Ο Χουρμουζιάδης για τη μαρξιστική θεώρηση της αρχαιολογίας

Δυο συνεντεύξεις του καθηγητή  προϊστορικής αρχαιολογίας Γ. Χουρμουζιάδη για την μαρξιστική θεώρηση της αρχαιολογίας

«Ο Παρθενώνας, από εξαιρετικό αρχιτεκτονικό και καλλιτεχνικό δείγμα της κλασικής εποχής, μετατράπηκε σε "αιχμή" της αστικής ιδεοληψίας για την αρχαιότητα»

*

«Ακόμη, όμως, διδάσκονται όροι όπως "προελληνικός", "πρωτοελληνικός" πολιτισμός. Φρικαλέο λάθος. Υπάρχει μια άρρηκτη συνέχεια, όχι ως εθνική, αλλά ως πολιτισμική συνέχεια. Αν τον πολιτισμό τον ορίσουμε όπως ο Μαρξ και ο Ενγκελς στη "Γερμανική ιδεολογία", ότι αλλαγή πολιτισμού έχουμε όταν έχουμε αλλαγή του τρόπου εκμετάλλευσης των παραγωγικών πηγών, τότε θα διαπιστώσουμε αυτή τη συνέχεια. Αυτό είναι το ελληνικό. Οχι η χλαμύδα, ο μαίανδρος και το αττικό κάλλος»

Το Γραφείο Τύπου της ΚΕ του ΚΚΕ εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση για το θάνατο του σ. Γιώργου Χουρμουζιάδη:

«Το ΚΚΕ με θλίψη ανακοινώνει τον θάνατο του συντρόφου Γιώργου Χουρμουζιάδη.

Ο σ. Γ. Χουρμουζιάδης, ομότιμος καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1932, όπου και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ. Το 1981 έγινε μέλος του ΚΚΕ και στο 13ο Συνέδριο του Κόμματος, το 1991, εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής του Επιτροπής. Υπηρέτησε το Κόμμα και το λαό της Θεσσαλονίκης από διάφορες θέσεις και ως βουλευτής της Α’ Θεσσαλονίκης, όπου εκλέχθηκε στις εκλογές του 2000 και του 2004. Παρέμεινε μέλος του Κόμματος ως το τέλος της ζωής του.

Ο σ. Γ. Χουρμουζιάδης διακρίθηκε για το πλούσιο επαγγελματικό, ακαδημαϊκό και επιστημονικό του έργο, ιδιαίτερα στους κλάδους της ιστορίας, της αρχαιολογίας και της μουσειολογίας. Δίδαξε στη Μέση Εκπαίδευση τα χρόνια 1961 – 1964 και το 1965 ορίστηκε Έφορος Αρχαιοτήτων Θεσσαλίας. Το 1973 έγινε Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, ενώ την περίοδο 1976 – 1978, ως υπότροφος της Alexander v. Humbolt στη Χαϊδελβέργη, μετεκπαιδεύτηκε στην Ευρωπαϊκή Ιστορία.

Το 1981 εκλέχθηκε καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και κοσμήτορας το 1983. Το 1985 έγινε αντιπρύτανης στο ΑΠΘ. Ασχολήθηκε με την έρευνα της Νεολιθικής Περιόδου κάνοντας ανασκαφές σε προϊστορικούς οικισμούς της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, επίσης ασχολήθηκε συστηματικά με τη Μουσειολογία και οργάνωσε ειδικά φροντιστήρια στο ΑΠΘ.

Υπήρξε πρωτοπόρος στη διάδοση και στην Ελλάδα των θεωρητικών «κινημάτων» της Αρχαιολογίας, που αναπτύχθηκαν στην Αμερική και την Ευρώπη και εξέδωσε και διηύθυνε γι’ αυτό τον σκοπό τα περιοδικά «Ανθρωπολογικά» (1978 - 1982), «Γόρδων» (1991 - 1995) και «Ανάσκαμμα» (2008-2013). Συνέγραψε 5 βιβλία και ανέπτυξε πλούσια αρθρογραφία, ενώ ταυτόχρονα υπήρξε μέλος πολλών Ευρωπαϊκών Αρχαιολογικών Ινστιτούτων.

Από το 1992 ο σ. Γ. Χουρμουζιάδης διηύθυνε τις ανασκαφές στον προϊστορικό λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού Καστοριάς και υπήρξε, επίσης, επιστημονικός υπεύθυνος για το πρόγραμμα LIFE, για την οργάνωση στην περιοχή της λίμνης Καστοριάς του πρώτου Οικομουσείου, με βάση τα αποτελέσματα των ανασκαφών στο Δισπηλιό.

Το ΚΚΕ εκφράζει τα θερμά του συλλυπητήρια στη σύζυγο και την οικογένειά του.

Η κηδεία του σ. Γ. Χουρμουζιάδη θα γίνει από τα Κοιμητήρια Αναστάσεως του Κυρίου, στη Θεσσαλονίκη την Πέμπτη 17 Οκτώβρη στις 4 μ.μ. και θα είναι πολιτική».

Ανακοίνωση για το θάνατο του σ. Γιώργου Χουρμουζιάδη εξέδωσε και το Γραφείο Τύπου της Κομματικής Οργάνωσης Κεντρικής Μακεδονίας τουΚΚΕ. 

Ψήφισμα με το οποίο εκφράζουν «την οδύνη τους για το θάνατο του εκλεκτού και διακεκριμένου συναδέλφου», εξέδωσαν οι Πρυτανικές Αρχές του ΑΠΘ. Τα συλλυπητήριά τους εξέφρασαν επίσης ο Ευ. Βενιζέλος, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Θεσσαλονίκης, Π. Αβραμόπουλος και η Οργάνωση Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ.

***

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ

«Οι αρχαιότητες να γίνουν κτήμα του ελληνικού λαού»

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 1/4/2001

Λείψανα σπιτιού από τις ανασκαφές της Εγνατίας Οδού

Η αντίληψη του κράτους για την πολιτιστική κληρονομιά, πώς αυτή εκφράζεται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και η σχέση Αρχαιολογίας και κοινού, από τη μαρξιστική ματιά ενός μάχιμου εκπαιδευτικού και επιστήμονα

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα, οι εντυπωσιακές υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας και ειδήσεις, όπως η καταστροφή των αγαλμάτων στο Αφγανιστάν, φέρνουν την Αρχαιολογία συχνά στο προσκήνιο από τα ΜΜΕ.

Ακόμη πιο συχνή και ισχυρή είναι η παρουσία της «αρχαιοκεντρικής» αντίληψης του παρελθόντος, η οποία έχει «διαχυθεί» στην κοινωνία μέσω της εκπαίδευσης και κυριαρχεί στην πολιτιστική πολιτική του κράτους σαν «μπούσουλας» της κυρίαρχης επιστημονικής έρευνας, αλλά και σαν ισχυρό «όπλο» στο ιδεολογικό «οπλοστάσιο» της εγχώριας αστικής τάξης, η οποία «ξαναγράφει» κατά το δοκούν την ιστορία.

Δεδομένου του γεγονότος ότι αυτή η αντίληψη θα μας παιδέψει για πολύ καιρό, κυρίως μέσω της ολυμπιακής προετοιμασίας, η ανάλυση του τρόπου που προσλαμβάνει το νεοελληνικό κράτος τον πολιτιστικό πλούτο της χώρας (τρόπος που καθορίζει και τη σχέση του με την επιστήμη της Αρχαιολογίας) από τη μια, και του τρόπου που η Αρχαιολογία, η αρχαιότητα και το αρχαίο αντικείμενο προσλαμβάνεται από το κοινό, παρουσιάζει νέο ενδιαφέρον. Για όλα αυτά μιλήσαμε με τον καθηγητή Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και βουλευτή του ΚΚΕ, Γιώργο Χουρμουζιάδη.

Ο συντηρητισμός της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας

Ο Παρθενώνας, από εξαιρετικό αρχιτεκτονικό και καλλιτεχνικό δείγμα της κλασικής εποχής, μετατράπηκε σε «αιχμή» της αστικής ιδεοληψίας για την αρχαιότητα

Η κουβέντα ξεκίνησε, μοιραία, από την Αρχαιολογική Υπηρεσία του υπουργείου Πολιτισμού, αφού αυτή είναι ο φορέας άσκησης της αρχαιολογικής πολιτικής του κράτους.

«Η Αρχαιολογική Υπηρεσία του ΥΠΠΟ είναι, ίσως, η τελευταία συντηρητικήυπηρεσία του ελληνικού κράτους, ως δομή και ως λειτουργία», σημειώνει ο Γ. Χουρμουζιάδης. «Το πώς σκέφτονται οι αρχαιολόγοι να αντιμετωπίσουν τον αρχαιολογικό πλούτο, το πώς ασκούν διοίκηση μέσα στις Εφορίες, το πώς οργανώνουν την ερευνητική και διοικητική δουλιά και τη σχέση τους με το κοινό, είναι στατική. Χρησιμοποιώ αυτόν το χαρακτηρισμό, για να τονίσω ακριβώς το μέγεθος της κατάστασης, χωρίς να σημαίνει ότι όλοι οι αρχαιολόγοι της υπηρεσίας είναι έτσι».

Παράδειγμα αυτού του συντηρητισμού για τον συνομιλητή μας είναι μια «μεταλλαγμένη» μορφή του «primae noctis jus» («πρίμε νόκτις γιους», το δίκαιο της πρώτης νύχτας).

Το δικαίωμα που είχαν οι άρχοντες να κοιμούνται με τις γυναίκες των υπηκόων τους την πρώτη νύχτα του γάμου τους. Στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, αυτό το δικαίωμα το έχει ...ο προϊστάμενος. 

«Για να δημοσιεύσει μια ανασκαφή οποιοσδήποτε κατώτερος, ιεραρχικά, αρχαιολόγος, θα πρέπει να έχει το δικαίωμα που του εκχωρεί ο προϊστάμενος, άσχετα αν η ανασκαφή έχει γίνει από αυτόν που ανακοινώνει το εύρημα. Πρέπει να ευχαριστήσει τον /την έφορο που του έδωσε το δικαίωμα κι αυτό για μένα είναι μια δομή, που αποκαλύπτει το συντηρητισμό της διοικητικής λογικής».

