Σταύρος Λυγερός: «Οι επαγγελίες του Τραμπ φρένο στην παγκοσμιοποίηση και ευθεία απειλή για την πανίσχυρη ολιγαρχία του χρήματος»

13/11/2016

Το έργο το έχουμε ξαναδεί. Το είδαμε στο ελληνικό και στο βρετανικό δημοψήφισμα, αλλά και σε άλλες περιπτώσεις. Η αντισυστημική ψήφος είναι συνήθως βουβή. Ακολουθεί υπόγειες διαδρομές. Ειδικά όταν προέρχεται από μικρομεσαίους νοικοκυραίους με μάλλον συντηρητική ιδεολογία που δεν έχουν συνηθίσει να κάνουν πολιτικό θόρυβο, όπως οι δεδηλωμένοι αριστεροί και οι αμφισβητίες των κοινωνικών κινημάτων.

Παρόλα αυτά, τόσο οι δημοσκόποι όσο και τα κατεστημένα Μίντια δεν έμαθαν το μάθημά τους. Συνέχισαν να διαβάζουν τα γεγονότα λες και βρισκόμαστε στο 2006. Γι’ αυτό και συνεχώς διαψεύδονται παταγωδώς, γεγονός που συρρικνώνει περαιτέρω την ήδη μειωμένη αξιοπιστία τους. Δεν τους είναι, άλλωστε, εύκολο να χωνέψουν το γεγονός ότι το μέχρι πριν μερικά χρόνια χειραγωγημένο ακροατήριό τους έχει περιέλθει σε κατάσταση εκλογικής ανταρσίας εναντίον των αρχουσών ελίτ.

Πριν 10 χρόνια θα ήταν αδιανόητο ο Σάντερς, ένας σοσιαλιστής από το μικρό και ασήμαντο Βερμόντ, να διεκδικούσε επί ίσοις όροις το χρίσμα των Δημοκρατικών από την Κλίντον. Και βεβαίως θα ήταν αδιανόητο ένας τύπος όπως ο Τραμπ να έπαιρνε το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών και πολύ περισσότερο να εκλεγόταν πρόεδρος.

Όπως προαναφέραμε δεν πρόκειται για αμερικανική ιδιοτροπία. Το Brexit μπορεί να πάτησε στον παραδοσιακό βρετανικό ευρωσκεπτικισμό, αλλά πήγασε από την ίδια μήτρα που τροφοδοτεί ακροδεξιά και αριστερά κινήματα, τα οποία τείνουν να αλλάξουν τον πολιτικό χάρτη σ’ όλη τη Δύση.

Στην Ελλάδα των Μνημονίων η εκλογική επιρροή του άλλοτε πανίσχυρου ΠΑΣΟΚ συρρικνώθηκε σε μονοψήφιο ποσοστό, ενώ η ΝΔ αγωνίζεται να ξεπεράσει το 30%! Ο ΣΥΡΙΖΑ, που μια ζωή αγωνιζόταν να υπερβεί το 3% για να εισέλθει στη Βουλή, αναδείχθηκε πρώτο κόμμα και κυβερνά. Η Χρυσή Αυγή, που έπαιρνε 0,3%, σήμερα είναι σταθερά τρίτο κόμμα.

Στην άλλοτε πρωταθλήτρια του ευρωπαϊσμού Ιταλία πρώτη δημοσκοπικά δύναμη είναι το Κίνημα του Γκρίλο που έχει στη σημαία του την έξοδο από το ευρώ. Στην Αυστρία με την ισχυρή σοσιαλδημοκρατική παράδοση Πρόεδρος Δημοκρατίας πιθανότατα θα εκλεγεί ο υποψήφιος της ακροδεξιάς. Στη Γαλλία πρώτο κόμμα κατά πάσα πιθανότητα θα έλθει το Εθνικό Μέτωπο της Λεπέν. Από το πουθενά έχουν γίνει κεντρικοί πολιτικοί παίκτες στην Ισπανία το αριστερό κίνημα Ποδέμος και στη χώρα της Μέρκελ το ξενοφοβικό-ευρωφοβικό κόμμα “Εναλλακτική για τη Γερμανία”.

Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε παραθέτοντας και άλλα παρόμοια. Αυτό που έχει σημασία, όμως, είναι να υπογραμμισθεί το γεγονός ότι η παραδοσιακή πολιτική ηγεμονία του διδύμου κεντροδεξιά-κεντροαριστερά όχι μόνο αμφισβητείται αλλά και απειλείται με κατάρρευση.

Τα μικρομεσαία στρώματα, που στρέφουν μαζικά την πλάτη στις παραδοσιακά κυρίαρχες πολιτικές παρατάξεις, δεν έχουν, βεβαίως, προσβληθεί από κάποιου είδους ιδεολογικό ιό που τα ωθεί στα άκρα. Η κύρια αιτία που αμφισβητούν την κατεστημένη τάξη πραγμάτων είναι ότι αυτή περισσότερο ή λιγότερο ανατρέπει τις σταθερές του βίου τους σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη του δυτικού κόσμου.

Αναμφισβήτητα, οι μεγαλύτερες ή μικρότερες αλλαγές στο πολιτικό χάρτη των δυτικών χωρών είναι προϊόν των τεκτονικών αλλαγών που συνεχίζει να προκαλεί στις δυτικές κοινωνίες η οικονομική κρίση του 2008. Η κρίση, όμως, δεν έπεσε από τον ουρανό. Είναι αυθεντικό προϊόν της απληστίας της ολιγαρχίας του χρήματος.

Η ανισοκατανομή του πλούτου έχει προσλάβει τρομακτικές διαστάσεις. Σύμφωνα με την εφημερίδα New York Times, στη δεκαετία του 1990 το 1% των Αμερικανών προσποριζόταν το 45% της αύξησης του ΑΕΠ. Στη οκταετία του Μπους (2000-08) το 45% έγινε 65% και στην οκταετία του Ομπάμα εκτοξεύθηκε στο 93%!

Η κεντροδεξιά και η κεντροαριστερά εδραίωσαν τη μακρόχρονη πολιτική ηγεμονία τους στο άρρητο κοινωνικό συμβόλαιο, με βάση το οποίο εξασφάλιζαν στα μικρομεσαία στρώματα ευημερία και Κοινωνικό Κράτος, ή ένα συνδυασμό των δύο. Από ένα χρονικό σημείο και πέρα, όμως, συνέκλιναν και λειτούργησαν σαν όχημα και για την παγκοσμιοποίηση και κατ’ επέκτασιν για την εφαρμογή της ατζέντας του (νεο)φιλελευθερισμού.

Με τον τρόπο αυτό, όμως, ροκάνισαν το κλαδί που στηρίζονται. Για μία περίοδο η ευημερία συντηρήθηκε με δημόσιο δανεισμό, αλλά πλέον η πραγματικότητα έρχεται με δύναμη στην επιφάνεια με τη μορφή της λιτότητας. Η πραγματικότητα είναι ότι με όργανο τις πολιτικές ελίτ η ολιγαρχία του χρήματος το έχει παραξηλώσει. Για την ακρίβεια, με κυνισμό αποδομεί τα αμορτισέρ που μεταπολεμικά όχι μόνο διατήρησαν την κοινωνική ειρήνη, αλλά και τροφοδότησαν μία πρωτοφανή οικονομική ανάπτυξη.

Αν και η οικονομική πολιτική του απερχόμενου προέδρου μετρίασε την κρίση στις ΗΠΑ, ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού δυσκολεύεται και εκεί να επιβιώσει αξιοπρεπώς. Δεν πρόκειται μόνο για τις μειονότητες και τους παραδοσιακά περιθωριοποιημένους. Η παγκοσμιοποίηση πετάει έξω από το “τρένο” μικρομεσαίους λευκούς νοικοκυραίους και ειδικά την παραδοσιακή λευκή εργατική τάξη που έχει πληγεί καίρια από την αποβιομηχάνιση.

Η εκλογή Τραμπ είναι το προϊόν αυτής ακριβώς της κατάστασης. Μία ματιά στον εκλογικό χάρτη των ΗΠΑ δείχνει ότι η Χίλαρι ψηφίσθηκε κατά κανόνα από την ανώτερη τάξη και τα μεσαία στρώματα που έχουν ενσωματωθεί στο πλαίσιο του οικονομικού φιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης. Επίσης, από τις μειονότητες (μαύροι, ισπανόφωνοι, μουσουλμάνοι κ.α.) που φοβήθηκαν από την αντιμεταναστευτική ρητορική του υποψηφίου των Ρεπουμπλικάνων. Και οι δύο αυτές κατηγορίες ζουν περισσότερο στην ανατολική και στη δυτική ακτή, οι οποίες και βάφτηκαν γαλάζιες (Δημοκρατικοί). Αντιθέτως, οι ενδιάμεσες Πολιτείες βάφτηκαν κόκκινες (Ρεπουμπλικάνοι).

Όταν ο Τραμπ αναρωτιόταν γιατί το iphone να φτιάχνεται στην Κίνα και όχι στις ΗΠΑ, άγγιζε ευαίσθητες χορδές δεκάδων εκατομμυρίων Αμερικανών που άμεσα ή έμμεσα έχουν πληγεί από την αποβιομηχάνιση. Ήταν προεκλογικό “πυρηνικό” όπλο η υπόσχεσή του ότι θα επιβάλλει δασμούς 35% στα εισαγόμενα για να υποχρεώσει σε επαναπατρισμό τις αμερικανικές επιχειρήσεις, που έχουν μεταφέρει τα εργοστάσιά τους σε χώρες χαμηλού εργατικού κόστους και ανύπαρκτων εργασιακών δικαιωμάτων.

Προς την ίδια κατεύθυνση λειτούργησε και η ρητορική του για λήψη δραστικών μέτρων εναντίον του μεταναστευτικού ρεύματος. Η μαζική είσοδος μεταναστών παροξύνει το ένστικτο αυτοσυντήρησης κοινωνιών που ήδη νοιώθουν ότι απειλούνται με φτωχοποίηση. Γι’ αυτά τα τμήματα του πληθυσμού, ο ανταγωνισμός από τη φθηνή εργασία των μεταναστών βιώνεται σαν πρόσθετη απειλή. Γι’ αυτό και ως αντίδραση στις ΗΠΑ επικρατεί ένα αίσθημα νοσταλγίας για τις παλιές καλές ημέρες. Αντιστοίχως, στην Ευρώπη ενισχύεται η τάση παλινδρόμησης στο εθνικό κράτος.

