Ο ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ, ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ !!!

από iefimerida.gr

Την «υπογραφή» του Αρχιμήδη πίσω από τα γρανάζια του περίφημου Μηχανισμού των Αντικυθήρων είδαν Έλληνες και ξένοι επιστήμονες σε νέες έρευνες. H αρχαία κατασκευή, που πιστεύεται ότι ήταν μηχανικός υπολογιστής και όργανο αστρονομικών παρατηρήσεων, ανακαλύφθηκε το 1900 σε πλοίο που ναυάγησε το 80 π.Χ. ήλίγο αργότερα ανατολικά των Αντικυθήρων...

Ο καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών αστρονόμος Ξενοφών Μουσάς έρχεται τώρα να διατυπώσει μια καινούργια θεωρία αναφορικά με την πατρότητα του Μηχανισμού, βασισμένη σε υπολογισμούς που έκανε ο ειδικευμένος στις αρχαίες εκλείψεις δρ Γέρεν Χένρικσον στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλας στη Σουηδία.
Σύμφωνα με τη θεωρία, οι ηλιακές εκλείψεις που είναι καταγεγραμμένες ως αρχείο στον Μηχανισμό, στην κλίμακα των εκλείψεων που διαθέτει, συνέβησαν σε χρονικό διάστημα 54 ετών και παρατηρήθηκαν σχεδόν όλες στις Συρακούσες από τον Αρχιμήδη και μαθητές του.
Μερικές από τις παρατηρήσεις των εκλείψεων έγιναν πριν από τον θάνατο του Αρχιμήδη το 212 π.Χ. και άλλες έπειτα από αυτόν. Παρατηρήθηκαν όλες από τις Συρακούσες, πλην μίας που παρατηρήθηκε από το Ταυρομένιο (σημερινή Ταορμίνα).
Πιο συγκεκριμένα οι ηλιακές εκλείψεις προβλέπονται στον Μηχανισμό από ένα ημερολόγιο που απεικονίζεται σε μια ελικοειδή κλίμακα. Το ημερολόγιο είναι χωρισμένο σε τρεις επάλληλες περιόδους 223 σεληνιακών μηνών που αντιστοιχούν σε 54 χρόνια, και είναι η περίοδος που επαναλαμβάνονται οι εκλείψεις», λέει στα «ΝΕΑ» ο Ξενοφών Μουσάς.
«Στο ημερολόγιο είναι καταγεγραμμένοι οι χρόνοι των εκλείψεων, δηλαδή το έτος, ο μήνας και η ώρα. Η ώρα κατά την οποία παρατηρείται μια ηλιακή έκλειψη υποδεικνύει και την τοποθεσία απ’ όπου γίνεται η παρατήρηση. Με τη συνδρομή του ειδικού σε αρχαίες εκλείψεις δρος Γ. Χένρικσον, που έκανε τους υπολογισμούς, διαπιστώνεται ότι οι εκλείψεις είχαν παρατηρηθεί από τις Συρακούσες.
Αυτό σημαίνει ότι ο Αρχιμήδης πρέπει να έκανε τις παρατηρήσεις, τις οποίες συνέχισαν οι μαθητές του μετά τον θάνατό του».
Το γεγονός αυτό, κατά τον Ξενοφώντα Μουσά, σημαίνει ότι ο Αρχιμήδης είχε δημιουργήσει τη δική του φιλοσοφική σχολή και μαζί με τους μαθητές του παρατηρούσαν ηλιακές εκλείψεις με τη χρήση και ρολογιών (ωροσκόπων) που εκείνος είχε κατασκευάσει.
Οι κατάλογοι με τις ηλιακές εκλείψεις θεωρείται πολύ πιθανόν ότι περιήλθαν στη γνώση του πλέον φημισμένου αστρονόμου Ίππαρχου, ο οποίος έζησε την εποχή που κατασκευάστηκε ο Μηχανισμός.
«Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο ίδιος κατασκεύασε ή επέβλεψε την κατασκευή του Μηχανισμού στα φημισμένα εργαστήρια της πολύ πλούσιας Ρόδου, η οποία είχε εξαιρετική παράδοση στη φιλοσοφία και τις επιστήμες για αιώνες».
Ο Ιππαρχος ασχολήθηκε με τον προσδιορισμό της διάρκειας του τροπικού έτους και με τη μέτρηση των εκλειπτικών συντεταγμένων των απλανών αστέρων. Ετσι οδηγήθηκε στη θεμελιώδους σημασίας ανακάλυψη του φαινομένου της μεταπτώσεως των ισημεριών, πάνω στο οποίο στηρίζεται ολόκληρο το σημερινό οικοδόμημα της αστρονομίας θέσεως.

Ο ιμπεριαλισμός, η θέση της Ελλάδας στο σύστημα και ο πόλεμος στις «Θέσεις» για το 19ο Συνέδριο του ΚΚΕ

Τρίτη, 19 Φεβρουάριος 2013 12:18 | Συντάχθηκε απο τον/την Εργατικός Αγώνας |  |  | 