Αναπαράσταση του νεολιθικού λιμναίου οικισμού στο Δισπηλιό Καστοριάς

«Ο συντηρητισμός αναπτύσσεται και στη σχέση των αρχαιολόγων από τους συναδέλφους της υπηρεσίας, οι οποίοι πιστεύουν ότι αυτή η υπηρεσία είναι "έξω" από τα "καθημερινά". Εχουν μία "αστυνομοκρατούμενη" άποψη για την προστασία των αρχαίων. Πιστεύουν ότι ο μόνος τρόπος να διατηρηθούν τα αρχαία είναι το κλείσιμό τους. Το συρματόπλεγμα, ο φύλακας, η ποινή, το δικαστήριο ...ο "αποκεφαλισμός". Οι πιο πολλοί δεν πιστεύουν ότι το αρχαίο πρέπει να γίνει κτήμα, ως γνώση, ως οπτική εντύπωση του ελληνικού λαού. Οτι πρέπει να υπάρχουν ωραίοι αρχαιολογικοί και ανασκαφικοί χώροι, που να μπορεί να μπει ο πολίτης, να δει την ανασκαφή την ώρα που αυτή γίνεται και να τον κάνεις "συνένοχο" τον ίδιο, να του λες, εμμέσως, "προστάτεψέ το κι εσύ". Τελικά, αυτό που κάνουν, και πραγματικά δουλεύουν και κουράζονται, το κρατάνε για τον εαυτό τους. Ενας αρχαιολόγος μπορεί να κάνει και δέκα χρόνια να δημοσιεύσει μια ανασκαφή. Οι αποθήκες είναι "φίσκα" από αρχαία που δε δημοσιεύονται».

«Ποτέ δεν ασχολήθηκε η Αρχαιολογική Υπηρεσία με το κοινό, που από πολλούς αρχαιολόγους θεωρείται ο εχθρός του αρχαίου. Όταν ήμουν στο μουσείο του Βόλου, οι φύλακες μου ζήτησαν να απαγορεύσω την είσοδο στα παιδιά, επειδή πειράζουν τα εκθέματα! Όταν κατάργησα τις προθήκες, δεν άγγιξε κανένας τίποτα.  

Η αμεσότητα του αρχαίου τρομάζει περισσότερο από κάθε καταστολή. Υπάρχει τρόπος να βρίσκεται το αρχαίο ακόμη και μέσα σε κατοικημένο χώρο χωρίς να φθείρεται. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει μια άλλη πολεοδομική πολιτική. Υπάρχει τρόπος να μην καταστρέφει η Εγνατία ό,τι βρίσκεται μπροστά της. Τα λεφτά που δίνουν ακόμη και οι εταιρίες των μεγάλων έργων για τις ανασκαφές, θα μπορούσαν να δοθούν για αλλαγές στα ίδια τα έργα, έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα να ανασκαφεί και να μελετηθεί κανονικά αυτό που βρίσκεται. Θες να προστατέψεις τις αρχαιότητες, τον πολιτισμό; Ερεύνησέ τα. Χρηματοδότησε την έρευνα. Η έρευνα είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος προστασίας του πολιτισμού».

Οι «πηγές» της αρχαιοκαπηλίας

Η Αφροδίτη της Μήλου θα παραμείνει στο Μουσείο του Λούβρου, ως δείγμα της «γενναιόδωρης» Ελλάδας

- Η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει την υποδομή, για να κάνει ουσιαστικό έργο;

• «Το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Βουλγαρίας είχε φθάσει να έχει 2.500 αρχαιολόγους. Αρα, οι περίπου 450 του ΥΠΠΟ είναι εφιαλτικά λίγοι. Παράλληλα, πρέπει να υπάρξει ένας προγραμματισμός των ερευνών. Οι ανασκαφές είναι τριών ειδών. Οι δοκιμαστικές, οι σωστικές και οι συστηματικές. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία συναντά πολλές δυσκολίες για να κάνει συστηματικές ανασκαφές και αυτό είναι αποτέλεσμα της έλλειψης πόρων, προσωπικού, αλλά και ερευνητικού οράματος».

- Τα κατασταλτικά μέτρα επαρκούν για την αντιμετώπιση της αρχαιοκαπηλίας;

• «Με είχαν καλέσει κάποτε στην Ελασσόνα, να μιλήσω για την αρχαιοκαπηλία. Περίμεναν, βέβαια, να πω ότι τους αρχαιοκάπηλους πρέπει να τους "αποκεφαλίζουμε" και να τους ..."εξορίζουμε". Εγώ είπα ότι δύο είναι οι παράγοντες που οδηγούν στην αρχαιοκαπηλία: Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, που δεν αφήνει τον απλό άνθρωπο να αντιληφθεί ότι το αρχαίο που βρίσκει στο χωράφι του είναι δικό του, με την έννοια ότι ανήκει στον πολιτισμό του. Ενα δαχτυλίδι που θα βρει στο μπαούλο της γιαγιάς δε θα το πουλήσει, γιατί είναι κειμήλιο. Ο δεύτερος παράγοντας είναι η φτώχεια. Αυτός που θα βρει ένα χρυσό σκουλαρίκι, θα πάει να το πουλήσει, αφού, ό,τι κυκλοφορεί στην κοινωνία μας, είναι αντικείμενο εμπορίας και τζόγου. Ανέβασε το λαό οικονομικά και πνευματικά, να δεις πώς αλλάζουν τα πράγματα που σχετίζονται με την αρχαιοκαπηλία».

- Ποιες είναι οι «πηγές» αυτών των αντιλήψεων της υπηρεσίας;

• «Οι στάσιμες θεωρητικές αντιλήψεις των αρχαιολόγων.Πιστεύουν ότι το αρχαίο είναι ένα "εκλεκτό" αντικείμενο, που πρέπει να ασχοληθούν με αυτό οι "εκλεκτοί", ότι η Αρχαιολογία είναι μια επιστήμη της ελίτ, που ο απλός λαός δεν μπορεί να καταλάβει. Είναι αντίληψη του Βίνκελμαν, που από τον 17ο αιώνα έλεγε ότι κάποιος μπορεί να ανεβάσει το επίπεδό του μέσω της τέχνης - άποψη κατά βάση σωστή - ωστόσο, αναφερόταν στους άρχοντες και όχι στο λαό.

• Αλλη πηγή - που με τη σειρά της πηγάζει και από αντικειμενικούς λόγους - είναι η μη απόδοση στον κόσμο, ως κοινωνικό αγαθό, αυτού που έρχεται στην επιφάνεια. Με την ανασκαφή στο Δισπηλιό, στον τέταρτο χρόνο της ανασκαφής, κάναμε ένα μικρό μουσείο. Με πίνακες, με κείμενα για τον κόσμο, με αναφορές στους λιμναίους οικισμούς της Ευρώπης, με μια ιστορία του οικισμού, με ένα χάρτη για συγκρίσεις για το τι γίνεται αλλού κλπ. Μπαίνει ο κόσμος και παίρνει μια πλήρη εικόνα, τι σημαίνει ένας λιμναίος οικισμός. Μου έλεγαν να τελειώσουμε πρώτα την ανασκαφή και μετά να προχωρήσουμε στο μουσείο. Για ποιο λόγο; Αυτή τη στιγμή, αυτή την άποψη έχουμε για το λιμναίο οικισμό. Αν ανατραπεί, θα την ανατρέψουμε. Ετσι, το μουσείο θα έχει μια δυναμική. Ο Πόπερ έλεγε "λατρεύω τις θεωρίες γιατί ανατρέπονται". Ο περίφημος Μπροντέλ, στην εισαγωγή του στη "Μεσόγειο", λέει: "υποπτεύομαι, ότι τα συμπεράσματά μου θα αμφισβητηθούν, θα συζητηθούν και ενδεχομένως θα ανατραπούν. Θα χαρώ γι' αυτό, γιατί έτσι προχωράει η επιστήμη". Ενώ οι δικοί μας πιστεύουν ότι θα πουν την τελευταία λέξη».

Η Αρχαιολογία ως ερμηνεία των πολιτισμών

- Ωστόσο, υπάρχει και μια συγκεκριμένη κρατική πολιτική που ασκείται.

• «Δύο είναι τα επίπεδα, πάνω στα οποία μπορεί να αναζητήσει κανείς την άσκηση μιας συγκεκριμένης ερευνητικής πολιτικής στην περιοχή των αρχαιοτήτων. Το ένα πεδίο είναι η ιδεολογία, με τους ιδεολογικούς μηχανισμούς, τα σχολεία, τα ΜΜΕ κλπ., και το άλλο είναι η αγορά. Εκεί, που, τελικά, το αρχαίο για τον πολύ κόσμο έχει μια συγκεκριμένη αγοραστική αξία. Σε αυτό το πεδίο εντάσσονται και οι μεγάλες αρχαιολογικές συλλογές. Που όλες, τελικά, ανήκουν σε μεγαλοκεφαλαιούχους.

- Πώς λειτουργούν αυτά τα επίπεδα;

• «Τα ΜΜΕ προβάλλουν το αρχαιοκαπηλικό γεγονός ως αστυνομικό ή ιστορία. Κάποια στιγμή θα σηκώσουν και το θέμα των Μαρμάρων και ύστερα θα το ξεχάσουν ως μη επίκαιρο και "πιασάρικο", όπως λένε οι δημοσιογράφοι. Το δε σχολείο δεν κάνει καμία προσπάθεια να δώσει τον αρχαιολογικό πλούτο σωστά. Στην Ελλάδα, όπου όποια πέτρα κι αν σηκώσεις βρίσκεις αρχαίο, στην εκπαίδευση, η Αρχαιολογία είναι απούσα. Τα βιβλία της Ιστορίας περιγράφουν επιγραμματικά, μεγαλοϊδεατίστικα, αρχαιοκεντρικά και επιλεκτικά τα μνημεία. Η Αρχαιολογία πρέπει να διδάσκεται όχι ως Ιστορία της Τέχνης, αλλά ως κοινωνική δράση. 