Οι επαγγελίες του Τραμπ συνιστούν όχι απλώς φρένο στην παγκοσμιοποίηση, αλλά και ευθεία απειλή για την πανίσχυρη ολιγαρχία του χρήματος. Δεν είναι τυχαίο ότι σύσσωμο σχεδόν το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τα μεγάλα Μίντια και όλα τα παρακλάδια του αμερικανικού και διεθνούς κατεστημένου στήριξαν με πάθος τη Χίλαρι.

Ταυτοχρόνως, προσπάθησαν με κάθε τρόπο να γελοιοποιήσουν και να αποδομήσουν ηθικά τον Ρεπουμπλικάνο υποψήφιο. Όπως δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και η ηγεσία του ίδιου του κόμματός του όχι μόνο προσπάθησε να τον σαμποτάρει στην κούρσα για το χρίσμα, αλλά και όταν το κέρδισε αρκετά μέλη της έφθασαν στο σημείο να ταχθούν υπέρ της Κλίντον!

Αν και ο Τραμπ ξεκίνησε να διεκδικήσει την προεδρία μάλλον χαζοχαρούμενα, στην πορεία εξέφρασε την απόγνωση και την οργή των μικρομεσαίων λευκών νοικοκυραίων. Σ’ αυτό συνέβαλλαν αποφασιστικά με τις επιθέσεις τους οι αντίπαλοί του. Είναι από τις ειρωνείες της ιστορίας ότι ένας δισεκατομμυριούχος έφθασε να εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ, υποστηρίζοντας ότι η παγκοσμιοποίηση είναι επιλογή των αρχουσών ελίτ και όχι φυσική εξέλιξη.

Αυτός ακριβώς, άλλωστε, είναι και ο κοινός παρονομαστής του με τις θέσεις του Σάντερς. Μπορεί οι δύο τους να έχουν μεγάλες διαφορές (π.χ. στα ζητήματα της φορολογίας, του συστήματος υγείας και της μετανάστευσης), αλλά αμφότεροι αμφισβήτησαν το “ιερό” δόγμα της ολιγαρχίας του χρήματος.

Όσο οι άρχουσες ελίτ συνειδητοποιούν ότι χάνουν τον πολιτικό έλεγχο μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας τόσο καταφεύγουν με αντιδημοκρατικές πρακτικές. Σερβίρουν νέου τύπου “αριστοκρατικές” αντιλήψεις, με σκοπό να αμφισβητήσουν την ικανότητα του λαού να αποφασίζει για κρίσιμα ζητήματα. Το είδαμε στην περίπτωση του Brexit, το ξαναβλέπουμε στην εκλογή Τραμπ.

Στην πραγματικότητα, αμφισβητούν τον πυρήνα της αστικής δημοκρατίας, η οποία, στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης, τείνει να μετατραπεί σε κέλυφος. Οτιδήποτε αμφισβητεί τη δέσμη των κυρίαρχων θέσεων χαρακτηρίζεται λαϊκισμός, απαξιώνεται και εξοβελίζεται. Είναι ενδεικτικό ότι γνωστός Έλληνας φιλελεύθερος καθηγητής έφθασε στο σημείο να χαρακτηρίσει τους ψηφοφόρους του Τραμπ «ψεκασμένους».

Είναι τέτοια η περιφρόνηση που επιδεικνύουν οι άρχουσες ελίτ προς το πόπολο και έχει γίνει τέτοια κατάχρηση στην πλύση εγκεφάλου, που έχει φέρει το αντίθετο αποτέλεσμα. Όταν τα κατεστημένα Μίντια υποστηρίζουν με πάθος κάτι, ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας αντανακλαστικά υιοθετεί την αντίθετη θέση.

Είναι αληθές ότι η προεκλογική μάχη Τραμπ-Κλίντον είχε πολλές “βρώμικες” πτυχές. Από την άλλη πλευρά, όμως, ήταν, ίσως, η πρώτη φορά που σε μία αμερικανική προεκλογική εκστρατεία μπήκαν στο τραπέζι τα πιο κρίσιμα ζητήματα. Μέχρι τώρα, η γενικευμένη ενοχοποίηση του κράτους ήταν κοινός παρονομαστής. Ο Τραμπ δεν ποντάρισε σ’ αυτό το χαρτί. Για την ακρίβεια, έβαλε στην άκρη τα περισσότερα από τα στερεότυπα της προεκλογικής ρητορικής των Ρεπουμπλικάνων, όπως η θρησκεία, η οπλοκατοχή κλπ.

Όπως προαναφέραμε εστίασε στο χαρτί της αντιπαγκοσμιοποίησης και της ανάσχεσης του μεταναστευτικού ρεύματος, συνδέοντας και τα δύο με τη διάχυτη οικονομικοκοινωνική ανασφάλεια της “βαθιάς Αμερικής”. Στην πραγματικότητα, ο Τραμπ υπερέβη την παραδοσιακή διαχωριστική γραμμή Δημοκρατικοί-Ρεπουμπλικάνοι. Ανέδειξε έναν άλλο διαχωρισμό που αναδύεται από τα σπλάχνα της αμερικανικής κοινωνίας και παραπέμπει σε μία νέα κοινωνικοταξική πραγματικότητα.

Συνεπής με τη στρατηγική του, δεν προσπάθησε να επεκταθεί, αλιεύοντας ψήφους από προνομιακά ακροατήρια των Δημοκρατικών, όπως είναι οι μειονότητες. Αντιθέτως, απευθύνθηκε με σχεδόν απόλυτο τρόπο στη λευκή “βαθιά Αμερική”. Απευθύνθηκε στους Αμερικανούς που η παγκοσμιοποίηση πετάει έξω από το τρένο και τους οποίους η Κλίντον αποκάλεσε ωμά «θλιβερούς ανθρώπους». Σ’ αυτούς που οι Δημοκρατικοί δεν προσφέρουν καμία προοπτική, επειδή τους αντιμετωπίζουν σαν τα αναπόφευκτα θύματα της “προόδου”.

Μόνο ο χρόνος θα δείξει εάν ως πρόεδρος ο Τραμπ θα παραμείνει έστω και μερικώς πιστός στην προεκλογική ατζέντα του. Δύσκολο, επειδή έχει απέναντί του σύσσωμες τις άρχουσες ελίτ των ΗΠΑ και της διεθνούς ολιγαρχίας του χρήματος. Είναι ενδεικτικός ο απαξιωτικός τρόπος που τον αντιμετώπισε προεκλογικά το ευρωιερατείο και τα κατεστημένα ευρωπαϊκά Μίντια.

Από την άλλη πλευρά, είναι εξίσου δύσκολο να μετατραπεί ολοσχερώς στο αντίθετό του. Το πιθανότερο είναι ότι θα αναζητήσει ένα βιώσιμο συμβιβασμό. Μένει, ωστόσο, να αποδειχθεί εάν κι αυτό ακόμα θα καταστεί δυνατό. Όπως, όμως, και εάν εξελιχθούν τα πράγματα, το σημαντικό είναι ότι το λαϊκό κύμα που τον έστειλε στην προεδρία δεν πρόκειται να εκτονωθεί όσο παραμένουν σε ισχύ και ενισχύονται οι αιτίες που το τροφοδοτούν.

Η εκλογή Τραμπ αναπόφευκτα θα φουσκώσει τα πανιά και των πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη που έχουν στραφεί εναντίον της παγκοσμιοποίησης και της μαζικής μετανάστευσης. Ο ενθουσιώδης τρόπος, με τον οποίο υποδέχθηκαν το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών είναι ενδεικτικός προθέσεων πολιτικής αξιοποίησης, αλλά και αντανακλά τη διάχυτη εντύπωση πως έχουν τον καιρό μαζί τους.

Το ερώτημα για το πώς ο Τραμπ θα πολιτευθεί ως πρόεδρος δεν αφορά μόνο τα εσωτερικά ζητήματα. Αφορά και τον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Ο Τραμπ έπαιξε ρητορικά με τον παραδοσιακό απομονωτισμό που έχει ακόμα απήχηση στη λαϊκή βάση ειδικά των Ρεπουμπλικάνων.

Στην πραγματικότητα, όμως, προωθεί ένα διαφορετικό δόγμα εξωτερικής πολιτικής από το αντιρωσικό νεοψυχροπολεμικό πνεύμα που κυριαρχεί σ’ όλο σχεδόν το αμερικανικό κατεστημένο γι’ αυτά τα θέματα. Η Χίλαρι, μάλιστα, ήταν η σκληροπυρηνική εκπρόσωπος αυτού του πνεύματος, σε σημείο που να μην είναι αδικαιολόγητη η εκτίμηση πως εάν είχε εκλεγεί θα επανερχόταν σε πρώτο πλάνο ακόμα και το ενδεχόμενο θερμής σύγκρουσης με τη Μόσχα.

Ως υποψήφιος, ο Τραμπ πήγε ανάποδα στο ρεύμα. Τάχθηκε υπέρ της εξομάλυνσης των σχέσεων και της συνεργασίας με τη Ρωσία, αναγνωρίζοντας ότι έχει και αυτή θεμιτά συμφέροντα. Όπως προκύπτει από την αρνητική θέση του για την παγκοσμιοποίηση, το κύριο μέτωπό του θα είναι εμπορικού και όχι γεωπολιτικού χαρακτήρα. Θα αφορά πρωτίστως την Κίνα, αλλά δεν αποκλείεται να επηρεάσει και τις αμερικανογερμανικές σχέσεις.

Η νίκη του Τραμπ, πάντως, εκ των πραγμάτων υποβαθμίζει την πολιτική σημασία της επικείμενης επίσκεψής του Ομπάμα. Έχοντας σηκώσει μεγάλο μέρος της προεκλογικής εκστρατείας της Χίλαρι, εάν είχε εκλεγεί η υποψήφια των Δημοκρατικών ο απερχόμενος πρόεδρος θα παρέμενε παίκτης με μεγάλη επιρροή και στη νέα κυβέρνηση.