της Ρένας Γιαννοπούλου

Διάχυτη είναι – και όχι μόνο το τελευταίο διάστημα – ανάμεσα στον κόσμο ο οποίος έχει ενεργά στηρίξει το ΚΚΕ σε διάφορες περιόδους της μακρόχρονης δράσης του, η ανησυχία αν όχι η αγωνία για την κατεύθυνση στην οποία δείχνει να κινείται το Κόμμα της εργατικής τάξης το τελευταίο χρονικό διάστημα. Η δημοσίευση των «Θέσεων» για το 19^ο Συνέδριο του Κόμματος κάθε άλλο παρά καθησύχασε αυτές τις ανησυχίες και τις αγωνίες, που επικεντρώνονται στα εξής ζητήματα:
-          Απομάκρυνση του ΚΚΕ από το Πρόγραμμα που συγκρότησε και διατύπωσε το 15^ο Συνέδριο, με άξονα τη διαμόρφωση του Αντιϊμπεριαλιστικού – Αντιμονοπωλιακού – Δημοκρατικού Μετώπου.
-          Απομονωτική – σεχταριστική γραμμή και πολιτική στο πεδίο του μαζικού κινήματος (θεωρώντας ωστόσο οπωσδήποτε σωστή την κριτική που ασκεί το ΚΚΕ στα «επίσημα» συνδικάτα, τη ΓΣΕΕ και την ΑΔΕΔΥ) .
-          Απομάκρυνση από την ιδεολογική αλλά και πρακτική – πολιτική παράδοση του Κόμματος, από τη θέση για την ενδιάμεση και εξαρτημένη θέση της Ελλάδας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, με συνακόλουθη υποτίμηση πολλών πεδίων δράσης, προνομιακών μέχρι σήμερα, για το ίδιο το Κόμμα, αλλά και για τους φορείς μέσα στους οποίους έχουν δράσει ιστορικά και εξακολουθούν (;) να δρουν οι κομμουνιστές. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στο κίνημα για την ειρήνη, στο κίνημα για τα δημοκρατικά δικαιώματα, αλλά και στην πολιτική αξιοποίηση του πατριωτικού αισθήματος του ελληνικού λαού και το «καναλιζάρισμά» του σε ορθή, τελεσφόρα για τα ιστορικά αιτήματα της εργατικής τάξης, αντιϊμπεριαλιστική κατεύθυνση.
Στο παρόν σημείωμα, θα ήθελα να ασχοληθώ κυρίως με αυτή την τελευταία πλευρά, την οποία εξ άλλου θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένης και της ανάπτυξης και της απήχησης του φασιστικού μορφώματος της «Χρυσής Αυγής», που σπεκουλάρει, μεταξύ άλλων, και στα πατριωτικά αισθήματα του λαού μας.
Τα τελευταία χρόνια, το σύνολο σχεδόν της κομματικής φιλολογίας, όπως αυτή δημοσιεύεται στο «Ριζοσπάστη» και στην «ΚΟΜΕΠ» προβάλλεται μία «μοντέρνα» αντίληψη περί ιμπεριαλισμού. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση, ο ιμπεριαλισμός εκλαμβάνεται κυρίως ως εσωτερική διαδικασία: από τη στιγμή δηλαδή που, σε μια χώρα, υπάρχουν μονοπώλια, η χώρα αυτομάτως θεωρείται «ιμπεριαλιστική». Ωστόσο, είναι άλλο πράγμα η ένταξη μιας χώρας στο σύστημα του ιμπεριαλισμού (και, σαφώς, στις μέρες μας, όλες οι χώρες είναι) και άλλο η εγκυρότητα του παραπάνω επιθετικού προσδιορισμού που σαφώς εξαρτάται από τη θέση της σε αυτό. Αλλιώς, αγνοείται η παραποιείται η λενινιστική θέση για την «ανισόμετρη ανάπτυξη» και περί ύπαρξης μιας φούχτας ισχυρών χωρών που εκμεταλλεύονται τις υπόλοιπες και αποσπούν υπεραξία από τους εργαζομένους τους.
Το αντιϊμπεριαλιστικό κίνημα, πολύ ισχυρό παραδοσιακά στη χώρα μας, λάμβανε πάντα υπ` όψη του αυτή τη διάσταση, η οποία εξ άλλου συνεπάγεται και τις ποικίλες στρατιωτικές επεμβάσεις. Ο λαός μας, με την καθοδήγηση του ΚΚΕ και με την ίδια του εμπειρία από στρατιωτικές και πολιτικές επεμβάσεις (Δεκέμβρης του `44, αμερικάνικη επέμβαση ενάντια στο ΔΣΕ, χούντα του `67) υπήρξε σταθερός υπερασπιστής των λαών που αγωνίζονταν ενάντια σε αυτές. Ας θυμηθούμε τις πιο πρόσφατες περιπτώσεις, το γιουγκοσλαβικό αλλά και τους πολέμους ενάντια στους λαούς της Ασίας, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Είναι άραγε ιδέα μου ότι τα τελευταία χρόνια, χωρίς οι ισχυρές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις να έχουν μειώσει την επιθετικότητά τους, η σημαία αυτής της – άλλοτε εξαιρετικά ενεργής – συνιστώσας του λαϊκού κινήματος έχει μερικώς υποσταλεί;
Αποτέλεσμα αυτής της θεώρησης πάντως είναι και η πλήρης απάλειψη του όρου «αντιϊμπεριαλιστικός» από το πρόσφατο ντοκουμέντο των «Θέσεων».  Το γεγονός αιτιολογείται, γενικά, με τον ισχυρισμό ότι ο όρος «αντικαπιταλιστική» (ή/και «αντιμονοπωλιακή») που καθορίζει το χαρακτήρα της «Λαϊκής Συμμαχίας» καλύπτει και την αντιπαράθεση με τον ιμπεριαλισμό. Ωστόσο, ο Λένιν καθορίζει σαφώς τον ιμπεριαλισμό ως το ανώτατο, αλλά πάντως διακριτό στάδιο του καπιταλισμού, με ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Το στοιχείο της εξάρτησης των πιο αδύναμων χωρών, της διπλής καταπίεσης και της διπλής απομύζησης του πλούτου και της υπεραξίας που παράγει η εργατική τους τάξη, στο πλαίσιο της ανισόμετρης ανάπτυξης, από τη ντόπια αστική τάξη και τις ισχυρότερες δυνάμεις του συστήματος, αποτελούσε ανέκαθεν για το ΚΚΕ προνομιακό πεδίο πλησιάσματος ευρύτερων λαϊκών μαζών και συσπείρωσής τους στις γραμμές του. Με τις «Θέσεις» για το 19<sup>ο</sup> Συνέδριο αυτή η παραδεδομένη από την ιστορία του Κόμματος και – εν πολλοίς επιτυχημένη – τακτική φαίνεται να εγκαταλείπεται.
Σχετική με την προηγούμενη αντίληψη περί ιμπεριαλισμού είναι και η επιχειρούμενη – εδώ και πολλά χρόνια – αναθεώρηση της άποψης του ΚΚΕ για τη θέση της ίδιας της Ελλάδας στο σύστημα. Στο κείμενο των «Θέσεων», όπως και σε εκείνο των «Θέσεων» για το 18<sup>ο</sup>Συνέδριο, γίνεται λόγος όχι για θέση «ενδιάμεση και εξαρτημένη», αλλά για θέση «ενδιάμεση με πολλαπλές εξαρτήσεις». Εκτιμάται βέβαια ότι αυτή η θέση μέσα στους διεθνικούς ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς που συμμετέχει η Ελλάδα, έχει παρουσιάσει δείγματα σαφούς υποχώρησης. Θεωρώ ότι η άποψη αυτή είναι, στην καλύτερη περίπτωση, με μεγάλη μετριοπάθεια διατυπωμένη μπροστά στις πραγματικές συνθήκες τις οποίες βιώνει η χώρα και ο λαός της. Η ΚΕ του ΚΚΕ δείχνει να θεωρεί ότι, αν εξαρθεί ο ρόλος του ιμπεριαλισμού (υπό την έννοια των ισχυρών ιμπεριαλιστικών χωρών και των διακρατικών ενώσεων) στη σημερινή κατάσταση, δίνεται «συγχωροχάρτι’ στη ντόπια αστική τάξη. Αναφέρει συγκεκριμένα το κείμενο των «Θέσεων»:
«Αναπαράγεται η συνθηματολογία περί απώλειας της εθνικής κυριαρ­χίας της Ελλάδας και κατοχής από τη Γερμανία. Πρόκειται για αποπροσα­νατολιστικό αστικό επιχείρημα, που επιδιώκει να συσκοτίσει το ουσιαστι­κό ζήτημα ότι η υποδεέστερη θέση μιας χώρας σε μια ιμπεριαλιστική συμ­μαχία καπιταλιστικών κρατών (από την οποία απορρέουν ανισότιμες σχέ­σεις μεταξύ τους) δεν αναιρεί τα κοινά στρατηγικά συμφέροντά τους, πά­νω στα οποία διαμορφώνεται η συμμαχία. Έχει αποδειχτεί ιστορικά ότι κα­πιταλιστικά κράτη στηρίχτηκαν ακόμα και με άμεση στρατιωτική και πολι­τική εμπλοκή στο εσωτερικό τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν εσω­τερικές κρίσεις, το ενδεχόμενο πολιτικής αστάθειας.
Ο χαρακτήρας του σύγχρονου πατριωτισμού ταυτίζεται με την ανατροπή της αστικής εξουσίας, της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγω­γής, την έξοδο από κάθε καπιταλιστικό διακρατικό συνασπισμό και ιμπερι­αλιστική συμμαχία». (Θέση 27, ΣΤ).
Θα ήθελα να κάνω ορισμένες παρατηρήσεις σε αυτό το απόσπασμα.  Οπωσδήποτε, «κατοχή» υπό την κυριολεκτική έννοια του όρου δεν υπάρχει. Ωστόσο, η αποδυνάμωση της θέσης του ελληνικού καπιταλισμού το τελευταίο διάστημα, η μακρόχρονη, πριν ακόμα από τη γέννηση του ελληνικού κράτους τολμώ να ισχυριστώ, εξάρτηση της ελληνικής αστικής τάξης από το ξένο κεφάλαιο, τα έκτυπα χαρακτηριστικά που λαμβάνουν αυτές οι διαδικασίες στις μέρες μας, με την – κάποτε ωμή και απροκάλυπτη – υπαγόρευση πολιτικών από τις ισχυρές ιμπεριαλιστικές χώρες και τους ποικίλους μηχανισμούς και οργανισμούς τους (ΕΕ, ΗΠΑ, ΔΝΤ, «Τρόϊκα», ως φορέας που συμπυκνώνει τα συμφέροντα όλων αυτών), η πανθομολογούμενη εκποίηση κυριαρχικών δικαιωμάτων αλλά και εθνικού εδάφους και πλούτου, είναι στοιχεία που καταδεικνύουν ότι, ακόμη κι αν κάποτε η αστική τάξης της Ελλάδας έτρεφε όνειρα να γίνει «μικρός ιμπεριαλιστής» (αδόκιμη ωστόσο η έκφραση) η βούλησή της σκόνταψε στην αντικειμενική πραγματικότητα. Τούτο καθόλου δεν σημαίνει ότι η σημερινή κατάσταση δεν της αποφέρει σημαντικά ταξικά οφέλη. Τα «κοινά στρατηγικά συμφέροντα» τα οποία ορίζει και επικαλείται το κείμενο των θέσεων στην πράξη άλλο δεν σημαίνουν παρά διπλά βάρη, διπλή καταπίεση για την ελληνική εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα του τόπου μας. Από αυτή την πλευρά οφείλουν να μιλούν οι κομμουνιστές για την εξάρτηση, αυτή την πλευρά έχουν αναδείξει και αντιπαλέψει ιστορικά, συσπειρώνοντας κάτω από την επιρροή του Κόμματος πλατειές λαϊκές μάζες.
Θα ήθελα να σταθώ και στο υπογραμμισμένο κομμάτι του αποσπάσματος (η υπογράμμιση δική μου). Το τμήμα αυτό του κειμένου αναφέρεται σε στρατιωτικές επεμβάσεις στο εσωτερικό καπιταλιστικών κρατών με σκοπό τη στήριξή τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν εσωτερικές κρίσεις. Και μόνο η διατύπωση αυτού του αποσπάσματος, με τον τρόπο που γίνεται, «στρογγυλεύει», κατά την άποψή μου, το στοιχείο της στρατιωτικής επέμβασης. Στη χώρα που έζησε το Δεκέμβρη του `44 και τις βόμβες Ναπάλμ στο Γράμμο, αυτές οι επεμβάσεις περιγράφονται ως να μην υπήρξε λαϊκός παράγοντας που η παρουσία και η δράση του να κατέστησε «αναγκαία» για τα συμφέροντα του ιμπεριαλισμού τη στρατιωτική του δράση. Ωσάν να μην  καταλύθηκε η – όποια, στα πλαίσια του καπιταλισμού – λαϊκή κυριαρχία και να μην καταστρατηγήθηκε το δικαίωμα του λαού, κάθε λαού, να επιλέξει μόνος του τις τύχες του … Ωσάν επίσης οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις να κινούνται από … αγνά αισθήματα αλληλεγγύης απέναντι στους πιο αδύναμους ομολόγους τους και να μην έχουν δικά τους συμφέροντα τα οποία στηρίζουν με τις εν λόγω επεμβάσεις… Και για να το πω αλλιώς και με ένα δικό μας παράδειγμα: το Δεκέμβρη του `44, ήταν μόνο η ντόπια αστική τάξη που θέλησε να ξαναπάρει την εξουσία της; Ο βρετανικός ιμπεριαλισμός δεν είχε δικά του συμφέροντα στην ευρύτερη περιοχή, τα οποία κινδύνευαν από μια πιθανή απόσπαση της Ελλάδας από το σύστημα; Και, σε τελευταία ανάλυση, για ποιο λόγο παρατίθεται το παράδειγμα των στρατιωτικών επεμβάσεων στο εσωτερικό των καπιταλιστικών χωρών; Για να ενισχύσει ποια άποψη; Θεωρείται κάτι ως φυσικό φαινόμενο; Οι λαοί δεν έχουν το δικαίωμα – και την υποχρέωση θα έλεγα – να αντισταθούν σε αυτού του είδους της επεμβάσεις; Εάν τραβήξουμε αυτή τη λογική (που περισσότερο υπονοείται παρά ομολογείται στο συγκεκριμένο απόσπασμα) τότε, δίκιο έχει το ΚΚ Ιράκ που συμμετείχε στη δοσίλογη, αμερικανόδουλη κυβέρνηση!
Το απόσπασμα που παρέθεσα προηγουμένως κλείνει με μια νεόκοπη περί πατριωτισμού αντίληψη. Στα πλαίσια της ίδιας αντίληψης, σε κεντρική συγκέντρωση του ΚΚΕ πριν από δύο περίπου χρόνια, η Αλέκα Παπαρήγα διατύπωσε την άποψη ότι ο όρος πατρίδα έχει νόημα μόνον όταν η εργατική τάξη έχει ανατρέψει την καπιταλιστική ιδιοκτησία και οικοδομεί το σοσιαλισμό! Στο πνεύμα αυτής της διακήρυξης, ακυρώνεται εντελώς η σπουδαιότητα του περίφημου γράμματος του Νίκου Ζαχαριάδη, με το οποίο κάλεσε τον ελληνικό λαό να στρατευτεί στην υπόθεση της υπεράσπισης της πατρίδας από την επίθεση του ιταλικού φασισμού και το οποίο αποτέλεσε την ιδεολογική πλατφόρμα πάνω στην οποία στηρίχτηκε η ίδρυση του ΕΑΜ.  Ας θυμηθούμε ακόμη το Στάλιν και την παραίνεσή του στους εκπροσώπους των κομμουνιστικών κομμάτων των καπιταλιστικών χωρών στο 19<sup>ο</sup> Συνέδριο του ΚΚΣΕ, με την οποία καλεί την εργατική τάξη και τα κομμουνιστικά κόμματα να πάρουν στα χέρια τους την υπόθεση της υπεράσπισης της πατρίδας, αφού η αστική τάξη («υπεύθυνη», στην προοδευτική της φάση, για τη συγκρότηση των εθνών και των εθνών – κρατών) έχει απεμπολήσει, στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού την έννοια της υπεράσπισης της επικράτειας, θέτοντας πάνω απ` όλα τα οικονομικά της συμφέροντα.
Απόρροια μιας τέτοιας, μονομερούς αντίληψης για τον πατριωτισμό, είναι και δύο σημεία των θέσεων με τα οποία ορίζονται τα καθήκοντα των κομμουνιστών στην περίπτωση ενός επικείμενου πολέμου. Παραθέτω αυτούσια τα αποσπάσματα:
(Θέση 60): «Οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις στην περιοχή αυξάνουν τους κινδύνους τοπικών πολεμικών συγκρούσεων που θα πάρουν γενικότερο χαρακτήρα, αφού στην ευρύτερη περιοχή συγκρούονται ιμπεριαλιστικά κέντρα και ι­μπεριαλιστικές δυνάμεις και μάλιστα σε συνθήκες αλλεπάλληλων κρίσεων που πλήττουν και το σκληρό πυρήνα της ιμπεριαλιστικής πυραμίδας. Μια τέτοια περίπτωση, στις σύγχρονες συνθήκες, με ενεργητική συμμετοχή της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, προϋποθέτει όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών στην περιοχή που δεν μπορούν να λυθούν με μη στρατιω­τικά μέσα. Συνεπάγεται σπάσιμο συμμαχιών, σοβαρές αλλαγές και αναδια­τάξεις μέχρι και ισχυρές φυγόκεντρες τάσεις στα πλαίσια όχι μόνο της ΕΕ αλλά και του ΝΑΤΟ, γενικότερη αναδιάταξη συμμαχιών.
Μέσα στα ενδεχόμενα για τη στάση της αστικής τάξης της Ελλάδας, μέ­ρους των πολιτικών της εκπροσώπων, είναι και να επιδιώξει συμμετοχή στο πλευρό μιας άλλης ισχυρής ιμπεριαλιστικής δύναμης, ακόμα και ανάλογα με τις συνθήκες να επιδιώξει τη μετατροπή του αμυντικού πολέμου σε ε­πιθετικό.
Αν δεχτεί επίθεση η Ελλάδα από γειτονική χώρα ή και από άλλη χώρα της περιοχής ή αν επιτεθεί πρώτη μέσα σε συμμαχία ή όχι, το Κόμμα σε κάθε περίπτωση πρέπει να ηγηθεί στην αυτοτελή οργάνωση της εργατικής - λα­ϊκής αντίστασης και να συνδεθεί η αντίσταση με την πάλη για ολοκληρωτι­κή ήττα της αστικής τάξης, εγχώριας και ξένης ως εισβολέα. Με την πρω­τοβουλία και καθοδήγηση του Κόμματος να συγκροτηθεί εργατικό - λαϊκό μέτωπο με όλες τις μορφές δράσης, με σύνθημα: Ο λαός θα δώσει την ε­λευθερία και τη διέξοδο από το καπιταλιστικό σύστημα που, όσο κυριαρχεί, φέρνει τον πόλεμο και την «ειρήνη» με το πιστόλι στον κρόταφο».
Η τελευταία, υπογραμμισμένη παράγραφος (η υπογράμμιση δική μου) επαναλαμβάνεται αυτολεξεί στη Θέση 76.
Πέρα από την ορθότητα της διαπίστωσης ότι οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις στην περιοχή μπορεί να οδηγήσουν σε πολεμική σύρραξη με ενδεχόμενη εμπλοκή της Ελλάδας, στο συγκεκριμένο απόσπασμα μπορούν να γίνουν μια σειρά παρατηρήσεις:
Ούτε όλοι οι πόλεμοι είναι ίδιοι ούτε και μπορούμε να μαντέψουμε αν η Ελλάδα θα εμπλακεί σε ένα μελλοντικό πόλεμο, ως επιτιθέμενη ή ως αμυνόμενη, ως ευρισκόμενη εν δικαίω ή εν αδίκω. Ωστόσο, οι Θέσεις δεν διαφοροποιούν τα καθήκοντα των κομμουνιστών ανάλογα με την περίσταση. Αναφέρονται στη  αυτοτελή οργάνωση της εργατικής τάξης και τη μετατροπή της εμπόλεμης κατάστασης σε επαναστατική, ενώ δεν αναφέρεται σε καμμία περίπτωση η ανάγκη υπεράσπισης της επικράτειας.
Ωστόσο, η λενινιστική και σταλινική παράδοση, τόσο στο θεωρητικό πεδίο όσο και στην παραδομένη τακτική των κομμουνιστικών κομμάτων (εννοείται και του ΚΚΕ, για να μην πω κυρίως του ΚΚΕ) σαφέστατα και διαφοροποιεί τους πολέμους. Για παράδειγμα, ήταν σαφώς θέση του Λένιν, για τον Α` Παγκόσμιο Πόλεμο, ότι το σύνθημα της «υπεράσπισης της πατρίδας» ήταν ψευδεπίγραφο και στόχευε στην υποταγή της εργατικής τάξης κάθε χώρας στα συμφέροντα της αντίστοιχης αστικής. Ο Λένιν μάλιστα επιζητούσε τη μετατροπή του πολέμου σε διεθνή εμφύλιο, με την έννοια ότι κάθε εργατική τάξη κάθε χώρας θα έπρεπε να πάρει τα όπλα ενάντια στην αστική τάξη της χώρας της. Με την ίδια σαφήνεια όμως, ο Λένιν τόνιζε ότι το καθήκον αυτό αφορά πρώτα και κύρια την εργατική τάξη των ισχυρών ιμπεριαλιστικών χωρών, της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της ίδιας της Ρωσίας, στα πλαίσια ενός πολέμου που αποτελούσε ένα γενικευμένο σφαγείο, με αποκλειστικό στόχο το ξαναμοίρασμα των παγκόσμιων αγορών.
Δεν είναι ίδια η θέση του Λένιν για τους Βαλκανικούς πολέμους, τους οποίους θεωρεί μια αντικειμενικά προοδευτική διαδικασία, καθώς συντελούν στην οριστική διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενός από τα τελευταία υπολείμματα της φεουδαρχίας στην Ευρώπη, αλλά και στην εθνοκρατική ολοκλήρωση των βαλκανικών χωρών, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι στους συγκεκριμένους πολέμους ηγούνταν οι αστικές τάξεις των Βαλκανίων. Αξίζει, νομίζω, εδώ να παρατεθεί ένα μικρό κεφάλαιο από τις «Θέσεις» του Λένιν, υπό το γενικό τίτλο «Η σοσιαλιστική επανάσταση και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών», λαμβάνοντας βέβαια υπ` όψη ότι πρόκειται για κείμενο γραμμένο στις αρχές του 20^ουαιώνα:
«6. ΤΡΕΙΣ ΤΥΠΟΙ ΧΩΡΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΥΤΟΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ.
Σχετικά με την αυτοδιάθεση των εθνών πρέπει να διακρίνουμε τρεις βασικούς τύπους χωρών;
Πρώτο, τις προχωρημένες κεφαλαιοκρατικές χώρες της Δυτικής Ευρώπης και τις Ενωμένες Πολιτείες. Στις χώρες αυτές έχουν από καιρό τελειώσει τα αστικοπροοδευτικά εθνικά κινήματα. Το καθένα απ` αυτά τα «μεγάλα» έθνη καταπιέζει ξένα έθνη στις αποικίες και μέσα στη χώρα του. Τα καθήκοντα του προλεταριάτου των κυρίαρχων εθνών είναι εδώ ακριβώς τα ίδια με τα καθήκοντα που είχε τον ΧΙΧ αιώνα το προλεταριάτο της Αγγλίας απέναντι στην Ιρλανδία.
Δεύτερο, την Ανατολική Ευρώπη: Αυστρία, Βαλκάνια και ιδιαίτερα η Ρωσία. Εδώ ακριβώς ο ΧΧ αιώνας ανάπτυξε πολύ τα αστικοδημοκρατικά εθνικά κινήματα και όξυνε τον εθνικό αγώνα. Τα καθήκοντα του προλεταριάτου αυτών των χωρών, τόσο στο ζήτημα της ολοκλήρωσης του αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού τους, όσο και στο ζήτημα της βοήθειας προς τη σοσιαλιστική επανάσταση των άλλων χωρών, δεν μπορούν να εκπληρωθούν χωρίς την υπεράσπιση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης των εθνών. Εξαιρετικά δύσκολο και εξαιρετικά σπουδαίο είναι εδώ το καθήκον της συνένωσης της ταξικής πάλης των εργατών των εθνών που καταπιέζουν και των εργατών των εθνών που καταπιέζονται.
Τρίτο, τις μισοαποικιακές χώρες, όπως η Κίνα, η Περσία, η Τουρκία και όλες οι αποικίες που ο πληθυσμός τους  φτάνει το ένα δισεκατομμύριο. Στις χώρες αυτές τα αστικοδημοκρατικά κινήματα ενμέρει μόλις αρχίζουν, ενμέρει κάθε άλλο παρά τέλειωσαν. Οι σοσιαλιστές πρέπει όχι μόνο να απαιτούν την χωρίς όρους, χωρίς αποζημίωση και άμεση απελευθέρωση των αποικιών – και η διεκδίκηση αυτή στην πολιτική της έκφραση δε σημαίνει τίποτ` άλλο παρά ακριβώς την αναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης. Οι σοσιαλιστές πρέπει να υποστηρίζουν με τον πιο αποφασιστικό τρόπο τα πιο επαναστατικά στοιχεία των αστικοδημοκρατικών εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων σ` αυτές τις χώρες και να βοηθούν το ξεσήκωμά τους – και σε περίπτωση ανάγκης και τον επαναστατικό τους πόλεμο – ενάντια στις ιμπεριαλιστικές Δυνάμεις που τις καταπιέζουν»[1].
Είναι λοιπόν σαφές ότι ο Λένιν δεν υποτιμά το εθνικό ζήτημα και δεν καθορίζει κατά τον ίδιο τρόπο τα καθήκοντα του προλεταριάτου όλων των χωρών απέναντι στον πόλεμο και στο ζήτημα της εθνικής ανεξαρτησίας, αλλά το συναρτά απόλυτα με τη θέση κάθε χώρας στο σύστημα. Προφανώς δεν ισχυρίζομαι ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε καθεστώς αποικίας ούτε και ότι δεν έχει πετύχει την εθνοκρατική της ολοκλήρωση. Ωστόσο, υπάρχει το στοιχείο της έντασης της εξάρτησης της χώρας από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τους διακρατικούς οργανισμούς. Πρόκειται για μια σκληρή πραγματικότητα που ζει ο ελληνικός λαός που η άρνησή της φέρνει τον αρνητή αντίπαλο με την ίδια τη ζωή και που θέτει ιδιαίτερα καθήκοντα στο φυσικό καθοδηγητή της ελληνικής εργατικής τάξης.
Να θυμηθούμε και τη σταλινική παράδοση, όπως αποκρυσταλλώθηκε στο 7<sup>ο</sup> Συνέδριο της Γ` Διεθνούς το 1935. Με το Συνέδριο αυτό, που καλούσε τους κομμουνιστές να υπερασπιστούν τις πατρίδες τους από τη φασιστική επίθεση αλλά και τη Σοβιετική ΄Ενωση, τέθηκαν οι βάσεις της συγκρότησης των μεγάλων λαϊκών αντιφασιστικών και απελευθερωτικών κινημάτων της δεκαετίας του `40. Είναι άλλο πράγμα το ότι τα κινήματα (μαζί και το ΕΑΜ) δεν διεκδίκησαν την εξουσία και άλλο πράγμα η εκ των ων ουκ άνευ συμβολή τους στην αντιφασιστική νίκη των λαών.
Αλλά και η πλούσια ιστορική πείρα του ΚΚΕ μπορεί να αποτελέσει και σήμερα γνώμονα για το πώς πρέπει το Κόμμα να πολιτευτεί στην περίπτωση ενός πολέμου. Το ΚΚΕ έχει αποδείξει ότι μπορεί να διακρίνει τους πολέμους και ανάλογα να πολιτευτεί. Νεοσύστατο ακόμη αντιτάχθηκε σθεναρά στη Μικρασιατική εκστρατεία, υπήρξε όμως πρωτοπόρο στην αντίσταση του ελληνικού λαού στην ιταλική και, αργότερα, στη γερμανική επίθεση και εισβολή. Θεωρώ περιττό να αναφερθώ στο έπος και στο μεγαλείο της εαμικής εθνικής αντίστασης. Να σημειώσω όμως τούτο: άριστα κάνει το ΚΚΕ όταν τιμά με κάθε δυνατό τρόπο τον αγώνα του ΔΣΕ. Ωστόσο, η πολιτική (αλλά και ηθική) βάση πάνω στην οποία οικοδομείται και νομιμοποιείται στη συνείδηση του ελληνικού λαού ο ΔΣΕ είναι ακριβώς ο αγώνας του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Ο ΔΣΕ υπήρξε ο ένοπλος βραχίονας με τον οποίο διεκδίκησαν τη χώρα οι ίδιοι αυτοί (ως τάξη, ως πολιτικός φορέας, ως πρόσωπα) που σήκωσαν στους ώμους τους όλο το βάρος της υπεράσπισής της από τον εισβολέα.
Είναι καθαρό για μένα ότι, σε περίπτωση πολέμου, θα πρέπει να διεκδικηθεί από το επαναστατικό υποκείμενο, την εργατική τάξη και το Κόμμα της, η εξουσία. Ωστόσο, το καθήκον της υπεράσπισης της πατρίδας σε περίπτωση που η χώρα βρεθεί εν δικαίω σε εμπόλεμη κατάσταση, θεωρώ ότι είναι επίσης παράγοντας εκ των ων ουκ άνευ ακριβώς για να εμπιστευτεί η εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα το ΚΚΕ. (Δεν συζητώ καν ποια πρέπει να είναι η στάση των κομμουνιστών σε περίπτωση που η Ελλάδα «άρξεται χειρών αδίκων». Όπως σημείωσα και παραπάνω, το ΚΚΕ έχει αποδείξει ότι γνωρίζει τι πρέπει να κάνει από το 1919, όντας ακόμη ΣΕΚΕ). Εξ άλλου, τίθενται και ορισμένα πρακτικά ζητήματα: αντιλαμβάνομαι τι σημαίνει «αυτοτελής οργάνωση της εργατικής τάξης» σε περίπτωση αντίστασης σε εισβολέα ο οποίος έχει ήδη καταλάβει τη χώρα∙ στη διάρκεια όμως των πολεμικών επιχειρήσεων πώς υλοποιείται κάτι τέτοιο; Έχει άραγε προβλεφθεί συγκεκριμένη δουλειά μέσα στις ένοπλες δυνάμεις;
Εν πάση περιπτώσει, η μη ρητή αναφορά στην ανάγκη υπεράσπισης της επικράτειας σε περίπτωση δίκαιου πολέμου, με οδηγεί σε ορισμένες σκέψεις που, θέλω να πιστεύω ότι είναι ακραίες διότι δεν μπορώ να δεχτώ ότι υπάρχουν στο μυαλό κομμουνιστών. Οι στρατεύσιμοι κομμουνιστές θα κληθούν να λιποτακτήσουν; Αν κάτι τέτοιο συμβεί, πολύ φοβάμαι ότι θα μιλάμε για τη βιολογική εξόντωση μιας ολόκληρης βάρδιας νέων κομμουνιστών. Αλλά και, αυτό είναι το χειρότερο, θα μιλάμε για την άρνηση και τη σπίλωση ολόκληρης της ιστορίας του ΚΚΕ που χαρακτηρίζεται και από τον πρωτοπόρο ρόλο του κάθε φορά στην υπεράσπιση της πατρίδας και του λαού. Θα πρόκειται, φοβάμαι, για μια ολοκληρωτική καταστροφή, δεδομένου ότι το Κόμμα θα έχει αμετάκλητα σπιλωθεί στη συνείδηση ενός κόσμου που το περιμένει πρωτοπόρο σε όλους τους αγώνες του. Θα έχει χάσει ένα σκαλοπάτι για να πατήσει και να διαπαιδαγωγήσει στην  κατεύθυνση της πάλης για το σοσιαλισμό το μεγαλύτερο δυνατό κομμάτι του ελληνικού λαού, αλλά και να αποδείξει στην πράξη την πολιτική και ηθική του ανωτερότητα απέναντι στην αστική τάξη και στα πολιτικά της μορφώματα.
Είναι εξαιρετικά πολλά τα ζητήματα που ανοίγουν οι «Θέσεις» για το 19 Συνέδριο του ΚΚΕ και φοβάμαι ότι όλα αποδεικνύουν πως η διαρκής διολίσθηση όχι μόνο από το Πρόγραμμα που διατυπώθηκε στο 15<sup>ο</sup> Συνέδριο, αλλά και από το σύστημα αρχών και αξιών με τις οποίες πολιτεύτηκε μέχρι σήμερα το Κόμμα, από την ίδια την, σε τελευταία ανάλυση, λενινιστική παράδοση, οδηγείται σε οριστική απομάκρυνση και ρήξη. Κομβική θέση ανάμεσα στα ζητήματα αυτά πιστεύω ότι κατέχουν ακριβώς οι νεόκοπη πρόσληψη του ιμπεριαλισμού, η αλλαγή της ιστορικής άποψης του Κόμματος για την εξάρτηση της χώρας μας και, τέλος, ακριβώς η γεμάτη ασάφειες τοποθέτηση για τον πόλεμο που παραπέμπει περισσότερο στις θέσεις των τροτσκιστών κατά το Β` Παγκόσμιο και καθόλου στο ίδιο το ΚΚΕ. Θαρρώ ότι, ως προς τις πλευρές αυτές, τα μέλη και οι φίλοι του Κόμματος θα πρέπει να είναι σε πολύ μεγάλη εγρήγορση, αν δεν θέλουν να το δουν να μεταλλάσσεται σε ένα αριστερίστικό, βολουνταριστικό μόρφωμα που θα περιφρονεί, όσο και αν τον επικαλείται, το λαό, τις αγωνίες και τις ανάγκες του.