• Να μάθει το παιδί Μουσειολογία, Ανασκαφική Τεχνική. Οχι μόνο τον Φειδία, τον Ερμή του Πραξιτέλη ...τα μπούτια της Αφροδίτης. Να μάθει την Αρχαιολογία σαν επάγγελμα, που σκοπό έχει να μελετήσει και να ερμηνεύσει τους πολιτισμούς. Συνηθίσαμε να προσλαμβάνουμε την Προϊστορία, π.χ., από τις ελλείψεις. Από το τι δεν είχαν οι προϊστορικοί άνθρωποι. Δε διδάσκεται, όμως, ότι αυτοί επινόησαν την Αρχιτεκτονική, την Κεραμική, έφτιαξαν τις πρώτες ιδεολογίες, τα πρώτα εργαλεία. Η αντίληψή μας για την Προϊστορία είναι επιπέδου καρτούν, όπου ο πρωτόγονος με το ρόπαλο σέρνει τη γυναίκα από τα μαλλιά. Αρα, μέσα στην εκπαίδευση, λείπει η Αρχαιολογία ως ιστορικό γίγνεσθαι. Ακόμη υπάρχει το κλασικό σχολείο, που έχει σαν πυρήνα τη Γραμματολογία. Ενώ, αν είχαμε μια εκπαίδευση αρχαιογνωσική, οπότε θα διδάσκονταν Ιστορία, Αρχαία Τέχνη, Αρχαίος Πολιτισμός, Αρχαία Οικονομία, θα ήταν αλλιώς. Οταν μιλάμε για εκλαϊκευμένη Αρχαιολογία, εννοούμε αυτό που έλεγε ο Λένιν: "ένα βήμα εμείς και δύο βήματα ο λαός". Ετσι ώστε να μην κατεβάζουμε το επίπεδο, αλλά κάπου να συναντηθούμε».

Η εκπαιδευτική αντίληψη του παρελθόντος

Τμήμα των Γλυπτών του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο

 - Πώς εκφράζεται, πιο συγκεκριμένα, αυτή η «αρχαιοκεντρική» αντίληψη στην εκπαίδευση;

• Από τον 19ο αιώνα παλεύουν μεταξύ τους δύο ιδεολογίες: Η αρχαιοκεντρική, αρχαιολατρική και η χριστιανοορθόδοξη ή χριστιανοαρχαιολογική. Κάποια στιγμή, αυτές οι ιδεολογίες ενώθηκαν και προέκυψε το εκπαιδευτικό σύστημα, η πολιτική μας για τον πολιτισμό, η άποψή μας για την αρχαία Ελλάδα. Τα παιδιά μαθαίνουν ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αρχίζει από τον 6ο αιώνα και μετά. Τα τελευταία 20 χρόνια, έχει μπει στην εκπαίδευση και ο μυκηναϊκός πολιτισμός, μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β`.

• Ακόμη, όμως, διδάσκονται όροι όπως "προελληνικός", "πρωτοελληνικός" πολιτισμός. Φρικαλέο λάθος. Υπάρχει μια άρρηκτη συνέχεια, όχι ως εθνική, αλλά ως πολιτισμική συνέχεια. Αν τον πολιτισμό τον ορίσουμε όπως ο Μαρξ και ο Ενγκελς στη "Γερμανική ιδεολογία", ότι αλλαγή πολιτισμού έχουμε όταν έχουμε αλλαγή του τρόπου εκμετάλλευσης των παραγωγικών πηγών, τότε θα διαπιστώσουμε αυτή τη συνέχεια. Αυτό είναι το ελληνικό. Οχι η χλαμύδα, ο μαίανδρος και το αττικό κάλλος».

- Η ίδια αντίληψη υπάρχει και στις πανεπιστημιακές σχολές;

• «Σήμερα οι αρχαιολογικές σχολές, αναλογικά, είναι πιο πίσω από πριν. Αν ζούσε σήμερα ο Κακριδής, θα ήταν ένας προοδευτικός φιλελεύθερος. Στην εποχή του, ήταν επαναστάτης. Σήμερα, οι καθηγητές της Φιλοσοφικής δε λένε κουβέντα για να κοντραριστούν με την εξουσία. Αν τους μεταφέρεις στην εποχή του Κακριδή, θα ήταν και αυτοί επαναστάτες, αλλά σήμερα δεν είναι. Ο Κακριδής έλεγε πως εμείς δε βγάζουμε καθηγητές, αλλά φιλολόγους. Αυτό είναι το σπέρμα της αντίληψης του διαχωρισμού πτυχίου - επαγγέλματος. Σήμερα αυτό επαληθεύεται από το υπουργείο Παιδείας.

«Ο πολιτισμός δεν έχει σύνορα»

- Με αφορμή την πρόσφατη κλοπή αρχαιοελληνικού γλυπτού στο Βρετανικό Μουσείο, ο Ε. Βενιζέλος επανέφερε το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα, λέγοντας, παράλληλα, πως η Ελλάδα εστιάζει σε αυτά και όχι στον άλλο αρχαιοελληνικό πλούτο της, που βρίσκεται σε ξένα μουσεία, σαν δείγμα της γενναιοδωρίας της. Πώς σχολιάζετε αυτή την οπτική;

•  «Είναι σφάλμα το αίτημα για επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, με τον "αποκλειστικό" τρόπο που προωθείται και αναδείχνεται ως εθνική διεκδίκηση. Έχει εστιαστεί όλη αυτή η προσπάθεια στο Βρετανικό Μουσείο. Δεν υπάρχει μουσείο της Ευρώπης, που να μην έχει αριστουργήματα της αρχαιότητας.Αυτά που έχουν κατασκευαστεί στην αρχαιότητα ανήκουν στην ανθρωπότητα. Είτε είναι σε ένα μουσείο της Αθήνας, είτε σε ένα μουσείο της Κολομβίας, επιτελούν αυτό για το οποίο έγιναν. Από τη στιγμή που θα πάψει να υφίσταται η κοινωνία που τα κατασκεύασε, όπου κι αν είναι, λειτουργούν. Στην περίπτωση των Μαρμάρων, αυτά θα μεταφερθούν απλώς από εκεί εδώ. Ποιο θα είναι το εθνικό κέρδος που θα προκύψει;».

- Το κέρδος ίσως να βρίσκεται στο επίπεδο του συμβολικού.

•  «Μα, ο συμβολισμός δεν έχει εθνικά σύνορα. Αυτά συμβολίζουν έναν πολιτισμό μιας συγκεκριμένης εποχής, είτε είναι εδώ είτε όχι. Αυτός ο συμβολισμός δεν αίρεται ακόμη κι αν βρίσκονταν στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας. Μόνο γεωγραφικός συσχετισμός θα προκύψει από το να έρθουν δίπλα στον Παρθενώνα. Ετσι κι αλλιώς, δεν πρόκειται να επανατοποθετηθούν στον Παρθενώνα, αλλά θα πάνε πάλι σε μουσείο».

- Δε θα πρόκειται ούτε για αποκατάσταση μιας αδικίας;

•  «Άρα, δικαιώνεται η Ελλάδα στο επίπεδο της πράξης του Ελγίνου, όχι στο επίπεδο του πολιτισμού. Απλά, τιμωρούμε αναδρομικά μια πράξη. Ο πολιτισμός, όμως, έχει δικαιωθεί, γιατί τα αρχαία δεν καταστράφηκαν. Αν η Βουλή των Λόρδων αποφάσιζε να τα καταστρέψει, αυτό είναι άλλο πράγμα. Αλλά ας το πάρουμε κι από την άλλη πλευρά. Γιατί να μην έρθει και η Νίκη της Σαμοθράκης; Η Αφροδίτη της Μήλου, τα περίφημα ανάγλυφα των Φαρσάλων; Όταν πήγα στο Μουσείο της Καρλσρούης, είδα δυο βιτρίνες γεμάτες με ελληνικές προϊστορικές αρχαιότητες. Τελικά, αυτή η ευαισθησία από την πλευρά της πολιτείας είναι εθνικιστική και όχι εθνική.Το έργο του πολιτισμού, της τέχνης, δεν έχει σύνορα».

***

Αρχαιολογική έρευνα και μαρξιστική μεθοδολογία

Συζήτηση με τον καθηγητή του ΑΠΘ Γιώργο Χουρμουζιάδη

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 6/12/1998

Ο λιμναίος προϊστορικός οικισμός του Δισπηλιού Καστοριάς

Τελικά, η Αρχαιολογία δεν είναι μια ιστορία της τέχνης. Δεν είναι η αισθητική αποτίμηση των αντικειμένων. Δεν είναι καν μία συλλογή ευρημάτων, αν και αυτό αποτελεί συστατικό της στοιχείο. Η Αρχαιολογία είναι η ιστορία του απλού ανθρώπου, οι πράξεις του, για να τραφεί, να πιει νερό, να καλλιεργήσει, να κατοικήσει, να ζήσει και αργότερα να ζήσει όμορφα.

Ο καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ, Γιώργος Χουρμουζιάδης,το γνωρίζει αυτό καλά.

Η μαρξιστική του σκέψη και μέθοδος, όσον αφορά στην άσκηση της επιστήμης του, σε συνδυασμό και με το προϊστορικό εύρημα, που είναι κατασκεύασμα ανάγκης και μόνο και συνεπώς "ακατέργαστο", και απαλλαγμένο από οποιαδήποτε καλλιτεχνική λογική, μάλλον δίνουν μία άλλη διάσταση στην αρχαιολογική έρευνα.

Μια διάσταση, που, ίσως, θα μπορούσε να συνοψιστεί στη φράση του ιστορικού Φερνάντ Μπροντέλ, την οποία ο Γιώργος Χουρμουζιάδης αναφέρει στο βιβλίο του για το Δισπηλιό της Καστοριάς: "Ξέρω εκ των προτέρων ότι τα συμπεράσματά μου θα συζητηθούν, θα αναθεωρηθούν, θα αντικατασταθούν από άλλα και το εύχομαι. Έτσι βαδίζει και έτσι οφείλει να βαδίζει η ιστορία".

Μαρξισμός και Αρχαιολογία

Τι είναι, λοιπόν, η αρχαιολογική έρευνα; Πώς αρχίζει και ως πού μπορεί να φτάσει; Ποια είναι η μεθοδολογία της και ποια η σημασία του ευρήματος; Πότε αρχίζει η τέχνη και οι καλλιτεχνικές αποτιμήσεις;

Ο Γ. Χουρμουζιάδης λέει: "Εκεί που τελειώνει η χρήση αρχίζει η τέχνη. Και ό,τι εξυπηρετεί τη χρήση δεν μπορεί να είναι τέχνη. Οι δύο λαβές στο αγγείο υπάρχουν για να το κρατάμε. Οταν αυτές οι λαβές αποκτήσουν στοιχεία διακοσμητικά, τότε μιλάμε για διάθεση εξωραϊσμού, για καλλιτεχνική διάθεση. Πρόκειται για μία πρώιμη μορφή της τέχνης.