Αν και μένει να δούμε τα πρώτα δείγματα γραφής του νέου προέδρου, από μόνη η εκλογή του διασαλεύει την επικρατούσα τάξη πραγμάτων και στην ΕΕ. Αυτό, σε συνδυασμό με το Brexit και άλλες ανεπιθύμητες για το ευρωιερατείο εξελίξεις, ενδέχεται να προκαλέσει κάποιες ρωγμές στη γερμανική Ευρώπη. Με αυτή την έννοια, ενδεχομένως να δημιουργεί κάποια ελπίδα στην Ελλάδα. Μόνο ο χρόνος θα δείξει.

Σταύρος Λυγερός, δημοσιογράφος γεωπολιτικός αναλυτής 13/11/2016

Λιόκουρνο (Κρήτη) ή λιόκρινο, λιόκρουνο, τόπακας( σε άλλες περιοχές της Ελλάδας) : Το σπανιότατο θεραπευτικό κέρατο του φιδιού

Το λιόκουρνο και οι θεραπευτικές του ιδιότητες.   Λιόκουρνο, το κέρατο του φιδιού!!

Iscreta.GrΑπρ 30, 2015Διάφορα5

2

Γράφει ο Ανδρέας Φουράκης.

Πολλές φορές, κατά παραφθορά της λέξης, μπορεί να το ακούσουμε σαν λιόκρινο ή λιόκρουνο. Η σωστή ονομασία όμως είναι «λιόκουρνο». Έτσι αναφέρεται και στο «Ερμηνευτικό και ετυμολογικό λεξικό του δυτικοκρητικού γλωσσικού ιδιώματος» του Αντώνη Ξανθινάκη, στο οποίο ετυμολογείται από το λατινικό cornum.

Σκοπός μου δεν είναι μόνο να διαχωρίσω την αλήθεια από τη φαντασία και τα πραγματικά γεγονότα από το μύθο, που είναι βαθιά ριζωμένος, αλλά και να καταθέσω τη μαρτυρία μου για ό,τι βίωσα σχετικά, με την ελπίδα ότι κάποιοι που γνωρίζουν περισσότερα θα συμπληρώσουν πιθανόν πολύτιμες πληροφορίες ή στοιχεία για το λιόκουρνο. Αναμφισβήτητα έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος και κατά τη δική μου εκτίμηση θα πρέπει να διανύουμε ήδη πολλές γενιές, ίσως πάνω από 5 έως 7, από την εξαφάνιση αυτού του είδους του φιδιού, αν εξαιρέσει κανείς τη μοναδική εμπειρία που είχα το έτος 1952, να δω με τα ίδια μου τα μάτια το φίδι αυτό.

Καίτοι ακόμα και σήμερα δεν υπάρχει υπερήλικας στη δυτική Κρήτη ο οποίος να μη γνωρίζει ή να μην έχει ακούσει για το λιόκουρνο και τις θεραπευτικές του ιδιότητες, το γεγονός ίσως μ’ άφηνε αδιάφορο εάν δεν είχα ζήσει ο ίδιος τη συνάντηση αυτή. Το νεαρό της ηλικίας μου δε μου επέτρεψε να αξιολογήσω άμεσα την τύχη αυτή, κάτι που έγινε όμως αρκετά χρόνια μετά, όταν διαπίστωσα ότι ενώ όλοι ήξεραν για το λιόκουρνο, κανείς δεν το ‘χε δει απ’ όσους το γνώριζαν και βρισκόταν εν ζωή. Έτσι άρχισα να ενδιαφέρομαι για ό,τι σχετικό, περισσότερο από περιέργεια και πείσμα και λιγότερο από λαογραφικό ενδιαφέρον, το οποίο έμελλε να με καταλάβει πολύ αργότερα.

Με τη διαπίστωση πάντα ότι η φήμη του λιόκουρνου είναι πολύ βαθιά ριζωμένη και ολοζώντανη σε όλη την ύπαιθρο της δυτικής Κρήτης ενέτεινα τις προσπάθειες και τις αναζητήσεις μου επί σαράντα και πλέον χρόνια, επί ματαίω όμως, αφού δεν κατάφερα ποτέ να βρω ούτε κάτοχο καν λιόκουρνου, παρόλο που αρκετές φορές έφτασα πολύ κοντά.

Θεωρώ σκόπιμο, πριν απ΄ όλα, να αναφέρω ότι σε ολόκληρη τη δυτική Κρήτη, η λαϊκή μνήμη συνταυτίζεται απόλυτα και θεωρεί ως αξίωμα τα παρακάτω:

1) Tις θεραπευτικές ιδιότητες που απέδιδε στα κέρατα του φιδιού.
2) Tις παθήσεις που αυτά γιάτρευαν και που ήταν κυρίως οι πάσης φύσεως αλλεργίες, εκζέματα και δηλητηριάσεις.
3) Ότι για να αποβάλλει το φίδι τα κέρατα του έπρεπε να σκεπάσει κανείς αυτό με ένα άσπρο πανί κατά τους περισσότερους, κόκκινο κατά τους υπόλοιπους, οπότε αυτό τα εγκατέλειπε.
4) Το ίδιο το φίδι δεν έχει κάποιο όνομα, ονομαστά μόνο είναι τα κέρατα του ως λιόκουρνο.

Τα έτη 1950-1952 κατασκευάστηκε, με το σχέδιο Μάρσαλ, η υπάρχουσα και σήμερα γέφυρα του ποταμού Ιάρδανου στο Δήμο Πλατανιά Χανίων. Δίπλα στη γέφυρα και σχεδόν επί της δυτικής όχθης του ποταμού βρισκόταν η αγροικία του παππού μου, στην οποία περνούσα τα καλοκαίρια μου. Την εποχή εκείνη το ποτάμι ήταν ένα σπουδαίο και πλουσιότατο οικοσύστημα με πάμπολλα είδη υδροβίων πτηνών και ερπετών.

Τη χρονιά εκείνη μόλις είχε αποπερατωθεί η κατασκευή της γέφυρας κι εγώ καθισμένος στην ακροποταμιά, με τις άκρες των ποδιών μου μέσα στο νερό, απολάμβανα ένα παγωμένο ποδόλουτρο και τη γύρω φύση. Τότε από αριστερά μου και από απόσταση ίσως και μικρότερη του μέτρου έφτασε στ’ αυτιά μου ήχος σαν φύσημα και στρέφοντας το κεφάλι μου αντίκρισα ένα κουλουριασμένο φίδι σε πλήρη παραλλαγή με το αμμοχάλικο της όχθης, εξ αιτίας της οποίας δεν το είχα αντιληφθεί, αν και τόσο κοντά μου. Ποτέ άλλοτε δεν είχα επαφή με φίδι και μη διαισθανόμενος κανένα κίνδυνο ή φόβο έπιασα με το δεξί μου χέρι ένα μικρό πετραδάκι και το πέταξα πάνω στο κουλουριασμένο φίδι, περισσότερο για να δω αν ήταν κάτι το ζωντανό και αν αυτό ήταν που παρήγαγε τον ήχο του φυσήματος που είχα ακούσει.

Ακολούθησε και δεύτερο πετραδάκι και τρίτο και τότε το φίδι ανασήκωσε το κεφάλι του σε ύψος περίπου δέκα εκατοστών, επαναλαμβάνοντας τον ήχο. Αν και ουδέποτε είχα δει φίδι από τόσο κοντά με εξέπληξε το γεγονός ότι στο κεφάλι του φιδιού υπήρχαν δύο μικρά κατάλευκα κερατάκια ύψους ενός εκατοστού, τα οποία έγερναν ανεπαίσθητα προς τα πίσω και οι κορυφές τους βρίσκονταν σε ελαφρά διάσταση από τις βάσεις τους εκατέρωθεν του μέσου του κεφαλιού του, σχηματίζοντας V. Θεώρησα το γεγονός όχι σπουδαίο, αλλά αστείο, και αφού σηκώθηκα από χάμω κατευθύνθηκα προς το σπίτι και απευθυνόμενος προς την αδελφή της γιαγιάς μου Χρυσώ Τρουλλάκη και την αδελφή του πατέρα μου Ειρήνη Φουράκη (η οποία βρίσκεται ακόμη εν ζωή) τους είπα: «Ελάτε να δείτε ένα αστείο πράγμα» και συμπλήρωσα «Ένα φίδι που έχει κέρατα». Η θεία μου η Ειρήνη τότε έκανε το σταυρό της και είπε: «Ο Ιησούς Χριστός νικά! Ο διάολος θα είναι». Η Χρυσώ όμως, μ’ έπιασε από το χέρι και, τραβώντας με, μου’ πε: «Το λιόκουρνο, το λιόκουρνο θα’ ναι! Πάμε να δούμε, το’ χω ακουστά μα δεν το’ χω δει ποτέ μου».

Και οι τρεις μαζί πήγαμε δίπλα στο φίδι, που κουλουριασμένο ακόμα, δεν έδειχνε καμία διάθεση να τραπεί σε φυγή με την παρουσία μας. Μόνο ένα τμήμα του σώματος του είχε κάπως τεντωμένο προς τα πάνω σαν να ήθελε να επιδείξει τα δύο μικρά κερατάκια που σαν κατάλευκοι χαυλιόδοντες προεξείχαν. Η θεία μου η Ειρήνη, αγχώδης πάντα, τρομοκρατημένη, μας τράβαγε να φύγουμε μακριά από το φίδι, μα η Χρυσώ ήθελε να το βλέπει όπως κι εγώ και για να μη χάσουμε το θέαμα κάναμε τον κύκλο του σπιτιού και πάνω από τη γέφυρα πια το περιεργαζόμασταν για πάνω από δεκαπέντε λεπτά τουλάχιστον ακόμα, από απόσταση 3-4 μέτρων.