---

[1]Από την έκδοση «Β. Ι. Λένιν: Κριτικά σημειώματα πάνω στο εθνικό ζήτημα – Για το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών’, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2006. (Για λόγους οικονομίας χώρου, έχω παραλείψει τις υποσημειώσεις).

Μια σύντομη περιγραφή της μετάβασης στην Δημοκρατία στην Αρχαία Ελλάδα

(Από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδ. Αθηνών (1992, 2007)

(Σελ. 69): Με τις ποικίλες ανακατατάξεις…και την επικράτηση των Δωριέων η ζωή στην Ελλάδα ξαναγυρίζει στην απλότητα μιας παλαιότερης εποχή, ενώ παράλληλα δημιουργούνται ποικίλοι πολιτισμοί τοπικού χαρακτήρα. Επικεφαλής κάθε αυτόνομης ομάδας ήταν ο αρχηγός, ο «αρχηγέτης» ή «ταγός» ή «βασιλεύς» των ιστορικών χρόνων, η εξουσία του οποίου πήγαζε από τη συνέλευση των πολεμιστών, από την οποία και εκλεγόταν.

Η υπεροχή του λαού απέναντι στον ηγεμόνα φαίνεται και στο ότι η γη ανήκε σε ολόκληρη την αυτόνομη ομάδα η οποία του παραχωρούσε ένα κομμάτι, που εξασφάλιζε σ’ αυτόν και στην οικογένειά του ένα επίπεδο διαβίωσης υψηλότερο από εκείνο των υπηκόων του. Παράλληλα, ο ηγεμόνας είχε σημαντικά εισοδήματα από μεγάλα κοπάδια που συντηρούσε, ενώ με διάφορες ευκαιρίες λάμβανε δώρα που αποτελούσαν άτυπη μορφή φόρου. Από την πολεμική λεία διάλεγε αιχμαλώτους και λάφυρα, πριν αυτά διανεμηθούν με κλήρο στους υπολοίπους, ενώ έπαιρνε μέρος και στην κλήρωση. Τα εισοδήματα του ηγεμόνα ήταν υπεραρκετά για την οικογένεια και την υποτυπώδη αυλή του ….

Ο τρόπος ζωής των ηγεμόνων ήταν απλός και λιτός. Οι ίδιοι ασχολούνταν με αγροτικές εργασίες, ήταν προσιτοί στο λαό και διακυβέρνησή τους, αντίθετα με τον Μυκηναίο«άνακτα», ήταν άμεση. ….Ο ηγεμόνας ήταν ανώτερος από την συνέλευση των πολεμιστών, την οποία συγκαλούσε όποτε ήθελε, για να ανακοινώσει τις αποφάσεις του. Ο λαός εξέφραζε τη γνώμη του δια βοής. Ιδιαίτερη σημασία αποκτούσε η γνώμη του λαού, όταν υπήρχαν διαφωνίες μεταξύ των ευγενών. Πέρα απ’ αυτό η εξουσία του ηγεμόνα περιοριζόταν από τους άγραφους νόμους της ομάδας, τους οποίους ήταν αδιανόητο να παραβεί….περιοριζόταν επίσης από το συμβούλιο των γερόντων, τη Βουλή/Γερουσία.

Το να γίνει κάποιος σύμβουλος ήταν συνυφασμένο με την ηλικία, την καταγωγή, τις πολεμικές επιδόσεις. Οι σύμβουλοι βοηθούσαν και περιόριζαν ατομικά ή συλλογικά τον ηγεμόνα στα καθήκοντά του, στρατιωτικά, δικαστικά, θρησκευτικά. Αν και δεν είχαν νόμιμα μέσα για να πιέζουν τον ηγεμόνα, η συλλογική τους θέληση γενικά επικρατούσε
(σελ. 70). Άλλωστε, με μια μικρή απόκλιση στην πολιτική ισορροπία, η μοναρχία μπορούσε να μετατραπεί σε αριστοκρατική ολιγαρχία.