Κάποιος θα πει ότι και η τέχνη χρησιμοποιείται. Όμως, άλλο είναι η χρήση της τέχνης και άλλο η χρήση του αντικειμένου".

"Στην προκειμένη περίπτωση, οι θεωρίες περί αναζήτησης του νοήματος των πραγμάτων είναι επικίνδυνες. Εκείνες, δηλαδή, οι θεωρίες που λένε ότι τα αντικείμενα είναι συμβολικά, ότι πρώτα συλλαμβάνει κανείς το νόημα του πράγματος και έπειτα το κατασκευάζει και το χρησιμοποιεί.

Το οποιοδήποτε πράγμα πρέπει να το αναγάγεις στη χρήση του και στη διαδικασία της παραγωγής του και των παραγωγικών σχέσεων που δημιουργούνται". "Θεωρώ ότι αυτή η σχολή παίζει με τον Μαρξ, με έναν τρόπο περίεργο. Ενώ τα αναγάγει όλα στην οικονομία, το μόνο που κάνει είναι να ανατρέψει τη μαρξιστική σκέψη".

"Στην πραγματικότητα, όμως, η μαρξιστική σκέψη δεν ανατρέπεται, εφ' όσον δεν ανατρέπεται ούτε η εργασία, ούτε η παραγωγική διαδικασία, ούτε οι παραγωγικές σχέσεις.

Ο μαρξισμός και η μαρξιστική σκέψη, άλλωστε, είναι κατ' αρχήν ένα μεθοδολογικό εργαλείο και ως τέτοιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην αρχαιολογική έρευνα".

Εύρημα και ευρηματολογία

Προσπαθώντας να εφαρμόσει τη μαρξιστική θεώρηση σε πλευρές της αρχαιολογικής έρευνας, ο Γ. Χουρμουζιάδης μιλάει για το εύρημα και ό,τι υπάρχει πίσω από αυτό.

"Υπάρχει, πράγματι, ο προβληματισμός τι θα γίνει με το υλικό που αποκαλύπτεται στη διάρκεια μιας ανασκαφής. Δεν μπορεί επ' άπειρον ο μόνος τρόπος επικοινωνίας και δημοσιοποίησης να είναι η αρχαιολογική δημοσίευση. Κι ακόμα, με εντυπωσιάζει αρνητικά, όταν το ενδιαφέρον εστιάζεται μόνο στο εύρημα, αν και αποτελεί μόνο ένα μέρος της έρευνας. Το θέμα είναι να προχωρήσεις μετά το εύρημα, πίσω από αυτό. Να δεις την πληροφορία που σου παρέχει.

Τι σημαίνει, δηλαδή, αυτό που λένε ότι "η προϊστορία δεν έχει εντυπωσιακά ευρήματα"; Προφανώς, εννοούν το αισθητικώς εντυπωσιακό. Αλλά το να βρίσκεις σε ανασκαφή κόκαλα ζώου και να μαθαίνεις ότι οι άνθρωποι αυτοί ήταν κυνηγοί, δεν είναι εντυπωσιακή η πληροφορία; Πρέπει, επιτέλους, να περάσουμε από την ευρηματολογία στη μεταευρηματολογία".

"Παράλληλα, με άλλες αντιλήψεις, γίνεται ακριβώς το αντίθετο. Για παράδειγμα, ξέρουμε ότι ο ναός της Αρτέμιδος στη Δημητριάδα κάποια στιγμή άλλαξε και έγινε ιερό της Ίσιδος. Το σημαντικό σε αυτή την περίπτωση δεν είναι το άγαλμα που βρέθηκε και δηλώνει την αλλαγή της λατρείας, αλλά το γεγονός ότι οι αιτίες αυτής της μεταβολής σχετίζονται με ιστορικές, κοινωνικές, ή οικονομικές αλλαγές".

"Προφανώς, άλλαξε η κοινωνία για να αλλάξουν και οι θεότητές της. Την Αφροδίτη, την ξέρουμε ως θεά της ομορφιάς. Η Δήμητρα είναι προστάτιδα του νεκροταφείου, δηλαδή χθόνια θεότητα. Για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό;

Γιατί όταν ο Δημήτριος ο Πολιορκητής ίδρυσε τη Δημητριάδα, η μεγαλύτερη βιοτεχνία της πόλης ήταν αυτή που έφτιαχνε τις επιτύμβιες στήλες.

Για να μπορούν, όμως, να ελέγχονται και να αναπτύσσονται τα εργαστήρια, θα έπρεπε να έχουν την πρόφαση του θεού. Γι' αυτό και ένα ιερό στη Δημητριάδα έχει όλες αυτές τις θεότητες.

Μην ξεχνάμε, η θρησκεία είτε έχει ιερά είτε έχει εκκλησίες, σχετιζόταν και σχετίζεται πάντα με τα παγκάρια".

Όσο για την εξέλιξη της αρχαιολογικής έρευνας και ιδιαίτερα της προϊστορικής, δε διστάζει να πει ότι:

"Οι εθνικές ιδεολογίες της Ορθοδοξίας και του ελληνοκεντρισμού, όπως αυτές διαμορφώθηκαν κάτω από την επίδραση της εκκλησίας, οι εκπαιδευτικοί μηχανισμοί προσανατολισμένοι ανελαστικά στα συμβατικά ιδεώδη του κλασικισμού, τα ΜΜΕ τα παγιδευμένα στη χυδαία έννοια του εθνικισμού και η παραδοσιακή αντίληψη για το "ελληνικό",η οποία θεμελιώθηκε σε φορμαλιστικά κριτήρια νομιμοποιημένα κυρίως από την κλασική αρχαιολογία, δημιούργησαν απαγορευτικές συνθήκες για την ανάπτυξη των προϊστορικών ερευνών στην Ελλάδα. Δημιούργησαν, ακόμα, μία κοινή γνώμη, που δεν ενδιαφερόταν για την περίοδο της προϊστορίας, αφού θεωρούσε ότι αυτή η περίοδος δε χαρακτηριζόταν από τα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού".

"Γι' αυτό το λόγο, οι ανασκαφές προϊστορικών θέσεων πραγματοποιήθηκαν μέσα σε στάσιμες συνθήκες θεωρητικών και μεθοδολογικών προβληματισμών, οι οποίοι δε βοηθούσαν στη διατύπωση ενός σύνθετου ερμηνευτικού συμπεράσματος. Πολλές φορές τροφοδοτούσαν κι αυτές ατελείωτες συζητήσεις τυπολογικού, χρονολογικού και καμιά φορά και αισθητικού χαρακτήρα. Συζητήσεις, με άλλα λόγια, που μετέτρεπαν το εύρημα σε αυτόνομη κατηγορία".

Αρχαιολογία και εθνικισμός

Να σημειώσουμε ότι ο Γιώργος Χουρμουζιάδης είναι ο επιστήμονας που ξεκίνησε την πρώτη συστηματική προϊστορική ανασκαφή στη Μακεδονία και συγκεκριμένα στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης. Για το γεγονός αυτό, ο ίδιος μας είπε:

"Όταν, κάποια στιγμή, διαπίστωσα ότι η Τούμπα έχει μπει σε ένα δρόμο, αναζήτησα μία ανασκαφή σε προϊστορικό οικισμό στη Δράμα, στο Αρκαδικό. Οταν επρόκειτο να γίνουν εκεί οι εργατικές κατοικίες, είχα ειδοποιηθεί για αυτοψία και πρότεινα να δοθεί η άδεια, αλλά να μείνουν δέκα στρέμματα στο κέντρο για να σκάψουμε. Αυτή η ανασκαφή, βέβαια, δεν κράτησε πολύ. Παράλληλα, όμως, άρχισαν να ανοίγουν νέες ανασκαφές".

"Αυτή τη στιγμή, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κάνει τις ανασκαφές στο Δισπηλιό, στην Τούμπα, στο Αρχοντικό Γιαννιτσών και στη Μάκρη, με ευρήματα που χρονολογικά ξεκινούν από τα Νεολιθικά Χρόνια και φτάνουν μέχρι τη Μέση Χαλκοκρατία. Καμιά φορά βρίσκουμε και ευρήματα της εποχής του Σιδήρου, δηλαδή από την 7η χιλιετία ως τη 2η χιλιετία".

Αναφερόμενος στις πληροφορίες που δίνουν αυτές οι ανασκαφές, μας λέει:

"Κατ' αρχήν πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο προϊστορικός πολιτισμός είναι οικουμενικός. Σιγά - σιγά βέβαια, δημιουργούνται ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σε κάθε περιοχή, μέχρι να φτάσουμε στις εθνικές κουλτούρες. Γι' αυτό το λόγο, δεν μπορούμε να πούμε ότι τα στοιχεία που βρίσκουμε είναι ντόπια ή βουλγαρικά, λόγου χάρη. Έχουν ομοιότητες βασικές, αλλά δε θα μπορούσα να πω ότι εδώ αποδεικνύεται, ας πούμε, η ελληνικότητα της Μακεδονίας. Πρέπει, όμως, να τονίσω ότι κάθε ανασκαφή έχει μία ιδιαιτερότητα, τη δική της προσωπικότητα, που σου δίνει και την ευκαιρία να αλλάξεις κατεύθυνση σε ορισμένα από τα μέχρι τώρα συμπεράσματα. Από αυτό ξεκίνησε και η ιδέα του διεθνούς συνεδρίου, που, σαν Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, οργανώσαμε πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη και την Καστοριά, με την έννοια ότι η ανασκαφή δεν είναι μόνο μία συλλογή ευρημάτων, αλλά δίνει την αφορμή για να σκεφθεί κανείς λίγο πιο βαθιά".