Τότε κάποια στιγμή η Χρυσώ είπε: «Αν είχαμε τώρα ένα κόκκινο πανί να του το πετάξουμε, να το σκεπάσει, θα άφηνε τα κέρατα του και θα έφευγε. Ξέρετε, δεν υπάρχει καλύτερο φάρμακο από το λιόκουρνο». Ήταν η πρώτη φορά που άκουγα αυτά τα πράγματα. Ξαφνικά, χωρίς καθόλου να βιάζεται, το φίδι ξετύλιξε το κορμί του και σύρθηκε μέχρι το νερό, όπου άρχισε να κολυμπά νωχελικά στην επιφάνεια, με το κεφάλι απ’ έξω, κατά το γνωστό τρόπο που τα φίδια κολυμπούν. Διέσχισε το μισό πλάτος του ποταμού και τυλίχτηκε σε μια σιδερένια βέργα που είχε μείνει από τα έργα κατασκευής της γέφυρας να προεξέχει καρφωμένη ένα μέτρο περίπου έξω από την επιφάνεια του νερού. Εκεί σταμάτησε για λίγο και αμέσως μετά άρχισε να αναρριχάται προς την κορυφή της βέργας μέχρι που συνάντησε το κενό. Εκεί έμεινε για πέντε ολόκληρα λεπτά ακίνητο. Μετά έστρεψε το κεφάλι του προς τα κάτω και αφού κατέβηκε διέσχισε το υπόλοιπο του ποταμού κολυμπώντας επιφανειακά, κατά τον προηγούμενο τρόπο, μέχρι την απέναντι όχθη, όπου εξαφανίσθηκε μέσα στην πυκνή βλάστηση.

Σήμερα, φέρνοντας στο μυαλό μου τις ολοζώντανες αυτές εικόνες που χαράχτηκαν στη μνήμη μου ανεξίτηλα, βγάζω διάφορα συμπεράσματα και κάνω υποθέσεις, προσπαθώντας να αξιοποιήσω τα στοιχεία της εμπειρίας μου αυτής. Θυμάμαι ότι το φίδι βρισκόταν κουλουριασμένο σε σκιερό μέρος κι όχι σε ήλιο όπως συνηθίζουν τα ψυχρόαιμα προκειμένου να μαζέψουν θερμότητα. Υποθέτω ακόμα ότι η αναρρίχηση του στη σιδερένια βέργα που προεξείχε του νερού ίσως έγινε διότι ακουμπώντας σ’ αυτήν διαπίστωσε ότι ήταν ζεστή και άρχισε να ανεβαίνει προς την κορυφή της που ως πιο απομακρυσμένη από το νερό θα ήταν σίγουρα ακόμα πιο ζεστή, ακριβώς για να συλλέξει θερμότητα.

Αν εξαιρέσει κανείς τα κερατάκια, το φίδι δεν διέφερε σε τίποτα από ένα κοινό νερόφιδο όπως αυτά που αφθονούσαν στην περιοχή. Ήταν σχετικά μικρού μεγέθους, όχι πάνω από 50-60 εκατοστά και το χρώμα του ήταν σκούρο καφε-πράσινο με το πράσινο να υπερισχύει. Από το μήκος και το πάχος του κορμού του, με τις μετέπειτα εμπειρίες μου, μπορώ να συμπεράνω σήμερα με βεβαιότητα ότι επρόκειτο για νεαρό φίδι, 2 ετών το πολύ. Η μη φυσιολογική του αντίδραση στην παρουσία ανθρώπων μου δημιουργεί το ερώτημα μήπως βρισκόταν στο πρώτο στάδιο από το ξύπνημα μετά από τη χειμέρια νάρκη. Πάντως χτυπημένο δεν ήταν πουθενά, ενώ κατά τη φυγή του δεν επιτάχυνε την ταχύτητα κολύμβησης καταδυόμενο στον πυθμένα, όπως κάνουν όλα τα νερόφιδα όταν διαισθανθούν κίνδυνο, αλλά κολυμπούσε νωχελικά στην επιφάνεια με τρόπο και ρυθμό που αυτά κολυμπούν όταν απλώς θέλουν να μετακινηθούν.

Ένα άλλο ερώτημα που με απασχολεί είναι μήπως το είδος του φιδιού αυτό αποκτούσε τα κέρατα κατά τη χειμέρια νάρκη ή κατά την περίοδο της αναπαραγωγής του για να τα αποβάλλει αμέσως μετά. Αυτόν τον συλλογισμό μου ενισχύει η γενικώς διαδεδομένη φήμη ότι αν σκέπαζες με ένα πανί το φίδι τα κέρατα έπεφταν αμέσως. Σήμερα συλλογίζομαι ότι είναι πολύ φυσιολογικό εάν κανείς θέλει να πιάσει ένα φίδι να χρησιμοποιήσει ένα ρούχο που θα το ρίξει απάνω του, αποφεύγοντας τυχόν επίθεση του φιδιού, αλλά και να το πιάσει με γυμνά χέρια. Αν αληθεύει ότι σε μια τέτοια φάση το φίδι απέρριπτε τα κέρατα του, αυτό δεν εξηγείται αλλιώς παρά μόνο ότι αυτά ήταν ήδη έτοιμα να πέσουν.

Υποθέτω λοιπόν ότι αν όλα αυτά αληθεύουν το είδος αυτού του φιδιού θα έβγαζε ίσως για πολύ λίγο καιρό τα κέρατα αυτά, ίσως κατά την περίοδο της νάρκης, για να τα αποβάλλει αμέσως μετά το ξύπνημα. Ακόμα και μια άλλη παρατήρηση μου συνηγορεί προς αυτήν την εκδοχή. Τα δύο μικρά κερατάκια, όπως τα περιέγραψα, είχαν μια σχεδόν ανεπαίσθητη κλίση προς τα πίσω, δηλαδή ήταν σχεδόν κάθετα φυτρωμένα στο κεφάλι του φιδιού, παρεμποδίζοντας ασφαλώς την κίνηση του, ενώ αυτό υποχρεωμένο να κινείται έρποντας θα διέσχιζε πυκνή βλάστηση και φυσικά εμπόδια. Το ερώτημα είναι αν τα κερατάκια αυτά ήταν προορισμένα να τα φέρει το φίδι στο κεφάλι του σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, τότε ασφαλώς, λόγω της προσαρμοστικής ικανότητας κάθε έμβιου οργανισμού στις λειτουργικές ανάγκες του, θα έπρεπε να είχαν μεγάλη κυρτότητα προς τα πίσω ώστε να εξασφαλίζουν την ελεύθερη του κίνηση δια μέσου εμποδίων Να βρισκόταν άραγε το φίδι που είδα στην έναρξη αυτής της διαδικασίας και σε αυτήν να οφειλόταν η ασυνήθιστη για ερπετό αφοβία για την ανθρώπινη παρουσία από τόσο κοντά;

Κατά τη διάρκεια των αναζητήσεων μου, μου εξιστορήθηκε περιστατικό από τη Δασκαλάκη Αργυρώ, το οποίο και αυτό κατά κάποιο τρόπο ενισχύει την εκδοχή αυτή. Συγκεκριμένα η Δασκαλάκη Αργυρώ υπήρξε μάρτυρας διαλόγου μεταξύ δύο γερόντων στο οροπέδιο του Ομαλού, που ο ένα διηγούταν στον άλλο ότι σηκώνοντας τη φρέζα ενός τρακτέρ κάτω απ’ αυτήν ήταν κουλουριασμένα δύο μεγάλα φίδια. Τότε ο άλλος τον ρώτησε: «Και βαστάγανε μωρέ το λιόκουρνο ή δεν το βαστάγανε;». Να ήταν άραγε ένα συνηθισμένο ειρωνικό πείραγμα η ερώτηση αυτή ή μια σημαντική μαρτυρία-επιβεβαίωση ότι το συγκεκριμένο φίδι άλλοτε είχε και άλλοτε δεν είχε κέρατα; Μήπως η παραγωγή ήχου από το φίδι ήταν ένα ερωτικό κάλεσμα όπως πολλά ζώα συνηθίζουν;

Το έτος 1968 ο Αρναντωνάκης Δημήτριος σε ηλικία τότε 70 ετών, καταγόμενος από τα Μεσκλά Κυδωνίας μου διηγήθηκε ότι ο ίδιος δεν είχε δει ποτέ το φίδι αυτό αλλά ο υπεραιωνόβιος πατέρας του του έλεγε ότι κάποτε υπήρχαν τέτοια φίδια στη Μαδάρα, με κέρατα τα οποία σφύριζαν τη νύχτα. Ένα άλλο στοιχείο που με κάνει σήμερα να συγκλίνω σ΄ αυτήν την εκδοχή είναι η σπανιότητα του λιόκουρνου. Ελάχιστοι και τυχεροί ήταν αυτοί που είχαν στην κατοχή τους τα κέρατα του φιδιού και περίφημοι και περιζήτητοι ήταν προκειμένου να γιατρέψουν τις διάφορες ασθένειες που αυτά πίστευαν ότι θεράπευαν. Όποιος τα είχε στην κατοχή του ήταν κάτι σαν πρακτικός γιατρός με όλα τα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη που αυτό συνεπαγόταν. Τι πιο φυσικό λοιπόν από το να φρόντιζαν όλοι να έχουν από ένα λιόκουρνο τους παλαιότερους καιρούς και γιατί αυτό δε συνέβαινε αλλά ο κάτοχος τους ήταν δακτυλοδειχτούμενος και ονομαστός;

Τόσο πολύ πίστευε ο κόσμος στις θεραπευτικές ιδιότητες του λιόκουρνου ώστε ο γνωστός και αγαπητός σε όλους Χανιώτης γιατρός Σφακιωτάκης Γεώργιος σε ηλικία 101 ετών μου διηγήθηκε τα παρακάτω: «Όταν ήμουν στο ιατρείο μου, στο Καστέλλι Κισσάμου, τα πρώτα χρόνια που εξάσκησα το επάγγελμα μου, κάποιος χωρικός μου έφερε το παιδί του το σώμα του οποίου ήταν γεμάτο από φουσκάλες και σπυριά και συγχρόνως βασανιζόταν από μεγάλη φαγούρα. Ενώ το εξέταζα, κάποιος παρευρισκόμενος στο ιατρείο μου, αγνοώντας την ιδιότητα μου, σε έντονο προστακτικό ύφος είπε στο γονιό του παιδιού: «Πάρε το γιο σου και πήγαινε στο Συρίλι να βρεις τη Φυλντικάκαινα που έχει το λιόκουρνο να σου το γιάνει αμέσως!».