Ο αρχηγός καταλάμβανε και διατηρούσε τη θέση του διότι διέθετε μεγαλύτερες ικανότητες από τους υποτελείς του. Από την αξία του ηγεμόνα εξαρτιόταν και η δύναμη του κράτους. Συγκέντρωνε σωματική αλκή, ανδρεία και όλα τα προσόντα ενός μεγάλου πολεμιστή, αλλά και ηγετικές ικανότητες, ορθοκρισία, ευγλωττία, εμπειρία και την εύνοια των θεών. Τελούσε τις δημόσιες θυσίες και είχε την ευθύνη της αποτροπής της οργής των θεών και της εξασφάλισης της εύνοιας και της ευεργεσίας για το λαό. Τις επιδημίες, σιτοδείες ή άλλες καταστροφές ο λαός τις απέδιδε στον ηγεμόνα, που είχε χάσει τη μαγική δύναμη να τις αποτρέπει ή με κάποια πράξη του είχε προκαλέσει την οργή των θεών. Τότε η συνέλευση των πολεμιστών, ως κυρίαρχο σώμα, έθετε τέρμα στην εξουσία, αλλά και στη ζωή του ηγεμόνα.

Η πτώση των Μυκηναίων και οι μεταναστεύσεις έπληξαν σοβαρά την οικονομία. Οι φυτείες καταστράφηκαν, τα ανακτορικά εργαστήρια έπαψαν να υφίστανται, οι τεχνίτες διασκορπίστηκαν και οι εμπορικές συναλλαγές σταμάτησαν. Η οικονομία έγινε κατά κύριο λόγο αγροτική, ενώ τα προϊόντα, οι μέθοδοι και τα εργαλεία καλλιέργειας και παραγωγής καθόλου δεν άλλαξαν από την Εποχή του Χαλκού. Παρόλα αυτά, τα υπολείμματα των εμπειριών και των γνώσεων που είχαν κατακτηθεί στη διάρκεια τηςΜυκηναϊκής Εποχής εξακολουθούσαν να υπάρχουν και ήταν αυτά που αποτέλεσαν τον πυρήνα της νέας οικονομικής πορείας των κοινωνιών που ίδρυσαν οι επιδρομείς.

…Η γη διακρίνεται σε δημόσια και ιδιωτική. Οι αδέσμευτες εκτάσεις διαιρούνται σε τεμένη, κλήρους και αγροκτήματα. Τα τεμένη, τμήματα δημόσιας γης, εξαρχής προορίζονταν για τους ηγεμόνες, αν και ήταν δυνατόν κύριοι τεμένους να είναι και ιδιώτες προικισμένοι με ιδιαίτερη ρώμη και ανδρεία,…

Σε δεύτερο στάδιο, οι κλήροι μοιράστηκαν στις οικογένειες, ενώ οποιοσδήποτε μπορούσε να οικειοποιηθεί αδέσμευτη γη που ξεχέρσωνε και καλλιεργούσε. Παρόλα αυτά δεν έλειπαν και οι ακτήμονες, οι θήτες, ξένοι ή ντόπιοι. Χαρακτηριστικό των κοινωνιών αυτών ήταν ότι κάθε οικογένεια επιδίωκε την αυτάρκειά της. Όλοι μετείχαν στην παραγωγή…

Η βιοτεχνία ήταν περιορισμένη σε έκταση και είχε καθαρά οικογενειακή βάση, με εξαίρεση την κεραμεική και τη μεταλλουργία…

Επαναστατική ήταν η ανακάλυψη των μεθόδων εξαγωγής σιδήρου από τα σιδηρούχα κοιτάσματα και της κατεργασίας του. Η αυτάρκεια και το κλειστό κύκλωμα συναλλαγών ήταν η αιτία ανυπαρξίας εμπορίου και επικοινωνίας. Εξαγωγικό εμπόριο δεν υπήρχε και οι εισαγωγές περιορίζονταν σε είδη πολυτελείας. Η ελάχιστη εμπορική κίνηση ήταν εντοπισμένη σε λίγα λιμάνια και απευθυνόταν σε πολύ συγκεκριμένη πελατεία, που διέθετε ανταλλάξιμα είδη.

[…] διακρίνονται δύο βασικές τάξεις: οι ευγενείς, οι «άριστοι», και ο λαός, η «πληθύς», οι «πολλοί», ο «δήμος», ενώ εκτός του πολιτικού σώματος ήταν οι δουλοπάροικοι, ντόπιοι ή ξένοι, και οι δούλοι. Οι ευγενείς ήταν κυρίως πολεμιστές. Ο λαός υστερούσε σε σωματική αλκή και σε οπλισμό και μαχόταν ως μάζα χωρίς τεχνική.Μόνο οι ευγενείς καταλάμβαναν αξιώματα, αναδεικνύονταν αρχηγοί των φρατριών και μετείχαν στο συμβουλευτικό σώμα του ηγεμόνα…

Τα όρια που χώριζαν τις δύο τάξεις ήταν αδιαπέραστα. Η άνοδος μη ευγενούς στην τάξη των αρίστων ήταν αδύνατη. Αντίθετα, ο υποβιβασμός σε ταπεινότερη τάξη ήταν συνήθης.

(σελ. 71) Οι παλαιότερες πόλεις-κράτη ιδρύθηκαν από ομάδες μεταναστών ή από ομάδες παλαιότερων κατοίκων των περιοχών, όπου εγκαταστάθηκαν οι εισβολείς….

Χρονικά η ίδρυση των πρώιμων αυτών πόλεων-κρατών θα πρέπει να τοποθετηθεί ανάμεσα στο 110 και το 900 π.Χ….Στις πόλεις-κράτη εμφανίζονται οι ίδιες πηγές εξουσίας με αυτές των προγενέστερων περιόδων: ηγεμόνας, το συμβούλιο των ευγενών και η συνέλευση του λαού. Μόνο που η εξουσία δεν ήταν πια δικαίωμα κληρονομικό…

Σε όλη τη διάρκεια του «Ελληνικού Μεσαίωνα» (σσ. έτσι ονομάστηκαν οι αιώνες μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού) οι ευγενείς ασκούσαν διαρκείς πιέσεις στον βασιλιά εωσότου πέτυχαν να τον παραγκωνίσουν οριστικά, περιορίζοντάς τον μόνο στα θρησκευτικά και δικαστικά του καθήκοντα. Το πρώτο βαρύ πλήγμα που δέχτηκε ο θεσμός της βασιλείας ήταν η αφαίρεση της αρχιστρατηγίας. Οι ευγενείς, που ήδη αποτελούσαν βασική οικονομική μονάδα, στην προσπάθειά τους να περιορίσουν τη βασιλεία ενισχύθηκαν από τους πλούσιους, εμπόρους και βιοτέχνες, που στερούνταν μεν τίτλων ευγενείας, απαιτούσαν όμως πλέον συμμετοχή στη διακυβέρνηση της πόλης τους. Οι ομάδες αυτές, έχοντας την πρωτοβουλία και τη δύναμη να επιβληθούν, κατόρθωσαν να εισαγάγουν τις θεσμικές μεταβολές που επιθυμούσαν….

Η αυγή του 8ου αι. σημαίνει και την αναγέννηση της εμπορικής δραστηριότητας….

(σελ. 72) Η διεύρυνση των εργασιών έδινε ευκαιρίες για την εξάσκηση των τεχνιτών οι οποίοι αποκτούσαν γνώσεις και επιδεξιότητα, ώστε να μπορούν να συναγωνιστούν τους συναδέλφους τους στην Ανατολή. Από τα μέσα του 8ου αι. οι Έλληνες μεταλλουργοί εξοικειώθηκαν με την επεξεργασία του σιδήρου και έμαθαν ξανά την κατεργασία του χρυσού…

Παράλληλη είναι και η αύξηση της γεωργικής παραγωγής…

Η ανάπτυξη των διαφόρων βιοτεχνιών, σε συνδυασμό με την άσκηση του εμπορίου και της ναυτιλίας, προκάλεσε μία συνεχώς αυξανόμενη ευημερία και μια διαρκή άνοδο του βιοτικού επιπέδου των μεσαίων και κατώτερων τάξεων, από τις οποίες προερχόταν το εργατικό δυναμικό.

(Σελ. 73) Κόρινθος: …Στα μέσα του 8ου αιώνα…ενώ στις άλλες πόλεις μετά την κατάλυση της βασιλείας η εξουσία περιέρχεται στους ευγενείς, στην Κόρινθο μετά τη δολοφονία του βασιλιά Τελέστη, οι Βακχιάδες, μέλη του βασιλεύοντος γένους των Ηρακλειδών, αποφάσισαν να αντικαταστήσουν τη διαδοχική βασιλεία με ετήσια αιρετή αρχή (του πρυτάνεως και του πολεμάρχου) που περιερχόταν αποκλειστικά στους ίδιους που αποτελούσαν και το εκλεκτορικό σώμα. Δεδομένου ότι οι Βακχιάδες συνάπτουν γάμους μεταξύ τους, ώστε να κρατούνται σε απόσταση από τους άλλους ευγενείς, η πόλη κυβερνάται από μια πολύ κλειστή αριστοκρατία.

(Σελ. 74) Μέγαρα: πριν από τα μέσα του 8ου αι., η εξουσία περιέρχεται σε ετήσιο αιρετό άρχοντα.

[…] Αθήνα: Ο διάδοχος του Κόδρου άρχει στην Αθήνα όχι ως κληρονομικός βασιλιάς, αλλά ως ισόβιος άρχοντας….

Στα μέσα του 8ου αι. η ομοσπονδία έπαψε να υφίσταται και οι κληρονομικοί βασιλείς των Αθηνών που ήταν και ισόβιοι ηγεμόνες της ομοσπονδίας αντικαταστάθηκαν από δεκαετείς αιρετούς άρχοντες.

(Σελ. 75) Η ανάπτυξη της ναυτιλίας, του εμπορίου και της ειδικευμένης βιοτεχνίας συντέλεσε στη δημιουργία πλουσίων που δεν ανήκουν στην τάξη των ευγενών. Η συσσώρευση πλούτου στα χέρια αυτών των ανθρώπων δημιούργησε μια νέα τάξη που μπορούσε να συναγωνισθεί τους παλαιούς ευγενείς σε οικονομική επιφάνεια και πολιτική επικράτηση. Οι αριστοκράτες, παραγκωνίζοντας τον μονάρχη, έλεγχαν την πολιτική κατάσταση και αρνούνταν να παραχωρήσουν δικαιώματα στο λαό…

Το γενικότερο αυτό κλίμα δυσαρέσκειας εκτονωνόταν όταν ένα μέρος των δυσαρεστημένων μετανάστευε σε καινούργιους τόπους, όπου μπορούσε να ικανοποιήσει τα αιτήματά του για απόκτηση γης και συμμετοχής στα κοινά.