Γενικότερα, για την αρχαιολογική έρευνα στη Μακεδονία, ο Γ. Χουρμουζιάδης πιστεύει ότι

"Kυρίως εστιάστηκε γύρω από τις ανασκαφές στη Βεργίνα, αν και διεξάγονται έρευνες και σε άλλες περιοχές, όπως στην Αμφίπολη, στα Σέρβια, στη Θράκη. Ωστόσο, αυτές οι ανασκαφές δεν κατάφεραν να αποσπάσουν την προσοχή, τόσο της κοινής γνώμης, όσο και της πολιτείας. Βέβαια, οι ανασκαφές και οι αποκαλύψεις στη Βεργίνα έγιναν και αντικείμενο εκμετάλλευσης, αρχής γενομένης από τον Καραμανλή, αφού προσδόθηκε σ' αυτές, όχι απλά εθνικός, αλλά εθνικιστικός χαρακτήρας. Αν και ο Μανώλης Ανδρόνικος δεν παγιδεύτηκε σε αυτό, πρέπει να πούμε ότι παγιδεύτηκαν οι ανασκαφές, το μέλλον τους και η ανάδειξη των ευρημάτων, καθώς η ανάδειξή τους πήρε ένα χαρακτήρα εντυπωσιακό".

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ

Από το ειδικό αφιέρωμα  Ριζοσπάστη  16 Οκτωβρίου 2013 για τον θάνατό του Γ. Χουρμουζιάδη 

Χουρμουζιάδης: "Ο Ινδοευρωπαίος είναι ένα παραϊστορικό κατασκεύασμα"

Οι  "Ινδοευρωπαίοι" 

Του Γ. Χ. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ καθηγητή ΑΠΘ αρχαιολογίας , βουλευτή του ΚΚΕ

(Σε 3 συνέχειες)

1ο μέρος. Αναδημοσίευση από Ριζοσπάστη Κυριακή 26 Γενάρη 1997

Πιστεύω πως οι πιο πολλοί από σας έχετε ακούσει τη λέξη Ινδοευρωπαίος.
Άλλοι από το σχολειό, άλλοι από τις εφημερίδες, ή την τηλεόραση, αν και η τελευταία, σπάνια ή σχεδόν καθόλου ασχολείται με τέτοια θέματα, αφού υπάρχουν οι βιασμοί, οι πλημμύρες, οι δηλώσεις των προπονητών και τα παρασκήνια της πολιτικής, θέματα που πουλάνε και κοιμίζουν.
Ο Ινδοευρωπαίος, λοιπόν, είναι ένα παραϊστορικό κατασκεύασμα, που έχει γεμίσει χιλιάδες σελίδες και μπαινοβγαίνει στις βιβλιοθήκες, χωρίς, τελικά, να βοηθήσει, με την παρουσία του, στη λύση προβλημάτων που σχετίζονται με τις ατελείωτες συζητήσεις για την εθνογένεση, τις εθνικές γλώσσες, την κοιτίδα των πολιτισμών και τον επιμέρους χαρακτήρα των ευρωπαϊκών λαών.
 Για τους Ελληνες, μάλιστα, το όνομα των Ινδοευρωπαίων παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο και για πολλούς ερευνητές ταυτίζεται με το περιεχόμενο του ελληνικού. Βέβαια, με τα δύο - τρία σημειώματα, που θα αφιερώσω στο θέμα αυτό, δε σημαίνει πως θα το εξαντλήσω. Ούτε σημαίνει ότι θα σας πείσω πως η δική μου άποψη είναι η πιο σωστή. Οχι, απλώς η πρόθεσή μου είναι να σας περιγράψω το πρόβλημα και σεις να ψάξετε να βρείτε κι αλλού τις απαντήσεις, που ίσως να κάλυπταν πιο αποτελεσματικά τις απορίες σας.
Όπως καταλαβαίνετε, ένα μάθημα θα ήθελα να σας κάνω, γι' αυτό επιτρέψτε μου το δασκαλίστικο ύφος και συγχωρέστε μου τα κενά που θα σας αφήσω. Ετσι συμβαίνει πάντοτε. Ο δάσκαλος δεν τα καταφέρνει να προλαβαίνει τις απορίες των μαθητών ούτε να ανατρέπει τις αντιρρήσεις τους.
Ας τα πάρουμε, λοιπόν, τα πράγματα από την αρχή και με τη σειρά τους. Στα 1767, ο γιατρός J. Parsons, που το αντικείμενο των ερευνών του ήταν η ανθρώπινη ουροδόχος κύστη, η δομή των απόρων και ο ερμαφροδιτισμός, έγραψε στον πρόλογο ενός βιβλίου του: 
"...Τις ώρες της σχόλης μου, για κάποιο διάστημα στο παρελθόν, τις χρησιμοποίησα, για να εξετάσω την εντυπωσιακή συγγένεια των γλωσσών της Ευρώπης και, βρίσκοντας κάθε μέρα νέα και πιο θελκτική διασκέδαση σε αυτήν την επιδίωξη, οδηγήθηκα, χωρίς να το καταλάβω, στο να προσπαθήσω να τις ακολουθήσω μέχρι την πηγή τους".
 Ενας ερασιτέχνης, λοιπόν, γιατρός το επάγγελμα, στάθηκε η πρώτη αιτία που ο επιστημονικός κόσμος άρχισε να ασχολείται με τις ομοιότητες που υπάρχουν ανάμεσα στις ευρωπαϊκές γλώσσες και να προσπαθεί να τις εξηγήσει αυτές τις ομοιότητες. Βέβαια, και οι άλλοι γλωσσολόγοι της εποχής του Parsons δεν ήταν πιο εξοπλισμένοι, μελετώντας τα διάφορα προβλήματα της γλώσσας. Τα θεολογικά κείμενα και οι απόψεις των μορφωμένων κληρικών της εποχής εκείνης έπαιζαν σημαντικά αρνητικό ρόλο στην ανάπτυξη των επιστημών και ιδιαίτερα αυτών που ήθελαν να μελετήσουν την ιστορία του ανθρώπου, την πορεία της εξέλιξής του και τα στάδια της ανάπτυξης του πολιτισμού του.
 Ο αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι, της Αγγλίας, μάλιστα, είχε βγάλει και μια περίεργη μπροσούρα, όπου αναφερόταν στη δημιουργία του κόσμου, του ανθρώπου, δηλαδή, και ισχυριζόταν πως, με βάση τους υπολογισμούς του, που τους στήριζε στην Αγία Γραφή, κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο κόσμος δημιουργήθηκε στο 4004 π.Χ.
Πάλεψαν πολύ οι αρχαιολόγοι, οι επιστήμονες της εξέλιξης, οι κοινωνιολόγοι και οι γεωλόγοι, να ανατρέψουν μια τέτοια άποψη. Και πάλεψαν πολύ, γιατί, την εποχή εκείνη, και φοβούμαι πως και σήμερα ακόμη, ήταν αδύνατο τα επίσημα θεσμοθετημένα επιστημονικά όργανα, βασιλικές εταιρίες και ερευνητικά ινστιτούτα, να αντιπαλέψουν τα παραεπιστημονικά συμπεράσματα της Εκκλησίας. Εξάλλου, ας μην ξεχνούμε πως όλα αυτά τα "σωματεία" είχαν από πίσω τους τις βασιλικές αυλές ή τα ταμεία των λόρδων που τους χρηματοδοτούσαν. Γι' αυτό οποιαδήποτε σωστή επιστημονική άποψη που προσπαθούσε να ανατρέψει τις μεταφυσικές αντιλήψεις των αυτοσχέδιων επιστημόνων της Εκκλησίας έπρεπε να περιμένει πολύ, και, περιμένοντας, έπρεπε να αντιμετωπίσει "διωγμούς" και μισαλλοδοξίες τυραννικές.
Οι γλωσσολογικές προσπάθειες του Parsons, επομένως, έκαναν εντύπωση και μπορεί να χάθηκαν κάποια στιγμή και από τότε να γνώρισαν την ειρωνεία και την απόρριψη, μέσα στην ιστορική διαδρομή της έρευνας, όμως έπαιξαν το δικό τους το ρόλο. Και αυτό το καταλαβαίνει κανείς πιο εύκολα, αν λάβει υπόψη του πως, από τον 16ο αιώνα κιόλας, ο γλωσσολόγος Joseph Scaliger προσπάθησε να κατατάξει τις ευρωπαϊκές γλώσσες σε τέσσερις ομάδες, ανάλογα με τη λέξη που είχαν για τον Θεό. Για τις λεγόμενες νεολατινικές γλώσσες, ο Scaliger είχε ως χαρακτηριστικό της λέξης deus (λατινικά deus, ιταλικά dio, ισπανικά dio, γαλλικά dieu). Για τη δεύτερη ομάδα, ο S. είχε ως χαρακτηριστικό τη γερμανική λέξη gott (αγγλικά god, ολλανδικά god, σουηδικά gud). Για την τρίτη ομάδα, είχε ως χαρακτηριστικό την ελληνική λέξη θεός και για την τέταρτη τη σλαβική λέξη bog (ρωσικά bog, πολωνικά bog, τσέχικα buh). Αυτό σημαίνει πως η άποψη για τις ομοιότητες που υπήρχαν ανάμεσα στις ευρωπαϊκές γλώσσες απασχολούσε, όχι μόνο τους ερασιτέχνες ή τους ανθρώπους της Εκκλησίας, αλλά και τους επιστήμονες. Με τη διαφορά ότι οι πρώτοι προσπαθούσαν να αντλήσουν τα επιχειρήματά τους από τη Βίβλο και να τα στηρίζουν στο θέλημα του θεού. Οι δεύτεροι, όμως, αναζητούσαν στοιχεία, για να υποστηρίξουν τις απόψεις τους, στην ιστορία.
 Ετσι, οι άνθρωποι της Εκκλησίας πίστευαν πως τις γλώσσες των ανθρώπων πρέπει να τις αποδώσουμε στα γνωστά βιβλικά πρόσωπα. Στους γιους του Νώε, π.χ., που σώθηκαν από τον κατακλυσμό και ανέλαβαν να δημιουργήσουν με το σπέρμα και τη φωνή τους το νέο κόσμο. Εναν κόσμο φωτισμένο, χωρίς αμαρτίες και καταστροφές. Προορισμένο να ζήσει ευτυχισμένος. Κατά την άποψή τους, οι Σημ και Χαμ έδωσαν τη γλώσσα των Εβραίων και των Αράβων, των Αιγυπτίων και των Κουρσιτών.
Ενώ ο τρίτος γιος του Νώε, ο Ιάφεθ έδωσε τη γλώσσα των Ευρωπαίων, γι' αυτό και τις παλαιότερες γλώσσες της Ευρώπης και τους λαούς, που τις μιλούσαν, τις έλεγαν ιαπετικούς.
Οι επιστημονικές, όμως, απόψεις, αυτές δηλαδή που προσπαθούσαν να αντλήσουν επιχειρήματα από την ιστορία και να εξηγήσουν τα γλωσσικά φαινόμενα με τρόπο άμεσα πειραματικό, συγκριτικό, ας πούμε καλύτερα, για την περίπτωση διάλεγαν άλλα ονόματα, για να χαρακτηρίσουν τις γλώσσες και τους λαούς που τις μιλούσαν.
Ανάμεσα σ' αυτά τα ονόματα, τα πιο σημαντικά είναι Σκύθες, Θράκες και στο τέλος Ινδοευρωπαίοι.
 Ποια συνέχεια είχαν όλες αυτές οι προσπάθειες και πώς συσχετίστηκαν με τους Ελληνες και τον πολιτισμό τους, θα το δούμε στα άλλα μας σημειώματα.
Ο Ινδοευρωπαίος, λοιπόν, είναι ένα παραϊστορικό κατασκεύασμα, που έχει γεμίσει χιλιάδες σελίδες και μπαινοβγαίνει στις βιβλιοθήκες, χωρίς, τελικά, να βοηθήσει, με την παρουσία του, στη λύση προβλημάτων που σχετίζονται με τις ατελείωτες συζητήσεις για την εθνογένεση, τις εθνικές γλώσσες, την κοιτίδα των πολιτισμών και τον επιμέρους χαρακτήρα των ευρωπαϊκών λαών.