Ο ίδιος γιατρός μου υπέδειξε συγγενείς της Φυλντικάκη με τους οποίους ήρθα σε επαφή και μου επιβεβαίωσαν ότι όντως είχε στην κατοχή της λιόκουρνο. Το ότι το λιόκουρνο ήταν καταξιωμένο από γενεές και γενεές σα φάρμακο φαίνεται και ακόμα επί των ημερών μας, όταν κάποιοι γεροντότεροι πίνοντας παλιό καλό κρασί εκδηλώνουν την ευχαρίστηση τους λέγοντας: «Αυτό δεν είναι κρασί, είναι λιόκουρνο!», εννοώντας ότι είναι φάρμακο. Και είναι αιτία σύγχυσης η παρομοίωση αυτή από τους γεροντότερους, διότι αρκετές φορές ρωτώντας νέους αν έχουν ακούσει για το λιόκουρνο ή αν ξέρουν τι είναι το λιόκουρνο, πήρα την απάντηση ότι είναι είδος κρασιού.

Απ’ ότι μπόρεσα να διαπιστώσω φαίνεται ότι το λιόκουρνο είχε κυρίως τη φήμη του αντίδοτου κατά των δηλητηριάσεων, αλλά χρησιμοποιούταν και προληπτικά για να εξουδετερώσει εσκεμμένη απόπειρα δηλητηριάσεως. Φαίνεται όμως ότι πολλοί διέσπειραν τη φήμη ότι ήταν κάτοχοι λιόκουρνου και για να αποτρέψουν πιθανές απόπειρες δηλητηριάσεως εναντίον τους, αφού υπήρχε ο κίνδυνος γι’ αυτόν που θα το επιχειρούσε να αποκαλυφθεί, όπως θα δούμε παρακάτω.

Αν ανατρέξουμε ιστορικά στο παρελθόν, από το μεσαίωνα και μετά θα διαπιστώσουμε τη χρυσή εποχή των δηλητηρίων ως μέσο εξόντωσης αντιπάλων. Μέθοδος ιδιαίτερα συνηθισμένη από τους Ενετούς, αλλά και τους Βυζαντινούς. Λογικό θα ήταν λοιπόν να εφοδιάζονται τα υποψήφια θύματα και στόχοι με λογής-λογής φυλαχτά και αντίδοτα, άλλοτε έχοντα πραγματικά κάποια ιατρική θεραπευτική αξία και άλλοτε μόνο κατά φαντασία που δημιουργούσαν έντεχνα κάποιοι επιτήδειοι. Ίσως λοιπόν η εποχή αυτή να γιγάντωσε τη φήμη της θεραπευτικής αξίας του λιόκουρνου, για την οποία δεν υπάρχει καμία πιστοποιημένη ιατρική επιβεβαίωση και την οποία αμφισβητώ κι εγώ και διεσώθη μέχρι την εποχή μας.

Από πολλές πληροφορίες συμπεραίνεται ότι γαμουλιώτες και χαροκόποι φορούσαν το λιόκουρνο στο λαιμό τους στα γλέντια και πριν πιουν κρασί το έριχναν μέσα στην κούπα. Αν το κρασί άφριζε τότε αυτό σήμαινε ότι περιείχε δηλητήριο και δεν το έπιναν. Η πλέον συνηθισμένη χρήση ήταν πάντως η εμβάπτιση του κέρατου στο νερό και μετά η κατάποση ή η επάλειψη στο σώμα στις περιπτώσεις εκζεμάτων.

Στο προαναφερθέν βραβευμένο λεξικό του Α. Ξανθινάκη διαβάζουμε: «Λιοκουρνίζω το νερό = καθιστώ με λιόκουρνο ιαματικό το νερό” (έβαζαν το λιόκουρνο μαζί με ένα εικονισματάκι σε ένα πιάτο με νερό και το εξέθεταν στον ήλιο).

Ένα ακόμη περιστατικό που διαδραματίστηκε στο Ενετικό Λιμάνι των Χανίων, το έτος 1958, καταμαρτυρά σαφώς την πολυτιμότητα και σπουδαιότητα που ο λαός απέδιδε στο λιόκουρνο. Οι μεταφορές δομικών υλικών, κυρίως τσιμέντου, γινόταν από τα πλοία με μακρύκαρα, οι καραγωγείς των οποίων συχνά μάλωναν μεταξύ τους συναγωνιζόμενοι το αγώγι. Προσπαθώντας να ηρεμήσει δύο απ’ αυτούς, κάποιος τρίτος τους είπε: «Ούτε το λιόκουρνο να μοιράζατε δεν θα κάνατε έτσι!».

Τον διάλογο αυτό μου μετέφερε ο καραγωγέας Σαμαρτζής Ανδρέας, εκ Χανίων, καταγόμενος από τη Μικρά Ασία και είναι μια σημαντική μαρτυρία στην οποία το λιόκουρνο θεωρείται ως πολύτιμο απόκτημα, ικανό να προκαλέσει διαμάχες διεκδίκησης. Κι εδώ ακριβώς τίθεται ένα άλλο ερώτημα. Μήπως η σπανιότητα του και τα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη των κατόχων του οδήγησαν πολλούς επιτήδειους σε σκόπιμη απάτη να εμφανίζουν δήθεν ως λιόκουρνο διάφορα άλλα μικροοστά διαφορετικών ζώων; Η δική μου απάντηση είναι σίγουρα ναι και θα παραθέσω κάποια αποδεικτικά στοιχεία, πέρα από το κοινό λογικό επακόλουθο.

Στα κέρατα και στα δόντια των ζώων διάφοροι λαοί απέδιδαν πολλές ιδιότητες, άλλοτε θεραπευτικές, άλλοτε μαγικές κι αφροδισιακές. Αφρικανοί κι ερυθρόδερμοι στολίζονταν με δόντια και κέρατα ζώων που εκφράζουν τη δύναμη προκειμένου να αποκτήσουν κι αυτοί, ενώ οι Ασιάτες ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούν κέρατα ελαφιού, ρινόκερου κλπ ως αφροδισιακά και θεραπευτικά.

Όσο αφορά τα ερπετά με κέρατα, αν εξαιρέσει κανείς κάποια είδη σαύρας που φέρουν οστέϊνες προεξοχές στο σώμα και το κεφάλι, το μόνο κερασφόρο φίδι που είναι γνωστό στην παγκόσμια ερπετολογία είναι η αφρικανική έχιδνα η κερασφόρος που ζει χωμένη μέσα στην άμμο. Η έχιδνα αυτή όμως φέρει στο κεφάλι της δύο προεξοχές τριγωνικές, καλυμμένες με δέρμα, ως συνέχεια του δέρματος του σώματος της και αποτελούν μορφώματα που δεν είναι οστέϊνα αλλά σαρκώδη και, συνεπώς, μη διατηρήσιμα.

Συγκρίνοντας τις προεξοχές της αφρικανικής έχιδνας με τα κέρατα του φιδιού που εγώ είδα, διαπίστωσα ότι δεν υπάρχει καμία συγγένεια ή ομοιότητα, ούτε κατ’ ελάχιστο. Τα δύο κατάλευκα μικρά κερατάκια του λιόκουρνου, γυμνά από δέρμα, χοντρότερα στη βάση τους και μυτερά στην κορυφή τους, αν ήταν λίγο περισσότερο γυρτά θα ήταν ακριβώς μικρογραφία χαυλιοδόντων ελέφαντα, ενώ η παρατήρηση τους από τόσο κοντά για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα δεν άφησε κανένα περιθώριο αμφιβολίας ή σύγχυσης για το τι είχαμε δει.

Κρίνω σκόπιμη την παραπάνω αναφορά μου γιατί στην περιοδική έκδοση του Δήμου Χανίων «Ελλωτία», τόμος 10, σελίδα 295, δημοσιεύθηκε άρθρο του κ. Ι. Αλφιέρη στο οποίο παρουσιάζεται και φωτογραφία του λιόκουρνου, ουδόλως ανταποκρινόμενη σε αυτό που εγώ είδα και που με κάνει να πιστεύω ότι πολλοί παρουσίαζαν ως λιόκουρνο διάφορα άλλα οστάρια. Σε πρόσφατη επαφή που είχα με ειδικό ερπετολόγο του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Ηράκλειο βεβαιώθηκα ότι ουδεμία πληροφορία υπάρχει γι’ αυτό το φίδι το οποίο όμως και αυτοί έχουν ακουστά.

Στις διάφορες αναζητήσεις μου διαπίστωσα με μεγάλη μου έκπληξη ότι η φήμη του λιόκουρνου μπορεί να είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη και ζωντανή στη Δυτική Κρήτη, δεν αποτελεί όμως μοναδικότητα στον ελληνικό χώρο όπως νόμιζα μέχρι τώρα. Απ’ άκρου εις άκρον όλος ο ελληνικός χώρος έχει να διηγηθεί γεγονότα, ιστορίες και θρύλους σχετικά με το λιόκουρνο που πολλές φορές αναφέρεται σαν «λιόκρινο» , «λιόκρουνο» και «τόπακας».

Ενδεικτικά αναφέρω μερικές απ’ αυτές τις πληροφορίες που συνέλεξα μέσω του διαδικτύου. Μια διαδεδομένη παράδοση θέλει ένα μικρό κερασφόρο φιδάκι, το λιόκρινο, όπως τουλάχιστον ονομάζεται στην Αργολίδα, να είναι ο φύλακας του σπιτιού και να θεωρείται μεγάλη τύχη εάν κανείς αποκτήσει τα κέρατα του και αντίστοιχα μεγάλη γρουσουζιά αν κάποιος το σκοτώσει. ΄Όπως επίσης αναφέρεται στο ίδιο κείμενο ορισμένες μάγισσες της γειτονιάς χρησιμοποιούσαν το λιόκρινο για να ξεματιάσουν από τη βασκανία.

Μια ιστορία λέει για ένα χωριό της Φλώρινας, όπου επί Τουρκοκρατίας αγόρασε ένας Τούρκος μια περιοχή στην οποία βρήκε ένα φίδι με κέρατα που κατάφερε να το αιχμαλωτίσει και το έδειξε και σ’ άλλους. Στη συνέχεια, παρόλο που του έλεγαν να μην το σκοτώσει, αυτός το σκότωσε. Μέσα στις επόμενες λίγες μέρες όλα τα σπίτια της περιοχής που του ανήκαν γκρεμίστηκαν, όχι όμως από ανθρώπινη επέμβαση.