(Σελ. 77) Οι πόλεις της Ιωνίας, η Αίγινα, η Κόρινθος και η Αθήνα έκοψαν πρώτεςνόμισμα λίγο πριν ή λίγο μετά την αρχή του 7ου αι. …

Μετά την εμφάνιση του χρήματος, η αριστοκρατία υπέστη έντονο κλονισμό· Μια νέα τάξη βασισμένη στον πλούτο άρχισε να αποκτά κοινωνική επιρροή και πολιτική δύναμη. Η οικονομική αλλαγή επιδρά και στην περί αρετής αντίληψη .

(Σελ. 78) Με την ανάπτυξη των πόλεων-κρατών η βασιλική εξουσία αλλού καταργήθηκε και αλλού έπαψε να είναι απολυταρχική. …

Μετά την κατάργηση της βασιλείας η αρχή περιήλθε στους ευγενείς γαιοκτήμονες, στους παλαιούς συμβούλους του βασιλιά. Χαρακτηριστικό των αριστοκρατιών ήταν οι διαφορές στη σύνθεσή τους…

Τα προϋπάρχοντα διοικητικά όργανα διατηρήθηκαν. Κυρίαρχο σώμα ήταν η Βουλή (Γερουσία). Τα μέλη της ήταν ισόβια, ευγενείς και πάνω από κάποιο υψηλό όριο ηλικίας, έλεγχαν και, κατά περίπτωση, εξέλεγαν τους άρχοντες, χωρίς τα ίδια να υπόκεινται σε δεσμεύσεις ή ελέγχους. Οι άρχοντες δεν ήταν περισσότεροι από τρεις, ενώη διάρκεια της αρχής τους ήταν μακρά στα πρώιμα αριστοκρατικά καθεστώτα για να μειωθεί αργότερα σε ενιαύσια.

Στην Εκκλησία του Δήμου μετείχαν μόνο οι ιδιοκτήτες γης. Το σώμα συνερχόταν τακτικά για να εγκρίνει χωρίς συζήτηση τις προτάσεις της Βουλής και των αρχόντων….

Όσοι απέκτησαν χρήματα με το εμπόριο και τη βιοτεχνία επιδίωκαν να βρεθούν εντός της πολιτείας· οι άλλοι ζητούσαν «χρεών αποκοπή» και «γης αναδασμόν». Λύση στην κρίση πρόσφερε η σύνταξη νέων νόμων, έργο που αναλάμβαναν οι νομοθέτες ή διαλλάκτες οι αποφάσεις των οποίων είχαν υποχρεωτική ισχύ. Όταν η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα οξυμμένη το έργο αυτό το αναλάμβανε ο «αισυμνήτης», στον οποίο παρέχονταν δικαιώματα ανώτατου άρχοντα με απεριόριστες εξουσίες. Όταν κριτήριο για την παροχή πολιτικών δικαιωμάτων έγινε το «τίμημα», δηλ. η αποτίμηση του πλούτου, το πολίτευμα μεταβλήθηκε σε «τιμοκρατία».

…Οι άρχοντες εκλέγονταν μάλλον από τη συνέλευση του λαού, ενώ η εξουσία των βουλευτικών σωμάτων περιορίστηκε με την εισαγωγή ενός νέου θεσμού, των «προβούλων», αρχόντων με αρμοδιότητες στη νομοθετική διαδικασία. Η ουσιαστική όμως διαφορά τους ήταν ότι διευρύνθηκε ο αριθμός των πολιτών και ότι το «τίμημα» ήταν επίκτητο και εξελίξιμο, σε αντίθεση με την ευγένεια που ήταν κληρονομική.

Τα ολιγαρχικά καθεστώτα….δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυσητυραννίδας. Ευγενείς με πολιτικές φιλοδοξίες και δημαγωγικό πνεύμα, οι οποίοι ενδεχομένως εκμεταλλεύονταν και κάποιο υψηλό αξίωμα που τους είχε εμπιστευθεί η πόλη, πετύχαιναν να (Σελ. 79) δεσπόσουν στις αντιμαχόμενες μερίδες και να υφαρπάσουν την αρχή. Μετά την επιτυχία του πραξικοπήματος, βασικό μέλημα των τυράννων ήταν να εδραιώσουν την εξουσία τους. Όλοι ανεξαιρέτως οι τύραννοι στράφηκαν εναντίον των ευγενών, από τους οποίους άλλους εξόντωσαν και άλλους εξόρισαν, εφαρμόζοντας λαϊκιστική πολιτική που τους εξασφάλιζε λαϊκά ερείσματα. Η συμπεριφορά των τυράννων απέναντι στις ασθενέστερες τάξεις δεν ήταν πάντοτε ενιαία. Σε λίγες περιπτώσεις έλαβαν μέτρα κοινωνικής πρόνοιας…Κύριος, όμως, άξονας της πολιτικής τους ήταν το ίδιο όφελος, η διασφάλιση και η αύξηση της προσωπικής περιουσίας τους και η ικανοποίηση των ανθρώπων του περιβάλλοντός τους….

Ο Αριστοτέλης φρονεί για την περίπτωση της Αθήνας ότι από τον Σόλωνα «αρχή δημοκρατίας εγένετο», οπότε το σύνολο των ελεύθερων ανδρών είχε δικαίωμα συμμετοχής στην Εκκλησία. Το δικαίωμα αυτό το είχαν κατακτήσει πρώτοι οιΣπαρτιάτες ήδη στα μέσα του 7ου αι. Στην Αθήνα και τη Σπάρτη η Εκκλησία ήταν η τυπική πηγή της εξουσίας από την Αρχαϊκή Εποχή. Όμως, η κατοχή των ανώτερων αξιωμάτων ήταν προνόμιο ολίγων. Σταθμός προς τη δημοκρατική πορεία των πόλεων ήταν η συγκρότηση μιας δεύτερης Βουλής κοντά στην παραδοσιακή βουλή (Γερουσία) με περισσότερα αιρετά μέλη ετήσιας αρχής, που δεν ανήκαν στα ευγενή γένη. Στην Αθήνα, μετά τη μεταρρύθμιση του Κλεισθένη στη Βουλή αυτή μπορούσαν να εκλεγούν οι πάντες. Στη Σπάρτη πάλι, όπου η Γερουσία παρέμενε το προπύργιο του συντηρητισμού, στο αξίωμα του εφόρου, που από (Σελ. 80) τον 6ο αι. ήταν ισότιμο με το βασιλικό, μπορούσε να εκλεγεί οποιοσδήποτε Σπαρτιάτης.

[…] (Σελ. 81) Άργος: Οι αρχαίες πηγές εμφανίζουν τον Φείδωνα κληρονομικό βασιλιά που εξελίχθηκε σε τύραννο. Προφανώς ο Φείδων θα συγκέντρωσε περισσότερες εξουσίες από όσες είχαν οι βασιλείς και θα έπληξε τους ευγενείς ακολουθώντας φιλολαϊκή πολιτική…

Τον Φείδωνα διαδέχτηκε ο γιος του Δαμοκρατίδας…

Στη συνέχεια, η αρχή περιήλθε στον Μέλτα, που αποκατέστησε πρόσφυγες Αρκάδεςβοηθώντας τους να επανακτήσουν εδάφη που τους είχαν αποσπάσει οι Σπαρτιάτες. Η πράξη του δυσαρέστησε τους υπηκόους του που ήθελαν αρκαδική γη για δικό τους όφελος κα τον καθαίρεσαν. Από τότε καταλύεται η βασιλική εξουσία και η αρχή περιέρχεται σε αιρετό άρχοντα που διατήρησε την επωνυμία «βασιλιάς».

(Σελ. 82) Κόρινθος: Ο 7ος αι. π.Χ. βρήκε τους Κορινθίους υπό τη διακυβέρνηση των Βακχιάδων. Ο αριθμός των ακτημόνων που επιδίωκαν αναδασμό της γης ήταν μεγάλος και δεν απορροφήθηκε στις νεοϊδρυθείσες αποικίες…

Η ήττα των Κορινθίων από τους Κερκυραίους το 660 φόρτισε περισσότερο το κλίμα κατά των Βακχιάδων. Τη δυσαρέσκεια αυτή εκμεταλλεύτηκε ο Κύψελος, για να γίνει αποκλειστικός και ανεξέλεγκτος ηγεμόνας. Πρώτο μέλημα του τυράννου ήταν η αποκατάσταση των ακτημόνων με τη διανομή της περιουσίας των Βακχιάδων, από τους οποίους άλλους σκότωσε και άλλους εξόρισε, καθώς και η επιβολή φόρου εισοδήματος. Επειδή όμως ακτήμονες εξακολουθούσαν να υπάρχουν, προέβη (Σελ. 83) στην ίδρυση αποικιών προωθώντας συγχρόνως και το εμπόριο….

Τον Κύψελο διαδέχτηκε ο γιος του Περίανδρος, ο οποίος απαγόρευσε την επίδειξη πολυτέλειας, ενίσχυσε την καλλιέργεια της γης…απαγόρευσε την αγορά νέων δούλων, εξασφαλίζοντας έμμισθη εργασία σε θήτες και εφάρμοσε έλεγχο δαπανών των πολιτών…

Τον Περίανδρο διαδέχτηκε ο ανιψιός του Ψαμμήτιχος, ο οποίος δολοφονήθηκε το 584 οπότε και η τυραννίδα καταλύθηκε. Η αρχή περιήλθε σε ογδονταμελή Βουλή (δέκα βουλευτές από κάθε φυλή). Ένας από κάθε δεκάδα γινόταν «πρόβουλος», με έργο την οργάνωση της λειτουργίας της Βουλής.

[…] Μἐγαρα: Το άγονο έδαφος και η έλλειψη πρώτων υλών ήταν οι βασικές αιτίες που ώθησαν τους ενδεείς Μεγαρείς στην ίδρυση αποικιών. Παρ’ όλα αυτά, οι εντάσεις μεταξύ των ευγενών και του λαού δεν βρήκαν διέξοδο. Την κατάσταση εκμεταλλεύτηκε ο Θεαγένης, που το 640 κατέλυσε το αριστοκρατικό καθεστώς και επέβαλε τυραννίδα. Το τυραννικό καθεστώς σύντομα αντικαταστάθηκε από τιμοκρατικό.