2ο μέρος (Ριζοσπάστης Κυριακή 2 Φλεβάρη 1997)

Ινδοευρωπαίοι (2)

Του Γ. Χ. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ

Έγραφα στο προηγούμενο σημείωμά μου ότι οι πρώτες προσεγγίσεις των ευρωπαϊκών γλωσσών, αναφορικά με τον ινδοευρωπαϊκό τους χαρακτήρα, την καταγωγή τους, δηλαδή, από μια κοινή "μητέρα" γλώσσα, ήταν αποκλειστικά συγκριτικές. Αυτό σημαίνει πως η μόνη φροντίδα των πρώτων "ινδοευρωπαιολόγων" ήταν η σύνταξη πινάκων, όπου φαίνονταν οι ομοιότητες που υπήρχαν ανάμεσα στις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες και οι ομαδοποιήσεις, που θα μπορούσαν να γίνουν με τις ομοιότητες αυτές. Μια τέτοια φροντίδα, βέβαια, δεν οδηγούσε σε λύσεις των προβλημάτων που σχετίζονταν με την έρευνα. Αντίθετα, μάλιστα, πλήθαιναν οι διχογνωμίες και κάθε τόσο έβλεπε το φως και μια νέα θεωρία. Στα μέσα του 19ου αιώνα όμως, ένας άλλος μελετητής των γλωσσολογικών φαινομένων διατύπωσε μια καινούρια μεθοδολογική πρόταση, σχετική με το θέμα και έτσι οι ερευνητικές κατευθύνσεις γνώρισαν νέους προσανατολισμούς. 

Το όνομα του νέου γλωσσολόγου ήταν Αύγουστος Σλάιχερ και η πρότασή του είχε ιστορικό χαρακτήρα. Πίστευε, δηλαδή, πως η σωστή γνώση μας για τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες έπρεπε να θεμελιωθεί στη μέθοδο της αποκατάστασης. Στην προσπάθεια, με άλλα λόγια, να βρούμε τη μορφή που είχαν οι όμοιες λέξεις κατά την πρώτη τους εμφάνιση. Ενα παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο δούλευε η πρόταση του Σλάιχερ είναι η λέξη "αγρός". Η λέξη αυτή, κατά την άποψή του, στην πρώτη της μορφή ήταν "agras", εξελίχθηκε όμως και, έτσι, στη σανσκριτική γλώσσα έγινε "ajras", στη λατινική "ager" και στη γοτθική "akrs". Βέβαια, αυτή η διαδικασία των αποκαταστάσεων που κατά τον Σλάιχερ οδηγούσε στην πρώτη μορφή των λέξεων που παρουσίαζαν χαρακτηριστικές ομοιότητες μέσα στις ευρωπαϊκές γλώσσες δεν έγινε από όλους τους ερευνητές δεκτή. 

Διατυπώθηκαν πολλές αντιρρήσεις, που είτε βοηθούσαν στην επινόηση βελτιώσεων είτε προκαλούσαν καθυστερήσεις. Στο σημείο όμως που όλοι οι σχετικοί μελετητές συμφωνούσαν ήταν πως όλες αυτές οι γλώσσες που διακρίνονταν για τις χαρακτηριστικές τους ομοιότητες πρέπει να είχαν προκύψει από μια κοινή γλώσσα. Αυτήν την αρχική γλώσσα την αποκάλεσαν "πρωτοϊνδοευρωπαϊκή".

Αυτή η συμφωνία, όμως, δε σηματοδοτούσε και τη λύση. Από τον εντοπισμό μιας"μητέρας" γλώσσας προέκυπταν μερικά δύσκολα ερωτήματα. Από αυτά τα πιο σημαντικά είναι εκείνα που έχουν ιστορικό χαρακτήρα και που αφορούν το πότε η πρώτη αυτή γλώσσα άρχισε να διασπάται και να "σκορπίζει", άρα πότε οι λαοί που μιλούσαν αυτά τα γλωσσικά προϊόντα, τις νέες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, δηλαδή, άρχισαν να μετακινούνται, για να αναζητήσουν τις νέες "πατρίδες" τους. Ποιες κατευθύνσεις πήραν αυτές οι μετακινήσεις, ποιοι παράγοντες τις επηρέασαν και ποια ήταν τα τελικά τους πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Βέβαια, στο πλαίσιο των αναζητήσεων του Σλάιχερ, είχε διατυπωθεί ένα γενεαλογικό δέντρο, όπου γινόταν μια προσπάθεια, για να δοθούν απαντήσεις σ' αυτά τα ερωτήματα, η σχετική πρόταση όμως φάνηκε υπερσχηματοποιημένη και δεν έγινε από όλους δεκτή. Σύμφωνα με την πρόταση αυτή, πρέπει να αποδεχτούμε δυο βασικούς κλάδους των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, που ξεκινούν από την αρχέγονη ινδοευρωπαϊκή γλώσσα και απλώνονται σε όλον τον ευρωπαϊκό χώρο, για να αποτελέσουν τελικώς, όχι μόνο το γλωσσικό ιστό της ηπείρου, αλλά και τον πολιτισμικό της. Ο ένας από τους κλάδους αυτούς πρωτοεμφανίζεται με τα χαρακτηριστικά της "Σλαβογερμανικής", για να διαμορφωθεί σε τέσσερις άλλες ομάδες. Στη "Βαλτοσλαβική", που διασπάται στη "Βαλτική" και τη "Σλαβική" και τη "Γερμανική", που εξελίσσεται κατευθείαν από την παλιά κοινή. Ο δεύτερος βασικός κλάδος πρωτοεμφανίζεται με τα χαρακτηριστικά της "Αριο-ελληνο-ιταλο-κελτικής", για να διαμορφωθεί σε δυο ομάδες. Η πρώτη από αυτές, η "Ελληνο-ιταλο-κελτική", διασπάται στην "Κελτική", στην "Ιταλική", στην "Αλβανική" και στην "Ελληνική". Η δεύτερη, η "Αρια", διασπάται στην "Ιρανική" και στην "Ινδική". Αυτή η πρόταση όμως δεν έπεισε, είχε λάθη και κάποιες ανεξήγητες αυθαιρεσίες, που αναφέρονταν στην προφορά και στην αδυναμία να εξηγηθούν οι διαφορές και οι ομοιότητες στη γραμματική δομή των λέξεων.

Ετσι, η γλωσσολογική έρευνα προχώρησε σε άλλες προτάσεις, που λίγο ως πολύ φαίνονταν πιο κοντά στην αλήθεια, χωρίς όμως να ικανοποιούν όλες τις πλευρές της έρευνας. Η πρώτη από αυτές τις προτάσεις διατυπώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Τζ. Σμιθ και προέβλεπε τέσσερις μεγάλες ομάδες γλωσσών που τέμνονταν μεταξύ τους, για να δικαιολογήσουν με τον τρόπο αυτό την αιτία των ομοιοτήτων τους. Οι ομάδες αυτές ήταν: Ιταλική και Ελληνική, Κελτική, Γερμανική και Βαλτοσλαβική και, τέλος, Ινδοϊρανική και Αρμενική. 

Η δεύτερη πρόταση διατυπώθηκε από τον Φ. Αντραντος στα 1982 και προέβλεπε τρεις φάσεις εξέλιξης των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Στην πρώτη τοποθετούνται οι γλώσσες της Ανατολίας. Στη δεύτερη φάση τοποθετούνται δυο ομάδες: Η βόρεια: Δυτικές Ινδοευρωπαϊκές - Σλαβική - Γερμανική και η νότια: Ελληνική, Θρακική - Αρμενική και Αρια. Τέλος, στην τρίτη φάση τοποθετούνται επίσης δυο ομάδες, η βόρεια: Δυτική Ινδοευρωπαϊκή - Σλαβική - Γερμανική και η νότια: Ινδοϊρανική από την οποία προέρχονται η Θρακοαρμενικοελληνική και η Ινδική.