Υπάρχει και μια ιστορία στον Έβρο που τη λένε οι παππούδες συνέχεια, αλλά και νέοι ψαράδες. Υπάρχει λένε στον ποταμό ένα φίδι με κέρατα, που ονομάζεται σαΐτα και πετάει ή μάλλον εκτινάσσεται, καλύτερα, πολύ γρήγορα όταν έχει άγριες διαθέσεις. Μια όχι και τόσο παλιά παράδοση περίπου 60 χρόνια πριν, λέει ότι σε μια τοποθεσία στη δυτική Αργολίδα ζούσε ένα πολύ μεγάλο κερασφόρο φίδι, το οποίο σκότωσε ένας άνθρωπος όταν εκείνο δοκίμασε να καταπιεί το φίλο του που κοιμόταν κάτω από ένα δέντρο.

Πριν από περίπου 5 χρόνια στην περιοχή Αλεποχώρι Μεγάρων αναφέρθηκε από λίγους ανθρώπους η ύπαρξη ενός υπερφυσικού φιδιού το οποίο έφερε τρίχωμα στο ογκώδες κεφάλι του καθώς και κέρατα.

Το θηρίο του Λεφτινιού:

Στην τοποθεσία Λεφτίνι, εκεί που μέχρι το 1960 ήταν πολλοί ποτιστικοί κήποι, ζούσε τα παλιά χρόνια ένα θηρίο με τέσσερα πόδια κι ένα κέρατο στο κεφάλι το «λιόκρουνο» που είχε θεραπευτικές ιδιότητες. Τα δόντια το θηρίου ήταν φαρμακερά κι έμοιαζε με γουρουνόπουλο.

Υπήρχε όμως κι ένα άλλο θηρίο που ζούσε στα νερά του γειτονικού χωριού «Γαϊτσές» (Κέντρο). Πολλές φορές τα δύο θηρία μάλωναν. Σε μια μάχη το θηρίο του Λεφτινιού τραυματίστηκε βαριά και πήγε και ψόφησε μέσα στις καρκάνες (βαθιές τρύπες) του Πουλέϊκου κήπου στο Λεφτίνι. Οι Λεφτινιώτες που το χωριό τους ήταν κοντά στους κήπους βρήκαν ύστερα από χρόνια το λιόκρουνο του θηρίου και το πήρε ο γέρο-Γιάνναρης. Αυτός λίγο πριν πεθάνει το έδωσε στον ανηψιό του Ανδρέα Βενιζελέα. Το λιόκρουνο ήταν πολύτιμο γιατρικό για φιδοδάγκωμα. Όποιον δάγκωνε φίδι του δίνανε να πιει ένα ποτήρι νερό που μέσα είχαν διαλύσει ξύσμα από το λιόκρουνο κι ο φιδοφαγωμένος γιατρευόταν. Οι κάτοικοι του Λεφτινιού όταν νικήθηκε και ψόφησε το θηρίο τους θεώρησαν το ζήτημα πολύ προσβλητικό κι εγκατέλειψαν το χωριό τους. Μετακινήθηκαν νοτιότερα περί τα 700 μέτρα κι έχτισαν ένα νέο χωριό με το ίδιο όνομα που υπάρχει μέχρι και σήμερα. Το αρχαίο Λεφτίνι ήταν μεγάλο χωριό και μάλιστα πρωτεύουσα του Δήμου Λεφτινίου. Σήμερα στο μικρό συνοικισμό Λεφτίνι ζουν μόνο 3 οικογένειες.

Ιστορίες για βοϊδοκέφαλα φίδια με τρομακτικά κεφάλια, για φίδια που φυλάσσουν χωριά και βασιλιάδες εξιστορούνται ακόμα σήμερα στην Πάτμο, στα Καλάβρυτα, στην Κεφαλλονιά, στη Μακεδονία, στις Κυκλάδες. Μια από τις πλέον διαδεδομένες (αν και σε παραλλαγές) είναι αυτή του «τόπακα». Ενός φιδιού με χρυσά κέρατα που κάθε χρόνο τα αλλάζει. Όποιος τύχει να δει ένα τέτοιο φίδι δεν πρέπει να φοβηθεί αλλά να ρίξει τα ρούχα του κάτω και να περιμένει. Το φίδι θα πάει να κυλιστεί στα ρούχα του και θ’ αφήσει εκεί τα χρυσά του κέρατα.

Στη μονή Σκαφιδιάς στην Ηλεία μεταξύ των άλλων κειμηλίων υπάρχουν και τα εξής: Πόρπες ασημένιες, σφραγίδες της μονής, κλώνοι μαργαριταριών, δαχτυλίδια, αγία ζώνη ενεπίγραφη από ιερομόναχο Ραφαήλ από Σκαφίδια (1765), ασημοζώναρα, όπλα, ορμανθός γροσίων, ογκώδες χαβάνι, λιόκρινο… κλπ.

Ακόμα στο βιβλίο «Συμβολή στα Λαογραφικά Κρήτης», Αθήνα 1949, στη σελίδα 80 η λαογράφος Ευαγγελία Φραγκάκη αναφέρει για το λιόκουρνο τα εξής: 

«Τον παλιό καιρό στην Κρήτη υπήρχαν όφιδες φαρμακεροί και είχαν κέρατα. Λένε πως ήσανε ερχόμενοι στην Κρήτη κολυμπητά από το Νησίρι. Ο Άγιος Τίτος τα εξολόθρευσε όπως και κάθε δηλητηριώδες ερπετό της Κρήτης. Των φιδιών αυτών τα κέρατα και οι γλώσσες έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Έχουν και του Αγιοκωνσταντινάτου τη χάρη, διώχνουν και τις σφαίρες, ως θεραπευτικόν επί αύτρας, επί αναφυλαξίας κλπ. Βάζεις το λιόκουρνο στο νερό, το αφήνεις στ΄ άστρα, να αστρονομιστεί και μετά πίνεις το νερό νηστικός, κάνεις επαλείψεις, μπουκώματα κλπ. Ως προστατευτικό από τα μάγια και τις σφαίρες το κρατείς απάνω σου. Στα σημερινά χρόνια τέτοια πράγματα δεν υπάρχουν μα αν καμιά φορά παρουσιαστεί μπροστά του κανενούς ένας τέτοιος όφις πρέπει να’ ναι τρομήτερος, να ρίξει μάνι-μάνι επάνω ντου ένα άσπρο πανί-μαντήλι, να πέσουν τα κέρατα». Δοξασίες, μύθοι κι αλήθειες σ’ ολόκληρο τον ελληνικό χώρο διαιωνίζουν και συντηρούν το μυστήριο του λιόκουρνου.

Στην Κρήτη συνηθισμένη ρήση είναι η παρακάτω: «Ψώμα κι αν ακούσεις, ψώμα ούλο δεν είναι». Και ίσως ταιριάζει στην περίπτωση του λιόκουρνου, μια και η αλήθεια κρύβεται ανάμεσα σε μύθους και θρύλους. Έτσι δικαιολογώ απόλυτα όσους πιστεύουν ότι το κερασφόρο αυτό φίδι είναι μόνο ένας μύθος, γιατί κι εγώ το ίδιο θα πίστευα σήμερα αν έλειπε εκείνη η συνάντηση μαζί του το ζεστό πρωινό του καλοκαιριού του 1952.

Από το Iscreta.GrΑπρ 30, 2015

cosmostatus: Κραυγή αγωνίας από τους Πομάκους: Δεν είμαστε Τούρ...

cosmostatus: Κραυγή αγωνίας από τους Πομάκους: Δεν είμαστε Τούρ...: Ο πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Πομάκων και διευθυντής της Πομακικής εφημερίδας «Ζαγάλισα» Αχμέτ Ιμάμ, μίλησε για τους Πομάκους στη...

Η Κρητική φορεσιά

Πηγή: Παλαιοπωλείο Β. Κρασαγάκη

"Κρήτη γαλάζιο όνομα σμαράγδι η φορεσιά σου,

δαντέλες τ' ακρογιάλια σου λεβέντες τα παιδιά σου"

Στις αρχές του 16^ου αιώνα αρχίζει να χρησιμοποιείται στην Κρήτη η παραδοσιακή φορεσιά, που όλοι γνωρίζουμε, με τη βράκα, το γελέκι, τα στιβάνια και το μειντάνι.

Ενδιαφέροντα στοιχεία και την ιστορία της φορεσιάς, που είναι συνώνυμο σήμερα με την κρητική λεβεντιά, δίνει στο βιβλίο του με τίτλο «Η ιστορία και η λαογραφία της Κρητικής φορεσιάς» ο Ιωάννης Τσουχλαράκης.

Την ανδρική παραδοσιακή γιορτινή ενδυμασία της Κρήτης, αναφέρει ο Τσουχλαράκης, κατά το παρελθόν την έραβαν και την κεντούσαν ειδικοί  ράφτες , οι «τερζήδες». 

Το διακοσμητικό κέντημα της γίνεται με βαθυκύανα ή μαύρα μεταξωτά στριφτά κορδονέτα  που λέγονται «χάρτζα». Τα «χάρτζα φτιάχνονταν και πουλιόνταν από ειδικούς τεχνίτες, τους «καζάζηδες» ή τα έφερναν έμποροι και «τερζήδες» από την Αίγυπτο.

Πηγή: Παλαιοπωλείο Β. Κρασαγάκη

 Τα γιορτινά ρούχα των κρητικών συνέθεταν η βράκα, οι κάλτσες, το γελέκι , το μεϊτάνι, το  καπότο, το πουκάμισο, η ζώνη, το σπαστό φεσάκι, ή σαρίκι, το ασημομάχαιρο, η καδένα και τα στιβάνια.

 Όπως ο ίδιος υποστηρίζει, η άποψη ότι η βράκα ήταν άγνωστη στην Κρήτη πριν από την τουρκική κατάκτησή, δεν είναι εξακριβωμένη.  Είναι πιθανόν οι πειρατές της Αλγερίας ή της Τύνιδας να ήταν εκείνοι που έκαναν τους κρητικούς να αρχίσουν να φορούν ένα είδος βράκας αν και οι πρώτοι είχαν υιοθετήσει τη βράκα μιμούμενοι την φυλή των Ζουάβα οπότε δεν ήταν απόλυτα δικό τους ένδυμα.