..Όμως και το καθεστώς αυτό δεν κράτησε πολύ. Δυσαρεστημένοι δεν ήταν μόνο οι ευγενείς, αλλά κι οι πολλοί, που δεν είχαν πλουτίσει, αλλά αντίθετα εξαθλιώνονταν. Η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά την ήττα των Μεγαρέων από τους Κορίνθιους

(σελ. 84) …Τότε επικράτησε ένα καθεστώς που ο Πλούταρχος ονομάζει «ακόλαστη δημοκρατία», περιγράφοντάς το ως «επικράτηση του δήμου και ατιμωρησία για αξιόποινες πράξεις». Ο δήμος ψήφισε την «παλιντοκία», δηλ. την επιστροφή των τόκων που είχαν καταβληθεί στους δανειστές. Το δημοκρατικό αυτό πολίτευμα επικράτησε μια δεκαετία περίπου. Στο διάστημα αυτό ευγενείς εξόριστοι συσπειρώθηκαν, επέστρεψαν στα Μέγαρα και αποκατέστησαν την ολιγαρχία (μετά το 558).

[…] Αθήνα: Μετά την κατάλυση της βασιλείας η εξουσία περιήλθε σε δεκαετείς κληρονομικούς άρχοντες, καθεστώς που έληξε το 683-682, οπότε η αρχή έγινε ενιαύσια. Σύγχρονη είναι και η καθιέρωση του θεσμού των τριών ανώτατων αρχόντων, επωνύμου, βασιλέως, πολεμάρχου. Ο «επώνυμος άρχων» ήταν ο ανώτατος άρχοντας του κράτους. Έδρευε στο Πρυτανείο, συγκαλούσε τη Βουλή και την Εκκλησία και διηύθυνε τις συνεδριάσεις τους. Ο «άρχων βασιλεύς» είχε κυρίως θρησκευτική δικαιοδοσία, τελούσε τις πατροπαράδοτες θυσίες, είχε την επιμέλεια των μυστηρίων, δίκαζε υποθέσεις ασέβειας, φόνου, τραυματισμού και εμπρησμού και επέλυε θρησκευτικές διαφορές. Ο «πολέμαρχος» ασκούσε την ανώτατη στρατιωτική εξουσία, δίκαζε υποθέσεις μετοίκων και μεριμνούσε για την απόδοση τιμών στους πεσόντες.

Από τα μέσα του 7ου αι. στους άρχοντες προστίθενται οι έξι «θεσμοθέτες» με αποστολή τη διαφύλαξη των θεσμίων, τη μελέτη και εισήγηση νέων νόμων και την εκδίκαση πολλών υποθέσεων.

Την περίοδο της αριστοκρατικής διακυβέρνησης τον πυρήνα της κρατικής μηχανής αποτελούσε η «εξ Αρείου Πάγου Βουλή», η οποία μεταξύ άλλων έλεγχε τους άρχοντες. Αυτή η βουλή και οι άρχοντες συγκαλούσαν την Εκκλησία του Δήμου προκειμένου να κατοχυρώσουν σημαντικές αποφάσεις τους.

Τα αξιώματα του άρχοντα και του βουλευτή ήταν προσιτά μόνο στους ευγενείς, ενώ στην Εκκλησία μετείχαν μόνο οι ιδιοκτήτες γης. Υπήρχαν τέσσερις κοινωνικές τάξεις, οιπεντακοσιομέδιμνοι, οι τριακοσιομέδιμνοι ή ιππείς, με εισόδημα αρκετό για τη συντήρηση ίππου, οι διακοσιομέδιμνοι ή ζευγίτες, γεωργοί με δυνατότητα στράτευσης ως οπλίτες, και οι θήτες.

…η κοινωνική ανισότητα, η ένδεια των πολλών και η συγκέντρωση πλούτου στα χέρια μη ευγενών προκάλεσαν έντονες δυσαρέσκειες εναντίον των αριστοκρατών. Την κατάσταση αυτή επιχείρησε να εκμεταλλευτεί ο Κύλων, ο οποίος το 632 με μερικούς οπαδούς του…προσπάθησε να εγκαθιδρύσει τυραννίδα….Η ρήξη ανάμεσα στους ευγενείς και τους πολλούς άρχισε μετά τα Κυλώνεια. Ο λαός απαιτούσε διεύρυνση του σώματος των ενεργών πολιτών και κωδικοποίηση των άγραφων νόμων.

Το 621  οι Αθηναίοι παραχώρησαν υπερεξουσίες στον Δράκοντα προκειμένου να θεσπίσει νόμους. Πιθανότατα τότε παραχωρήθηκαν πολικά δικαιώματα στους ζευγίτες…Παρά τα «δρακόντεια» όμως μέτρα η πολιτική και η κοινωνική κρίση οξύνθηκαν…

(σελ. 85) οι Αθηναίοι εξέλεξαν το 594 επώνυμο άρχοντα τον Σόλωνα…Οι τέσσερις τάξεις διατηρήθηκαν και θεσπίστηκε η «πλουτίνδην» εκλογή των αρχόντων, ενώ καταργήθηκε η «αριστίδην και πλουτίνδην». Η διάκριση των πολιτών σε τάξεις ανάλογα με την κτηματική τους περιουσία εγκαταλείφθηκε…και ο μέδιμνος…αντικαταστάθηκε από τη δραχμή. …Οι θήτες έγιναν δεκτοί στην Εκκλησία του Δήμου, οι άρχοντες εκλέγονταν από την Εκκλησία που συνεδρίασε σε τακτά διαστήματα, ιδρύθηκε η Βουλή των Τετρακοσίων (σσ. το πρώτο κληρωτό σώμα στην Αθήνα) -100 άτομα από κάθε φυλή – στην οποία μετείχαν οι τρεις ανώτερες τάξεις και είχε προβουλευτικό χαρακτήρα, ιδρύθηκε λαϊκό δικαστήριο, η Ηλιαία, τα μέλη της οποίας εκλέγονταν και από τις τέσσερις τάξεις, και τέλος παραχωρήθηκε το δικαίωμα σε όλους, ακόμα και τους δούλους, να παραπέμπουν στο δικαστήριο οποιονδήποτε (…)

Το 590/589 και το 586/585 δεν εκλέχτηκε επώνυμος άρχοντας, ενώ ο Δαμασίας, άρχοντας το 583/582, δεν παρέδιδε την εξουσία. Το 580/579 επήλθε κάποιος συμβιβασμός και στην αρχή εκλέχτηκε μια δεκανδρία από πέντε ευγενείς, τρεις γεωργούς και δύο επαγγελματίες. Οι ευγενείς υποχρεώθηκαν να μοιραστούν την αρχή με μη ευγενείς…

Στο δεύτερο τέταρτο του 6ου αι. στην Αθήνα υπήρχαν τρεις παρατάξεις: α) τωνΠεδιακών, δηλ. των ευγενών και πλούσιων γαιοκτημόνων με αρχηγό τον Λυκούργο, οι οποίοι απέβλεπαν στην επαναφορά του ολιγαρχικού (σελ. 86) καθεστώτος β) τωνΠαραλίων που περιελάμβανε πλοιοκτήτες, εμπόρους και ναυτικού με αρχηγό τον Μεγακλή, οι οποίοι ήταν οι ευνοημένοι της σολώνειας νομοθεσίας και γ) των Διακρίων, δηλ. των κατοίκων άγονων εκτάσεων και των βοσκών, που είχαν αρχηγό τονΠεισίστρατο και επεδίωκαν αναδασμό της γης.

Ο Πεισίστρατος, ως πολέμαρχος το 561 ηγήθηκε στον πόλεμο εναντίον των Μεγαρέων και πέτυχε την ανακατάληψη της Σαλαμίνας…έτσι έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής…ζήτησε σωματοφυλακή, που τη χρησιμοποίησε το 560 για να καταλάβει την Ακρόπολη και να εγκαθιδρύσει τυραννίδα…Μόλις κατέλαβε την εξουσία εξόρισε τους επιφανέστερους των ευγενών, δήμευσε τα κτήματά τους και τα μοίρασε στους φτωχούς. Χωρίς να θίξει τις σολώνειες ρυθμίσεις, φρόντιζε να ελέγχει την πολιτική μηχανή τοποθετώντας ανθρώπους του περιβάλλοντός του στα ανώτατα αξιώματα. ….

Όταν ο Πεισίστρατος πέθανε, το 527, την πολιτική του συνέχισαν οι γιοι του Ιππίας καιΊππαρχος….Οι Πεισιστρατίδες αρχικά προσέγγισαν τις αριστοκρατικές οικογένειες ευνοώντας την εκλογή μελών τους στα διάφορα αξιώματα, σύντομα όμως επανήλθαν στην τακτική του πατέρα τους. Το 514 ο Ίππαρχος δολοφονήθηκε από δύο ευγενείς, τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα. ..Η δολοφονία αυτή σκλήρυνε τη στάση του Ιππία, που επέβαλε θανατικές ποινές και εξορίες, γεγονός που, σε συνδυασμό με την απώλεια τουΣιγείου και τη βαριά φορολογία, προκάλεσε τη δυσφορία του λαού. Την κατάσταση θέλησαν να εκμεταλλευτούν οι ευγενείς. Αρχικά κάποιος Κήδων και το 513 οιΑλκμεωνίδες επιχείρησαν, χωρίς αποτέλεσμα όμως, την κατάλυση της τυραννίδας.

…Η πρώτη προσπάθεια των Σπαρτιατών να ανατρέψουν το καθεστώς το  511 απέτυχε, όταν ο επικεφαλής τους Αγχίμολος νικήθηκε από τους μισθοφόρους του τυράννου. Για δεύτερη φορά οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Αττική υπό το βασιλιά τους Κλεομένη και πολιόρκησαν τον Ιππία στην Ακρόπολη. Η σύλληψη των παιδιών του συντέλεσε στην ταχύτερη πτώση του και στην κατάλυση της τυραννίδας το 510.

Μετά την αποκατάσταση της ελευθερίας, στην Αθήνα διαμορφώθηκαν δύο πολιτικά ρεύματα. Οι ευγενείς υπό τον Ισαγόρα επιδίωκαν την επιστροφή στο αριστοκρατικό καθεστώς, ενώ ο Αλκμεωνίδης Κλεισθένης επικεφαλής του αντίθετου κόμματος αντιδρούσε και πρότεινε στην Εκκλησία συνταγματικές ρυθμίσει που απέσπασαν την επιδοκιμασία των πολλών. Τότε ο Κλεομένης, ύστερα από πρόσκληση του Ισαγόρα, επενέβη ανοιχτά στα εσωτερικά πράγματα της Αθήνας. Η έντονη, όμως, αντίδραση των Αθηναίων, τον εμπόδισε να εδραιώσει την εξουσία των αριστοκρατών. Επανήλθε ωστόσο κα ηγούμενος πελοποννησιακού στρατού εισέβαλε στην Αττική. Τελικά η επιχείρηση ματαιώθηκε, διότι οι Κορίνθιοι, πληροφορούμενοι ότι σκοπός του Κλεομένη ήταν η εγκαθίδρυση τυραννίδας υπό τον Ισαγόρα, αποσύρθηκαν.

