς το ονόμαζαν σκίρον. Το σκίρον, το οποίο το είχαν πλύνει κατά τον προηγούμενο μήνα, το μετέφεραν τεντωμένο πάνω από το κεφάλι τους οι Ιέρειες της Αθηνάς, κατά την εορτήν των Σκιροφορίων (σκίρον + φέρω), και το έφεραν εν πομπή από την Ακρόπολη στο προάστιο Σκίρον(=μάλλον οι Σκιρωνίδες Πέτρες, δηλαδή η περιοχή, που σήμερα ονομάζεται Κακιά Σκάλλα).

β) Τα Διπόλια ή Διπόλεια (= Διΐ +πόλις) εορτή προς τιμήν του Πολιέως Διός στην Αθήνα.

γ) Τα Βουφόνια,η τελευταία εορτή του έτους, αφιερωμένη στον Δία. Κατά την εορτήν αυτήν εθυσίαζαν στον Δία ένα βόδι, που το είχαν για όργωμα (Βουφόνος = βους + φόνος).

Κλείνοντας αυτό το σημείωμα για το Ημερολόγιο των Αρχαίων Ελλήνων στην Αθήνα, το οποίο ήτο η βάση για τα ημερολόγια όλων των Πόλεων - Κρατών της Αρχαίας Ελλάδας, παραθέτουμε ολίγα στοιχεία για την πανελλήνια εορτή, τα Ολύμπια, δηλαδή για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, οι οποίοι επραγματοποιούντο στην Ολυμπία με ευθύνη του Κράτους της Ηλιδος, και είχαν πανελλήνια απήχηση και αίγλη.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες επραγματοποιούντο κάθε 4 έτη, και για την ακρίβεια κάθε 49 ή 50 μήνες εναλλάξ, δεδομένου ότι, όπως είπαμε παραπάνω, μία πλήρης οκτωχρονιά (εννεαετηρίς) είχε 99 μήνες (8 Χ 12= 96 μήνες και 3 εμβόλιμους μήνες = 99 μήνες = 49 +50). Ο Μήνας του Κράτους της Ηλιδος, κατά τον οποίον ετελούντο οι Ολυμπιακοί Αγώνες, ήτο τη μία φορά ο Απολλώνιος και την επομένη φορά ο μήνας Παρθένιος. Με άλλα λόγια, οι Αγώνες ετελούντο το Καλοκαίρι προς το Φθινόπωρο (Αύγουστος -Σεπτέμβριος): «γίνεται δε ο αγών ποτέ μεν διά μθ' μηνών, ποτέ δε διά ν' όθεν και ποτέ μεν τω Απολλωνίω μηνί, ποτέ δε τω Παρθενίω επιτελείται».(Σχολιαστής Πινδάρου, Ολυμπ. 5, 35).

Οταν έφθανε η εποχή των Ολυμπιακών Αγώνων, οι Ηλείοι εκήρυσσαν την Ιερή Εκεχειρία(παύση των πολέμων και των εχθροπραξιών), στέλνοντας πρέσβεις με αυτό το μήνυμα σε όλες τις Πόλεις - Κράτη της Ελλάδας (Παυσανίας 5.20.1, όπου υπάρχει και το κείμενο της Ιερής Εκεχειρίας επάνω στον Δίσκο του Ιφίτου, Παυσανίας 5.4.5 - 6, Πλουτ. Λυκ. 1.1 και 23.2, Θουκ. 5.49).

Στους Αγώνες μπορούσαν να πάρουν μέρος όσα Κράτη εδέχοντο την Εκεχειρία και μόνον γνήσιοι Ελληνες και ελεύθεροι πολίτες, δηλαδή, όπως μας πληροφορεί ο ιστοριογράφος Ηρόδοτος, δεν μπορούσαν να πάρουν μέρος βάρβαροι (δηλαδή, μη Ελληνες): «ου βαρβάρων αγωνιστέων είναι τον αγώνα αλλά Ελλήνων» (Ηρόδοτος 5.22).

Από τα μέσα στου 5ου π.Χ. αιώνος στους Ολυμπιακούς Αγώνες, παρουσίαζαν έργα τους μεγάλοι συγγραφείς, καλλιτέχνες, ποιητές, ρήτορες, όπως ο Ηρόδοτος, ο Λυσίας, ο Ιππίας ο Ηλείος, ο Γοργίας, ο Ισοκράτης (με τον Πανηγυρικόν του ) κ.ά.

Βέβαια, αυτοί οι Ολυμπιακοί Αγώνες, με το ειρηνικό και πολιτισμικό νόημα και πνεύμα, που τους έδωσαν οι Αρχαίοι Ελληνες, ποια σχέση μπορούν να έχουν με τους σύγχρονους «Ολυμπιακούς Αγώνες», εις τους οποίους, όχι μόνο συμμετέχουν, αλλά εμφανίζονται και κύριοι διοργανωτές («Αγωνοθέτες», όπως τους ήθελαν οι Ελληνες)εκείνοι, που αιματοκυλούν καθημερινά τους Λαούς της Γης, και οι άθλιοι συνεργάτες - υπάλληλοί τους;

Για την ιστορία, μόνον, να συμπληρώσουμε ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες στον Ιερό τόπο της Ηλιδας κράτησαν επί 1.169 έτη (από το 776 π.Χ. μέχρι το 393 μ.Χ., σύνολο 293 ΟΛΥΜΠΙΑΔΕΣ), και δεν κατέρρευσαν από μόνοι τους, αλλά τους κατάργησε «με φωτιά και τσεκούρι» ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Θεοδόσιος ο Α`, ο επονομασθείς «Μέγας» (!), ένα έτος ακριβώς πριν πεθάνει (το 394 μ.Χ.), ολοκληρώνοντας έτσι το «πολιτιστικό έργο του», της πυρπολήσεως της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, του βανδαλισμού και της καταστροφής πολλών «ειδωλολατρικών» ναών και μνημείων στην Ελλάδα!

Στη σύγχρονη Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, ένας άλλος «Μέγας Αυτοκράτορας», πέραν του Ατλαντικού, επιχειρεί να μας «εκπολιτίσει», ολοκληρώνοντας, όταν αυτός το θεωρήσει αναγκαίο, το «πολιτιστικό του έργο» με ανηλεείς βομβαρδισμούς Πόλεων, Μνημείων και «ειδωλολατρικών» πληθυσμών! Πόση δύναμη και πόσο κουράγιο, άραγε, χρειάζεται για τους σύγχρονους Ελληνες, για να φωνάξουμε όλοι στις νέες Κήρες (Δυνάμεις του Θανάτου) της Ευρώπης και της Αμερικής και να απαιτήσουμε αυτό, που εδώ και 2.500 χρόνια απαιτούσαν οι Αρχαίοι Ελληνες, φωνάζοντας: «Θύραζε Κήρες, ουκ έτ' Ανθεστήρια!» («Εξω απ' την πόρτα μας, Δυνάμεις του Θανάτου, η Φιλοξενία πλέον τελείωσε»!);