Τη βράκα στη Δυτική Κρήτη την ονομάζουν «κάρτσα», ενώ στην ανατολική  «σ(χ)ιαλβάρι».  

 Το παραδοσιακό πουκάμισο που φορούσαν οι Κρητικοί ήταν  υφαντό, μεταξωτό  ή βαμβακερό, σε  χρώμα κυρίως άσπρο.  Ποτέ, όμως, δεν φορούσαν μαύρο πουκάμισο σε εκδηλώσεις χαράς. 

Λάκκοι. Nelly's - 1927 

Στο κεφάλι τους φορούσαν  το κόκκινο σπαστό φεσάκι με τη μαύρη φούντα, που παρότι μοιάζει δεν έχει σχέση με το τούρκικο,  ή το «σαρίκι» με την μορφή της μεγάλης μαντήλας.  

Το μεγάλο μαντήλι, που πριν πάρει το τούρκικο όνομα «σαρίκι» λεγόταν πέτσα, το τύλιγαν στο κεφάλι τους και άφηναν τις άκρες να πέφτουν στους ώμους, εμπρός και πίσω.  Πιο παλιά την «πέτσα» τύλιγαν στο λαιμό, είχε φαρδύτερες άκρες, που έπεφταν στους ώμους και την έλεγαν «στόλα». 

Αξίζει ν αναφέρουμε πως το μαύρο ή λευκό μαντίλι με τα κρόσια που φορούν σήμερα οι Κρητικοί με τις στολές τους έκανε την εμφάνισή του το δεύτερο τέταρτο του 20ου αιώνα στην κεντρική Κρήτη. 

Λέγεται πως έχει πολλά κρόσσια για να δείξει τα πολλά χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη και συμβολίζουν, με το σχήμα τους, τη θλίψη και το θρήνο που προκάλεσε το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου στα 1866.

Σφακιανοί. Nelly's - 1939 

 Ιδιαίτερη θέση στη γιορτινή φορεσιά των Κρητικών φέρει το  ασημομάχαιρο.  Στα χρόνια της Βενετοκρατίας λεγόταν «μπουνιάλο» ή «πουνιάλο». 

 Επί Τουρκοκρατίας λεγόταν «πασαλής».  Το τυπικό  μαχαίρι με τη μορφή που διατηρήθηκε μέχρι σήμερα παρουσιάστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα.  

Η λαβή ονομάζεται «μανίκα» και εμφανίζεται σε ποικιλία σχημάτων.  Η πιο διαδεδομένη μορφή είναι αυτή που το τελείωμα της λαβής έχει σχήμα ουράς ψαριού ή αλλιώς σχήμα V. Τα μαχαίρια με τις σκουρόχρωμες κεράτινες λαβές ονομάζονται «μαυρομάνικα».

Της Ελένης Βασιλάκη – e-storieskritis.blogspot.gr

Η καταγωγή των Κρητών

1

Είναι διαδεδομένη η άποψη στην Κρήτη πως οι γνήσιοι κάτοικοι της είναι γαλανομάτες και ξανθοί ενώ οι μελαχρινοί προέκυψαν από ενδογαμίες στη διάρκεια των αιώνων με λαούς που ήλθαν για να κατακτήσουν το νησί.

Την άποψη αυτή καταρρίπτει, ως ένα βαθμό, η ανθρωπολογική έρευνα που έγινε από τον ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό στην Κρήτη με τίτλο «Η καταγωγή των Κρητών»,η οποία και δημοσιεύεται στον ομότιτλο τόμο των εκδόσεων «Κυρομάνος».
Η έρευνα ξεκίνησε το 1965 και εμπλουτίστηκε με νέα στοιχεία ως το 1996 αξιοποιώντας, ως αντικείμενο μελέτης, ένα σημαντικό αριθμό Κρητικών από τη μια γωνιά του νησιού μέχρι την άλλη.

Το e-storieskritis.blogspot.gr μελέτησε τα, πραγματικά ενδιαφέροντα, ευρήματα της συγκεκριμένης ανθρωπολογικής έρευνας και σας τα παρουσιάζει.

Οι Κρήτες σύμφωνα με την έρευνα, είναι αυτόχθονες της λεκάνης του Αιγαίου. Το νησί κατοικήθηκε κατά την Κατώτερη Παλαιολιθική Εποχή, δηλαδή πριν μερικά εκατομμύρια χρόνια, και έκτοτε δεν ερημώθηκε ποτέ, ούτε καν κατά τη μεγάλη καταστροφή που προκάλεσε η έκρηξη του Ηφαιστείου της Σαντορίνης.

Οι ποικιλίες του ανθρωπολογικού τύπου που παρουσιάζονται στη δυτική και ανατολική Κρήτη έχουν τις ρίζες τους στον ίδιο ανθρωπολογικό τύπο, στον Αιγαιακό. Οι μεταναστεύσεις που έγιναν σε διάφορα χρονικά διαστήματα έφεραν ελαφρές τροποποιήσεις αλλά δεν άλλαξαν τη μορφολογία του αρχικού τύπου.

Γενικότερα θα λέγαμε πως ο πιο μεγάλος αριθμός φυλετικών γνωρισμάτων στον άνθρωπο σχηματίστηκε, προφανώς όχι με την επίδραση του περιβάλλοντος, αλλά με επιμιξίες, με την απομόνωση και με άλλους παράγοντες ανεξάρτητους από το περιβάλλον.

Ένας, ελαφρά ανοικτός χρωματισμός που συναντάται μεταξύ των Κρητών, που είναι βασικά μελαχρινοί, μπορεί να συνδεθεί με την άφιξη από την Πίνδο φύλων, προφανώς ελληνικών, που γίνονται αισθητά γύρω στο 2.000 Πχ. Στη Μεσομινωική εποχή η διαδικασία σχηματισμού του ανθρωπολογικού τύπου που συναντάμε σήμερα στην Κρήτη έχει ολοκληρωθεί.

Οι Κρήτες δεν άλλαξαν σχεδόν καθόλου σε ένα διάστημα που πλησιάζει τα 6.000 χρόνια.

Γενικά χαρακτηριστικά των Κρητικών

Οι Κρητικοί και οι Κρητικές στο σύνολο τους, έχουν ανάστημα άνω του μετρίου. Είναι κυρίως μελαχρινοί με καστανά και μικρά μάτια. Μεταξύ τους επικρατούν τα μαύρα κυματιστά μαλλιά. Το δε τρίχωμα στους άνδρες είναι αρκετά αναπτυγμένο στο στήθος, στο πρόσωπο και στα φρύδια, όχι λιγότερο όμως από τα λοιπά νησιά και την υπόλοιπη παραλιακή Ελλάδα.

Επίσης είναι λεπτοπρόσωποι και λεπτορρίνιοι, με ισχυρή κατατομή στο προφίλ του προσώπου. Η μύτη τους είναι στην απόλυτη πλειοψηφία των περιπτώσεων ευθεία, τα χείλη μέτρια, το μέτωπο όρθιο ή ελαφρά φευγαλέο. Τα γνωρίσματα αυτά, καθώς και άλλα που προέκυψαν από την έρευνα, τους κατατάσσουν στον Αιγαιακό Τύπο του νότιου κλάδου της ευρωπαιοειδούς φυλής.

Συχνά ακούμε πως οι Σφακιανοί, που διαφέρουν αρκετά στα χαρακτηριστικά τους σε σχέση με τους υπόλοιπους Κρητικούς, είναι απόγονοι των Δωριέων. Με βάση όμως την έρευνα του Πουλιανού προκύπτει πως είναι δύσκολο να δεχτεί κανείς τη θέση ότι οι Δωριείς κατέληξαν στα νοτιοδυτικά της Κρήτης και οι Σφακιανοί είναι απόγονοι τους.
Ότι οι Σφακιανοί δέχτηκαν επιδράσεις και των Δωριέων, δεν πρέπει να γεννά αμφιβολίες. Αλλά αν δεχτούμε ότι οι Δωριείς κατέβηκαν γύρω στο 1.200 π.Χ, ο βασικός πυρήνας των Σφακιανών, σύμφωνα με τη γεωγραφικη κατανομή των γνωρισμάτων και την προέκταση τους στα παλαιοανθρωπολογικά δεδομένα, υπήρχε τουλάχιστον μερικές εκατοντάδες χρόνια πριν από αυτή τη χρονολογία.

Εξάλλου μέχρι σήμερα δε γνωρίζουμε ποιος ήταν ακριβώς ο μορφολογικός τύπος των Δωριέων. Μόνο υπόνοιες μπορούμε να εκφράσουμε γιατί λείπει σε μεγάλο βαθμό το οστεολογικό υλικό της περιόδου αυτής.

Επιμέρους χαρακτηριστικά των Κρητικών

ΜΑΤΙΑ

Σε ότι αφορά στα μάτια, το 43% των ανδρών και το 55% των γυναικών έχουν σκούρα μάτια. Το 50% των ανδρών και το 41% των γυναικών έχουν ανάμικτο χρώμα (καφέ-πράσινο, γκρίζο-πράσινο κτλ). Το υπόλοιπο 6,7% των ανδρών και 3,1% των γυναικών έχουν γαλανά μάτια. Από τις έρευνες έχει φανεί πως καμιά ομάδα πληθυσμού στην Ελλάδα δεν παρουσιάζει τόσο υψηλό δείκτη με καθαρά γαλανά μάτια όσο οι Κρήτης.
Το πιο μικρό ποσοστό με σκούρα μάτια 25% συναντάται στον Κρούστα. Ακολουθεί η Σητεία με 34% και τα Σφακιά με 36%. Οι πιο γαλανομάτες Κρητικοί είναι οι Σφακιανοί της Ανώπολης με 16%, το μεγαλύτερο στην Ελλάδα και ίσως στην Ανατολική Μεσόγειο. Εκείνο που μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά είναι ότι στα Σφακιά έχουμε είτε διασταύρωση, τουλάχιστον 2 διαφορετικών φυλετικών στοιχείων, που σχημάτισαν αργότερα ένα ενιαίο σύνολο, είτε αυτό το σύνολο έφθασε κάποτε στα Σφακιά και με τη μακροχρόνια ενδογαμία βλέπουμε τα συστατικά του μέρη περισσότερο ανάγλυφα.
Ότι κι αν έγινε ένα πράγμα πρέπει να αποκλειστεί, ότι οι γαλανομάτες και ξανθοί είχαν την αρχική τους καταγωγή στην Κρήτη.
Στον αντίποδα, στην κατανομή του μικτού χρώματος ματιών την πρώτη θέση κατέχει το Λασίθι,που στον Κρούστα φθάνει το 62% και στη Σητεία το 60%. Εδώ φαίνεται πως έγιναν και οι μεγάλες προσμίξεις της Κρητικής ιστορίας.