Την ίδια εποχή που οι Αθηναίοι αντιμετώπιζαν τις επανειλημμένες επεμβάσεις των Σπαρτιατών, έθεταν παράλληλα σε εφαρμογή τις πρώτες μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη. Η δύναμη των φρατριών και των γενών περιορίστηκε και η Εκκλησία έγινε το κυρίαρχο σώμα της αθηναϊκής πολιτείας. Οι τέσσερις φυλές αντικαταστάθηκαν από δέκα νέες

(σελ. 87) Ο Κλεισθένης αύξησε τα μέλη της Βουλής από τριακόσια σε πεντακόσια. Κάθε φυλή κλήρωνε πενήντα μέλη…Η Βουλή συνεδρίαζε στο Βουλευτήριο, ήταν υπεύθυνη για οικονομικές και εξωτερικές υποθέσεις και προετοίμαζε τα θέματα που υποβάλλονταν στην Εκκλησία του Δήμου, η οποία συνεδρίαζε κάθε δέκα μέρες και ψήφιζε νόμους…Ο Κλεισθένης επινόησε το νόμο του οστρακισμού….Οι Αθηναίοι απέκτησαν ισονομία και ισηγορία. Η παροχή πολιτείας σε μετοίκους και ξένους αύξησε το σώμα των πολιτών.

[…] Θεσσαλοί. Οι Θεσσαλοί χωρίζονταν σε τέσσερις τοπικές διαιρέσεις, τις «τετραρχίες». Είχαν όμως ένα κοινό αρχηγό, τον «ταγό», που ήταν αιρετός.

(σελ. 88) Κρήτη: Στο διάστημα από το 700 ώς το 500…η κληρονομική βασιλεία αντικαθίσταται την περίοδο αυτή από ετησίους αιρετούς άρχοντες, τους «κόσμους»…προέρχονταν μόνο από τα αριστοκρατικά γένη και η επανεκλογή τους απαγορευόταν πριν από την παρέλευση ορισμένων ετών, είχαν την πολεμική εξουσία και την εποπτεία των άλλων αρχόντων, ενώ με τη λήξη της θητείας τους λογοδοτούσαν στους «τίτας» ή «λογιστάς». Το βουλευτικό σώμα αποτελούνταν από τους πρώην «κόσμους»· Στην Εκκλησία λάμβαναν μέρος μόνο οι αριστοκράτες.

(Σελ. 89) Νάξος: το 555 το ολιγαρχικό καθεστώς των «παχέων» διαδέχθηκε η τυραννίδα του Λύγδαμη (σσ. φίλος του Πεισίστρατου), ο οποίος ανατράπηκε από τους Σπαρτιάτες το 525. Ακολούθησε νέα περίοδος ολιγαρχίας ώς το τέλος του αιώνα, οπότε επιβλήθηκε η δημοκρατία.

[…] Μίλητος: ο Αμφιτρής, ο οποίος διεκδικούσε το βασιλικό αξίωμα, σκότωσε τον αντίπαλό του μετά από την άνοδό του στο θρόνο παρά τα μεταξύ τους συμφωνημένα κα κατέλαβε την αρχή…Οι Μιλήσιοι τότε ανέθεσαν σε αισυμνήτη να διευθετήσει την κατάσταση. Ακολούθησε ένα αριστοκρατικό καθεστώς με ανώτατο άρχοντα τον πρύτανη με εκτεταμένα δικαιώματα, το οποίο οδήγησε στην τυραννίδα του Θρασύβουλου στα τέλη του 7ου αι.

Την πτώση της τυραννίδας ακολούθησαν έντονες κοινωνικές αντιπαραθέσεις μεταξύ της «πλουτίδος» και της «χειρομάχας», δηλ. των πλουσίων και του λαού, που ταλάνισαν την πόλη περισσότερο από πενήντα χρόνια. …το 520 τη διακυβέρνηση (σελ. 90) ανέλαβε ομάδα χρηστών πολιτών, αλλά πολύ γρήγορα και αυτό το καθεστώς καταλύθηκε από την τυραννίδα του Ιστιαίου.

Έφεσος: Ώς τα τέλη του 7ου αι. την πόλη κυβερνούσε η βασιλική οικογένεια των Ανδροκλειδών ή Βασιλειδών…Η αρχή τους διακόπηκε το 600, όταν κάποιος Πυθαγόρας εγκαθίδρυσε τυραννίδα, αλλά την ανέκτησαν λίγο αργότερα, ως τύραννοι όμως αυτή τη φορά.

Ερυθροί και Χίος: Χίοι τύραννοι βοήθησαν στα τέλη του 7ου αι. «εταιρεία» Ερυθραίων αριστοκρατών να καταλύσει τη βασιλεία και να εγκαθιδρύσει τυραννικό καθεστώς. Όταν η τάξη αποκαταστάθηκε, η βασιλική οικογένεια εγκατέστησε μια οικογενειακή αριστοκρατία…

Ακολούθησε μια περίοδος σκληρών αντιπαραθέσεων ολίγων και δήμου πριν από τηνοριστική εγκαθίδρυση της δημοκρατίας. Στη Χίο την ολιγαρχία διαδέχτηκε στα μέσα του 6ου αι. ένα καθεστώς με δημοκρατικούς θεσμούς, βουλή ευγενών αλλά και βουλή με αιρετά μέλη, καθώς και ετήσιους αιρετούς άρχοντες.

[…] Σάμος: φαίνεται ότι στα τέλη του 7ου αι. γνώρισε την τυραννίδα του Δημοτέλη, την οποία διαδέχτηκε μια δεύτερη περίοδος αριστοκρατίας. Ύστερα από περίοδο εντάσεων, το 560 περίπου, η Σάμος περιήλθε για δεύτερη φορά στην εξουσία τυράννου, του Συλοσώντα…

Από το 538 ώς το 522 τύραννος στη Σάμο ήταν ο Πολυκράτης, που ώς το 532 μοιραζόταν την εξουσία με τους αδελφούς του Παντάγνωτο και Συλοσώντα Β’…Τα οικονομικά μέτρα και οι διώξεις του Πολυκράτη εναντίον των ευγενών ήταν ιδιαίτερα σκληρά….

Τελικά ο τύραννος βρήκε φρικτό τέλος από τον σατράπη των Σάρδεων Οροίτη. Τότε την αρχή θέλησε να καταλάβει ο γραμματέας του Πολυκράτη Μαιάνδριος, που συνάντησε την αντίδραση του Συλοσώντα, ο οποίος βοηθούμενος από τον Δαρείο κατέλαβε την εξουσία. Το 521 η Σάμος καταλήφθηκε από τους Πέρσες.

Μυτιλήνη: Στα μέσα του 7ου αι. η βασιλεία των Πενθελιδών αντικαταστάθηκε από κλειστό αριστοκρατικό καθεστώς που καταλύθηκε από την τυραννίδα του Μελάχρου. Οι αριστοκράτες, με επικεφαλής τον Πιττακό, κατέλαβαν και πάλι την αρχή το 610.

Μια νέα περίοδος αστάθειας κατέληξε και πάλι στην εγκαθίδρυση τυραννίδας υπό τον Μυρσίλο. Ο θάνατός του έδωσε το έναυσμα για νέες αναταραχές. Τότε η πλειοψηφία των πολιτών ανέθεσε στον Πιττακό ως «αισυμνήτη» να ρυθμίσει τη κατάσταση. […]

(Σελ. 114) Αθήνα: Στο ναυτικό υπηρετούν και οι «θήτες», από τους οποίους επανδρωνόταν ο στόλος και η συμβολή τους στη Σαλαμίνα είχε συντελέσει στην αύξηση του πολιτικού τους βάρους. Έτσι, δημιουργήθηκαν εσωτερικές πολιτικές συνθήκες διαφορετικές από εκείνες με τις οποίες εγκαθιδρύθηκε το πολίτευμα τουΚλεισθένη.

(σελ. 118) Σταθμό στην πολιτειακή εξέλιξη των Αθηναίων αποτελεί η μεταρρύθμιση που πραγματοποιείται το 462 με πρωτοβουλία του Εφιάλτη, ο οποίος αφαίρεσε από τον Άρειο Πάγο τις δικαιοδοσίες εκείνες που επέτρεπαν να εποπτεύει τις περισσότερο σημαντικές ενέργειες της πολιτικής διοίκησης. Οι δικαιοδοσίες αυτές μεταβιβάστηκαν στη Βουλή των Πεντακοσίων, στην Εκκλησία του Δήμου και στην Ηλιαία. Στον Άρειο Πάγο παρέμειναν η εκδίκαση φονικών υποθέσεων και η εποπτεία των ιερών ελαίων…

(σελ. 119) (461) Την ίδια χρονιά δολοφονήθηκε και ο Εφιάλτης…Τον Εφιάλτη διαδέχεται ως «προστάτης του δήμου» ο Περικλής…Η ανάδειξη των αρχόντων με κλήρο, γνώρισμα δημοκρατικό, είχε εισαχθεί το 487 αλλά οι άποροι δεν επιζητούσαν τα αξιώματα, γιατί η οικονομική τους κατάσταση δεν επέτρεπε να παραμελούν τις βιοτικές τους ασχολίες. Έτσι, η ισοκρατία είχε μόνο θεωρητική υπόσταση.

Ο Περικλής, για να μην αποκλείεται η συμμετοχή των απόρων, εισάγει τη «μισθοφόρο», δηλαδή την παροχή μισθού που αντιστοιχούσε στον κατώτεροημερομίσθιο (σσ. μπα; μισθωτή εργασία στην αρχαιότητα; -lol) ενός εργαζόμενου. Αρχικά έπαιρναν μισθό τα μέλη της Ηλιαίας, αργότερα και τα μέλη της Βουλής, φαίνεται μάλιστα πως πριν από το θάνατό του το μέτρο επεκτάθηκε σε όλους τους κληρωτούς άρχοντες.

Επίσης καθιερώνεται η επιχορήγηση από το δημόσιο στους απόρους…

Με το δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος συνδέεται και το δικαίωμα που παραχωρείται στους ζευγίτες να εκλέγονται εννέα άρχοντες (457)…

Με τις μεταρρυθμίσεις του Περικλή ολοκληρώνεται η αθηναϊκή δημοκρατία, την περιφρούρηση της οποίας ανέλαβαν όλοι οι πολίτες με το θεσμό της «γραφής παρανόμων», που πιστεύεται πως θεσπίστηκε αυτή την εποχή. Σύμφωνα με αυτόν, κάθε Αθηναίος αποκτά το δικαίωμα να μηνύσει τον εισηγητή μιας πρότασης νόμου, εφόσον ήταν αντίθετη με άλλο νόμο που προϋπήρχε.