Η τελευταία πρόταση, για την ώρα, είναι αυτή που διατύπωσαν οι Σοβιετικοί γλωσσολόγοι Τ. Γκαμτζερελίτζε και Ι. Ιβάνοφ. Η πρόταση αυτή προβλέπει την αρχική πρωτοϊνδοευρωπαϊκή, από την οποία, με τη βοήθεια μιας μακρόχρονης διαδικασίας διασπάσεων, προέκυψαν τελικά οι σύγχρονες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες: Ελληνική, Αρμενική, Ινδοϊρανική, Βαλτοσλαβική, Γερμανική, Ιταλική, Κελτική, Τοχαρική και οι Γλώσσες της Ανατολίας. Βέβαια, όπως τονίζει ο Τζ. Μάλορι, καλά θα ήτανε να δεχτούμε μια από αυτές τις προτάσεις. Ετσι, θα βρίσκαμε μια λύση που θα μπορούσε να μας "... εξηγήσει γιατί ο μισός πληθυσμός της Γης μιλά γλώσσες, οι οποίες σαφώς σχετίζονται μεταξύ τους, πράγμα που απαιτεί να υποθέσουμε ότι κάποτε σε κάποιο μέρος της Ευρασίας υπήρχε ένας πληθυσμός, ο οποίος μιλούσε μια γλώσσα, που ήταν ο άμεσος πρόγονος όλων εκείνων των γλωσσών, τις οποίες αναγνωρίζουμε σήμερα ως ινδοευρωπαϊκές".

Δίπλα σ' αυτήν την πρόταση του Μάλορι όμως, θα ήθελα να τοποθετήσω μερικές δικές μου απορίες, όπως αυτές που προκύπτουν από την αρχαιολογική προσέγγιση. Απορίες, με άλλα λόγια, που δεν αναφέρονται μόνο στη γλώσσα, αλλά και στα άλλα πεδία του πολιτισμού, όπου αναπτύσσονται και άλλα στοιχεία της ανθρώπινης δράσης και που σχετίζονται με την οργάνωση και τη χρήση του χώρου, την οικονομία, την τεχνολογία και την ιδεολογία. 

Δραστηριότητες, επομένως, πιο σύνθετες από τις λέξεις. Δράσεις, που είναι πιο κοντά στην προσπάθεια του ανθρώπου να επιζήσει. Ολ' αυτά, όμως, στο άλλο μας σημείωμα!

3ο μέρος (Ριζοσπάστης Κυριακή 2 Φλεβάρη 1997)

Οι "Ινδοευρωπαίοι" 
Του Γ. Χ. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ

Όλη αυτή η μεγάλη συζήτηση για τη γλώσσα των Ινδοευρωπαίων και για τους δρόμους που πήρε αυτή, για να ξαπλωθεί σ' όλη την Ευρώπη και όχι βέβαια μόνη αυτή σαν ένα σύστημα λέξεων και γραμματικών κανόνων, αλλά σαν ένα πλήθος ανθρώπων, με ανάγκες, συμπεριφορές και συγκεκριμένες ικανότητες, πήρε ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα σε σχέση με τους Ελληνες.
Το πρώτο κεφάλαιο αυτής της συζήτησης αφορούσε το "φυλετικό" στοιχείο, που θα μπορούσε να μας αποδείξει την ιδιαιτερότητα του "ελληνικού". Θα μπορούσε, με άλλα λόγια, να μας αποδείξει την καμπύλη, που σηματοδοτεί με τα χαρακτηριστικά σημεία της ανάπτυξής της τα χρονικά όρια του ελληνικού πολιτισμού. Την αρχή του και τα στάδια της ανάπτυξής του. Μια τέτοια προσέγγιση δε βοήθησε, όμως. Η φυσική ανθρωπολογία, που φαίνεται ως επιστημονική διαδικασία να βρίσκεται πιο κοντά σε τέτοιους προσδιορισμούς, δεν έφερε τη λύση του προβλήματος.
Ετσι, ο όρος "Ελληνες", όπως παρατήρησε ο Χόπερ στο ενδιαφέρον βιβλίο του για τους "πρώτους" Ελληνες, "...δεν είναι ιδιαίτερα επαρκής, τουλάχιστον όχι περισσότερο απ' ό,τι, π.χ., ο όρος "Κρητικός". Θα πρέπει", επιμένει ο Χόπερ "να αντικατασταθεί, όπως είναι ευνόητο, από τον όρο "ελληνόφωνοι", εφόσον, σε τελευταία ανάλυση, η γλώσσα προσδιορίζει το λαό και το βασικό του πολιτισμό...".
Και πραγματικά η άποψη αυτή του Βρετανού ερευνητή λειτούργησε σχεδόν ως μεθοδολογική πρόταση. Κι αυτό το υπογραμμίζω, γιατί, ακόμα και σήμερα, όλες οι αναφορές που γίνονται από τους αρχαιολόγους, τους ιστορικούς ή τους εθνολόγους στο πρόβλημα που εκφράζεται με τη σχέση Ελληνες - Ινδοευρωπαίοι σχετίζονται με την παρουσία μιας γλώσσας, που δε φαίνεται να είναι γηγενής, άρα, μιας γλώσσας, που είναι δυνατό να μας οδηγήσει σ' αυτούς που τη μίλησαν και την έγραψαν πρώτοι στην ελλαδική χώρα. Και όχι μόνο σ' αυτούς που τη μίλησαν και την έγραψαν πρώτοι, αλλά και στον υλικό πολιτισμό, που οι πρώτοι αυτοί "ελληνόφωνοι" παρήγαγαν.

Βέβαια, είναι αλήθεια πως η όλη συζήτηση που αναπτύχθηκε γύρω από το θέμα αυτό δεν περιορίστηκε μόνο στην ανάλυση των γλωσσικών στοιχείων. Πολύ γρήγορα προστέθηκαν και οι προσπάθειες για τον εντοπισμό των στοιχείων εκείνων που συνιστούν τα υλικά προϊόντα του πολιτισμού. Στοιχείων, με άλλα λόγια, που αποτελούν και το αντικείμενο της αρχαιολογικής έρευνας. Δίπλα, λοιπόν, στο γλωσσικό πρόβλημα, εντάσσεται, στο πλαίσιο της έρευνας, και το αρχαιολογικό.
Και είναι αλήθεια πως η αρχαιολογική προσέγγιση των ινδοευρωπαϊκών θεμάτων, σε σχέση με τους Ελληνες ή τους ελληνόφωνους, μπορεί να θεωρηθεί η πιο θετική ή, για να το πω κι αλλιώς, η πιο αντικειμενική. Και είναι αντικειμενική, γιατί δε βασίζεται σε υποθέσεις και σε υποκειμενικές εκτιμήσεις. Ούτε θεμελιώνει τα συμπεράσματά της σε πολιτιστικές εκδηλώσεις, που δεν μπορούμε να τις προεκτείνουμε, όπως και όσο χρειάζεται, στο παρελθόν. Τα αντικειμενικά στοιχεία μάς επιβάλλουν ένα όριο. Ενα τέλος, δηλαδή. Και θέλω να πω πως η γλώσσα είναι ένα πεπερασμένο, από την άποψη της έρευνας, στοιχείο του πολιτισμού. Με κανένα τρόπο, δεν μπορούμε να πούμε σήμερα, με βάση τα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας, ποια γλώσσα μιλούσαν οι γεωργοκτηνοτρόφοι της Μακεδονίας στο τέλος της 5ης χιλιετίας. Και αυτό σημαίνει πως δεν μπορούμε να τους χαρακτηρίσουμε, με βάση τη γλώσσα. Δε λέω τη γραφή, γιατί έχουμε, ήδη, στα χέρια μας τα δείγματα μιας παλαιοευρωπαϊκής γραφής, που πρέπει να είναι δύο χιλιάδες χρόνια, ίσως και περισσότερο, πιο παλιά από τη γραφή των σουμεριακών πινακίδων που χρονολογούνται στο 3500 π.Χ. Κι αυτό το λέω, για να δείξω πως η έρευνα βρίσκει κάθε τόσο τα μονοπάτια εκείνα που θα την οδηγήσουν σε σημαντικές λύσεις, αν και οι γνώσεις μας για μια προϊνδοευρωπαϊκή γλώσσα είναι ακόμα πολύ λίγες. Μπορούμε, όμως, να πούμε σήμερα, με σιγουριά, ποια γλώσσα μιλούσαν οι Μυκηναίοι στα 1350 π.Χ. και ακόμα να πούμε πώς την έγραφαν τη γλώσσα αυτή. Πού την έγραφαν και με ποιον τρόπο. Οι ειδικοί ερευνητές αυτών των θεμάτων, μάλιστα, αυτή τη γλώσσα την ονόμασαν και "ελληνική". Σχετικά με το θέμα αυτό, τη γλώσσα των Μυκηναίων, δηλαδή, ο Μάλορι, που τον ανέφερα και σε άλλο μου σημείωμα, γράφει: "...Η αποδοχή της αποκρυπτογράφησης της γραμμικής Β (1) ως ελληνικής μας οδηγεί στο αναπόδραστο συμπέρασμα ότι οι Ελληνες θα πρέπει να ήταν παρόντες στην Ελλάδα γύρω στο 1300 π.Χ., χρονολογία των παλιότερων κειμένων".

Το περίεργο, όμως, είναι πως, μέσα από αυτές τις συζητήσεις που αφορούν τη γλώσσα, ένας μεγάλος αριθμός ερευνητών δε στρέφεται με σωστό τρόπο για την αναζήτηση ευρηματικών επιχειρημάτων, σχετικών με τη σχέση Ελληνες - Ινδοευρωπαίοι. Κατά την άποψή μου, παγιδεύεται στη γοητεία μιας περιπλάνησης, που οδηγεί αποκλειστικά στο γνωστό μας ερώτημα: Από πού ήρθαν αυτοί που έγραψαν και μίλησαν την "ελληνική γλώσσα"; "Η φανερή αδεξιότητα με την οποία εκφράζεται η ελληνική γλώσσα με τη συλλαβική γραμμική Β επιτρέπει να υποστηριχτεί ότι αυτή, καθώς και η γραμμική Α (2), δεν είχαν αρχικά εφευρεθεί από ελληνόφωνους", υποστηρίζει ο Μάλορι. Και με βάση αυτή την άποψή του, προτείνει ότι δεν μπορούμε να αναζητήσουμε την προέλευση των Ελλήνων στην Κρήτη, όπου, όπως είδαμε, βρέθηκαν οι πιο παλιές πινακίδες της γραμμικής Β, αλλά θα πρέπει να στραφούμε στη νότια ηπειρωτική Ελλάδα και στην προέλευση των Μυκηναίων.
Πού να τους αναζητήσουμε, λοιπόν, τους πρώτους Ελληνες;
Πού θα πρέπει να ψάξουμε τα ίχνη των ιστορικών τους βημάτων;
Καλά η γραφή και η γλώσσα τους, τα σπίτια τους, όμως, τα εργαλεία της δουλιάς τους; Αυτοί που έζησαν πάνω σ' αυτή τη στεριά και καλλιέργησαν τη γη για πρώτη φορά και εξημέρωσαν τα πρώτα ζώα και επινόησαν και τους πρώτους θεσμούς ποιοι ήταν; Δεν είναι σωστό, από την επιστημονική και την ιστορική άποψη, να τους ονομάσουμε με το ουδέτερο όνομα "Προέλληνες" ή "Πρωτοέλληνες". Ετσι, δεν το λύνουμε το πρόβλημα, απλώς το ξεπερνούμε. Την άλλη Κυριακή, όμως, η συνέχεια!