ΤΡΙΧΕΣ
Το ξανθό χρώμα των τριχών κυμαίνεται γύρω στο 1,5% σε όλη την Κρήτη. Δεν παρουσιάζει όμως καμιά νομοτέλεια στην κατανομή του. Ξεπετιέται εδώ κι εκεί χωρίς να το περιμένει κανείς. Έτσι στον Κάντανο φτάνει το 9% ενώ στην Ανώπολη Σφακίων το 3,5% και στους καλόσειρους του Καλλικράτη το 8%.
Φαίνεται πως η επαρχία των Σφακίων κάποτε επεκτεινόταν και πέρα από τα σημερινά της όρια, τουλάχιστον ανθρωπολογικώς. Μόνο έτσι εξηγούνται τα κοινά σημεία που παρουσιάζουν συχνά τα Σφακιά με τη λοιπή δυτική Κρήτη.
Στον Άγιο Βασίλειο Ρεθύμνου το ποσοστό των ξανθομάλληδων φτάνει το 11,5% και είναι το υψηλότερο σε όλη την Κρήτη.

ΔΕΡΜΑ
Στο δέρμα οι Κρητικές είναι πιο λευκές από τους άνδρες. Μάλιστα στο πολύ λευκό χρώμα το ποσοστό τους είναι διπλάσιο από των ανδρών. Στο σκούρο οι άνδρες υπερτερούν με 7% έναντι 5% των γυναικών. Ένα 0,1% των ανδρών έχει πολύ σκούρο χρώμα, δείγμα επιδράσεων από τα νότια της Κρήτης.
Στις γυναίκες δεν παρατηρείται το ίδιο. Το μελαμψό χρώμα του δέρματος συναντάται κυρίως στο Ηράκλειο, χωρίς να εξαιρούνται τα Ανώγεια, και στην Ιεράπετρα. Μάλιστα στα Ανώγεια το σκούρο χρώμα φθάνει το 14,5%. Την ίδια ώρα λείπει τελείως το σκούρο από το Μαλεβίζι, τους κακόσειρους του Καλλικράτη, τα Μεσκλά και το Ζούρβα στα Ριζίτικα.
Από τη γεωγραφική διαφοροποίηση προκύπτει το συμπέρασμα πως μάλλον το πολύ σκούρο χρώμα δέρματος είναι το τελευταίο επίστρωμα πάνω στον πληθυσμό της Κρήτης, το οποίο δεν υπήρχε στην αρχαιότητα. Οι Αιγύπτιοι ωστόσο δεν επέδρασαν στην Κρήτη ανθρωπολογικά, δεν ήσαν τόσοι που να αφήσουν ίχνη σημαντικά.

ΓΕΝΕΙΑΔΑ-ΤΡΙΧΩΜΑ ΣΤΟ ΣΤΗΘΟΣ
Σε ότι αφορά στη γενειάδα στο νησί είναι αρκετά αναπτυγμένη στα 70% περίπου των ανδρών, με το Λασίθι, τα Σφακιά, τον Αποκόρωνα, το Αμάρι και τη Ζούρβα να ξεχωρίζουν στο κομμάτι αυτό. Η ανάπτυξη του τριχώματος στο στήθος ακολουθεί επίσης τις ίδιες διακυμάνσεις με τη γενειάδα αλλά σε μικρότερη ένταση.
Με πολύ αναπτυγμένο τρίχωμα συναντάμε το 8%-10% περίπου των Κρητικών. Οι Σφακιανοί έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό της κατηγορίας με 17%, ακολουθούν το Ρέθυμνο, το Μαλεβίζι, ο Κρούστας και η Ιεράπετρα. Το μεγαλύτερο ποσοστό πολύ αδύνατης ανάπτυξης τριχώματος στο στήθος το συναντάμε στο Ηράκλειο .

ΧΕΙΛΙΑ
Το πάχος της βλεννογόνου μεμβράνης, του κάτω χείλους, είναι μέτριο στους Κρητικούς με το χοντρό να συναντάται πιο συχνά από το λεπτό. Το πολύ χοντρό είναι σπανιότερο και συναντάται στα Ριζίτικα, Αποκόρωνα, Κάντανο, Ασκύφου, Αμάρι, Ρέθυμνο Ηράκλειο και Λασίθι. Σε συνδυασμό με άλλα γνωρίσματα μπορεί να θεωρηθεί και δείγμα αφρικανικής επίδρασης. Στις γυναίκες πολύ χοντρά χείλη εμφανίζονται στον Κάντανο, τον Άγιο Βασίλειο, Ρεθύμνου και στις Αρχάνες.

Οι διαφορετικές ποικιλίες της Κρήτης

ΣΦΑΚΙΑ
Στην ορεινή και απομονωμένη περιοχή των Σφακίων ζουν οι πιο ψηλοί και ανοιχτόχρωμοι Κρητικοί. Διακρίνονται τόσο έντονα αυτά τα χαρακτηριστικά που δικαιολογούν την κατάταξη τους σε ξεχωριστή ποικιλία. Επίσης οι Σφακιανοί διαθέτουν ευρύ, σε επίπεδο Κρήτης, πρόσωπο.

ΔΥΤΙΚΟ ΛΑΣΙΘΙ
Τα πιο μικρά μεγέθη τα συναντάμε στο οροπέδιο του δυτικού Λασιθίου και ιδιαίτερα στον Κρούστα. Είναι οι πιο κοντοί Κρητικοί, με το μικρότερο πλάτος κεφαλής και σε αυτούς παρατηρούμε το μικρότερο ποσοστό σε σκούρα μάτια και μαλλιά σε όλο το νησί. Είναι ανοιχτόχρωμοι αλλά έχουν ένα ολότελα διαφορετικό συνδυασμό των λοιπών τους γνωρισμάτων. Η διαφοροποίηση τους είναι τόσο έντονη που δε γεννά αμφιβολίες για το διαφορετικό ιστορικό τους δρόμο.

ΣΗΤΕΙΑ
Εδώ τα μεγέθη είναι ενδιάμεσα των δύο προηγούμενων. Τα στοιχεία που ενώνουν αυτή την ποικιλία με τα Σφακιά είναι βασικά ο χρωματισμός, το πλάτος της κεφαλής, το ελάχιστο πλάτος του μετώπου κ.α. Με τη δεύτερη ποικιλία, του δυτικού Λασιθίου, τη συνδέει το πλάτος του προσώπου, το ανάστημα κ.α. Στη Σητεία έχουμε επίσης εξωτερικές επιδράσεις αλλά η όλη σύνθεση της δείχνει πως διετέλεσε σε πιο μακροχόνια απομόνωση, ακόμα και σε σχέση με τους Σφακιανούς, επομένως πρέπει να θεωρηθεί αρχαιότερη κι από αυτήν.

ΡΙΖΙΤΙΚΑ
Στην περιοχή αυτή οι άνθρωποι έχουν το μήκος της κεφαλής του Κρούστα, το πλάτος της κεφαλής της Πόμπιας, το ανάστημα των Σφακίων, το πλάτος προσώπου του Καντάνου όπως και τα καστανά μάτια αυτής της περιοχής και επίσης τα ξανθά μαλλιά του Ρεθύμνου. Αντικατοπτρίζουν δηλαδή όλα τα φυλετικά στοιχεία της Κρήτης.

Ομοιότητες με άλλους λαούς

Πέρα από τη λεκάνη του Αιγαίου οι Κρητικοί, σύμφωνα με την ανθρωπολογική έρευνα, μοιάζουν με ορισμένες εθνότητες του Καυκάσου. Είναι μάλιστα ιδιαίτερα κοντά με τους Αντιγκαίους, που ζουν βορειοανατολικά της Μαύρης Θάλασσας, στην περιοχή του Κουμπάν. Η ομοιότητες τους αφορούν στο ανάστημα, στο μήκος και πλάτος της κεφαλής, στο πλάτος του προσώπου, στο ύψος της μύτης, στην ανάπτυξη του τριχώματος στο χρωματισμό κ.α

Άλλος λαός που μοιάζει με τους Κρητικούς, στη Μαύρη Θάλασσα, είναι οι Αμπχάζιοι της Γάγρας.

Η παρουσία των Αιγύπτιων στα χαρακτηριστικά των Κρητικών δεν είναι πάντως αισθητή και υπάρχει μόνο ένα πολύ μικρό «πέρασμα» που μάλλον συνδέεται με την αραβική κατάκτηση της Κρήτης. Οι Άραβες Σαρακινοί ,που κατέκτησαν το νησί μας ,είχαν εκπατρισθεί από την Κόρδοβα της Ισπανίας και κατέλαβαν την Αλεξάνδρεια. Από εκεί εκδιώχθηκαν και κατέφυγαν στην Κρήτη ως την εποχή του Νικηφόρου Φωκά. Κατά την αραβοκρατία στην Ισπανία πολλοί Ισπανοί είχαν εξαραβιστεί. Δεν αποκλείεται λοιπόν ένα ποσοστό από τους Σαρακηνούς της Κρήτης να ήταν Ισπανοί στην καταγωγή γι αυτό και η αραβική επίδραση να μην γίνεται πλήρως αντιληπτή στα ανθρωπολογικά δεδομένα.

Γενικότερα το ποσοστό της βορειοαφρικάνικης επίδρασης είναι πολύ μικρό στο νησί και κυμαίνεται από 0,2% για το πολύ σκούρο δέρμα ως 2,1% για τα πολύ κατσαρά μαλλιά και 2,4% για τα πολύ χοντρά χείλια.

Της Ελένης Βασιλάκη – e-storieskritis.blogspot.gr