Θέλω να πω πως η γλώσσα είναι ένα πεπερασμένο, από την άποψη της έρευνας, στοιχείο του πολιτισμού. Με κανένα τρόπο, δεν μπορούμε να πούμε σήμερα, με βάση τα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας, ποια γλώσσα μιλούσαν οι γεωργοκτηνοτρόφοι της Μακεδονίας στο τέλος της 5ης χιλιετίας. Και αυτό σημαίνει πως δεν μπορούμε να τους χαρακτηρίσουμε με βάση τη γλώσσα. Δε λέω τη γραφή, γιατί έχουμε, ήδη, στα χέρια μας τα δείγματα μιας παλαιευρωπαϊκής γραφής, που πρέπει να είναι δύο χιλιάδες χρόνια, ίσως και περισσότερο, πιο παλιά από τη γραφή των σουμεριακών πινακίδων που χρονολογούνται στο 3.500 π.Χ.

Παραπομπές:

1. Γι' αυτούς που δεν το ξέρουν ή που το ξέχασαν, θα ήθελα να πω πως Γραμμική Β ονομάζεται η γραφή, και η γλώσσα βέβαια, που ήταν χαραγμένη πάνω σε χιλιάδες πήλινες πινακίδες, οι παλιότερες από τις οποίες βρέθηκαν στο ανάκτορο της Κνωσού.

2. Η Γραμμική Α είναι μια γραφή παλιότερη από τη Γραμμική Β. Κατά την άποψή μου, θα μπορούσαμε να την τοποθετήσουμε δίπλα στα "σήματα" της παλαιοευρωπαϊκής γραφής και τα ίδια "σήματα" της πινακίδας του Δισπηλιού Καστοριάς.

ΣΟΡΟΣ, "ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΊΑ" ΚΑΙ ΙΣΡΑΗΛ (Κ.Ντ.)

Ένα -καθόλου αφελές- ερώτημα: 
Αυτός ο τόσο "ανθρωπιστής, αντιρατσιστής, αντιεθνικιστής" κλπ κλπ δισεκατομμυριούχος Εβραίος Σόρος, γιατί άραγε δεν μεταφέρει τα "ανθρωπιστικά" του ιδρύματα και την έδρα της δράσης του στο ..."αντιρατσιστικό", "αντιεθνικιστικό" σιωνιστικό κράτος των ομοεθνών του;... 

Πόσο ανυποψίαστος πρέπει να είναι κανείς για να μη μπορεί να καταλάβει πως ο "αντιεθνικισμός-αντιρατσισμός" και εθνοαποδομητισμός των δυναστειών οικονομικών μεγιστάνων Σόρος, Ροκφέλερ, Ρότσιλντ και λοιπών ιθυνόντων της "ανοιχτής κοινωνίας", των "δικαιωμάτων μειονοτήτων", της "πολυπολιτισμικής κοινωνίας"
1ο: Δεν αφορά ποτέ και επουδενί το Ισραήλ, το μόνο κράτος στον σύγχρονο κόσμο που είναι τόσο ανοιχτά ρατσιστικό σοβινιστικό, ακρότατα επιθετικό, εφαρμόζει απάνθρωπη γενοκτονία γκέτο και απαρτχάιντ στα κατεχόμενα από αυτό εδάφη της πατρίδας άλλου λαού!
2ο: Δεν αφορά επουδενί επίσης τις πλανηταρχικές ΗΠΑ, τις εκεί κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις, την μεγαλύτερη από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο εκεί κρατική βία και κοινωνική εγκληματικότητα, ούτε φυσικά την απόδοση έστω ενός σημαντικού μέρους της κλεμμένης από "περιούσια έθνη" γης και φυσικού πλούτου, στους εναπομείναντες από την τερατώδη γενοκτονία, αυτόχθονες Ινδιάνους...
3ο: Δεν αφορά επουδενί ΠΡΟΠΑΝΤΌΣ, τα δικαιώματα του 95% των ανθρώπων της Γης απέναντι στην απληστία του υπόλοιπου 5% που με επικεφαλής τους παραπάνω ολιγάρχες και τα πολυπλόκαμα κέντρα εξουσίας τους, κατέχουν και νέμονται το 90% του παγκόσμιου πλούτου,σχεδιάζουν και διεξάγουν για να διευρύνουν τα κέρδη τους συνεχώς "μικρούς" και μεγάλους,τοπικούς και διεθνείς πολέμους, εισβολές, βομβαρδισμούς, δικτατορίες, εξοπλίζουν και οργανώνουν τρομοκρατικές συμμορίες όπου τους συμφέρει, ασκούν ωμή και πολυαίμακτη παγκόσμια βία και τρομοκρατία, οικονομική, πολιτική και στρατιωτική...
Απεναντίας, με παραπλανητικά μασκαρέματα και ιδεολογήματα,
ΠΡΟΩΘΟΥΝ διεθνή νομικά πλαίσια, ΜΕΤΡΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ μέσω των απόλυτα ελεγχόμενων από τους ολιγάρχες αυτούς ΟΗΕ,ΕΕ, ΜΚΟ κλπ, ΓΙΑ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΦΑΣΙΖΟΥΣΑΣ, ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΕΛΙΤ ΤΟΥ 5% ΚΑΤΑ ΤΟΥ 95% ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΌΤΗΤΑΣ!
Και φυσικά, δίνουν εντολή στα έμμισθα ή από σαδομαζοχιστική ηλιθιότητα παντοειδή φερέφωνά τους, όσους ψυχανεμίζονται τι μαγειρεύεται, προπαντός όσους από οποιαδήποτε ιδεολογική αφετηρία, συνειδητά ή αυθόρμητα αντιστέκονται σε μερικά ή σε όλα τα παραπάνω, να τους συκοφαντούν με ό,τι πιο ηλίθιο ή πρόστυχο διαθέτει η φαρέτρα της βρώμικης ψυχής και του γκεμπελικού μυαλού τους:
"ευρωσκεπτικιστές", "εθνοαπομονωτιστές" μα και ..."εθνικιστές", "ρατσιστές","ομοφοβικούς"κλπ!...
Αυτή είναι η ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ  ΟΥΣΊΑ του ΚΥΡΙΑΡΧΟΥ σήμερα ΔΙΕΘΝΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΎ ΤΡΟΠΟΥ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΑΙΜΟΣΤΑΓΟΥΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ...

BREITBART.COM

Kicked Out of Hungary, Soros's Open Society Foundations Re-Opens in Berlin | Breitbart

George Soros’ Open Society Foundations has completed its move from Budapest to Berlin and will boost staff numbers from 80 to 150.

Βία, αυτονόητο δικαίωμα αντιβίας, καταδίκη απρόκλητης βίας. (Κ.Ντ.)

Επειδή πολλά γράφηκαν και ειπώθηκαν με αφορμή το θλιβερό περιστατικό με τον ξυλοδαρμό που οδήγησε σε θάνατο του εξαρτημένου από ουσίες, φερόμενου ως ληστή στο χρυσοχοείο:
Ελάχιστα παρακολούθησα τις αντικρουόμενες πληροφορίες και αποφάνσεις περί του τι ακριβώς και πώς συνέβη.
Θεωρώ πως όταν βοούν γύρω μας καθημερινά, αμέτρητα γεωπολιτικά,διεθνή και εγχώρια εξόφθαλμα εγκλήματα κατά αμέτρητων συνανθρώπων που διαπράττονται από διεθνείς και εγχώριες οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές εξουσίες, η υπερπροβολή και μετατόπιση της προσοχής ενός ολόκληρου λαού σε θλιβερά μεμονωμένα περιστατικά χρησιμοποιείται μεθοδευμένα (μαζί με πολλά άλλα) από τους διαμορφωτές κοινωνικής γνώμης και συνείδησης ως προπέτασμα καπνού και αποπροσανατολισμός.
Αυτό είναι το κύριο καταρχήν.
Γιαυτό, όχι τυχαία, πάνω από το 90% όσων άδραξαν την "ευκαιρία" να επιδείξουν ανώδυνη για τους εξουσιάζοντες "κοινωνική ευαισθησία", έκαναν σήριαλ αυτό το περιστατικό, ενώ αποσιωπούν απόλυτα στις σελίδες τους (όταν δεν τα δικαιολογούν κι όλας...) τα μαζικά εγκλήματα μνημονιακών (παλιών και τωρινών) πολιτικών, μα και τα διεθνή εγκλήματα της νέας, αποδομητικής (των "μη περιούσιων" γι αυτήν) εθνών, διεθνοφασιστικής απάνθρωπης καπιταλιστκής τάξης.
Υποκριτικά φερέφωνα της πιο νατοϊκής,της πιο ξετσίπωτα και αδίστακτα αμερικανογερμανόδουλης μεταχουντικής κυβέρνησης άλλωστε, αυτά τα δήθεν "αριστερά" ανθρωπάρια...
Τέλος, όσον αφορά το γκρίζο δέντρο που χρησιμοποίησαν για να κρύψουν το απέραντο καμένο δάσος της κοινωνικής εξαθλίωσης, των χιλιάδων αυτοκτονιών, δεκάδων χιλιάδων κατασχέσεων κατοικιών και περιουσιών, του εθνικού ξεπουλήματος και επιτροπείας για 99 χρόνια, ήμουν και είμαι πάντα σαφέστατος:
Η κοινή λογική και το κοινό περί δικαίου αίσθημα επιτάσσουν:
Όταν υπάρχει απρόκλητη βία από οποιονδήποτε ή οποιαδήποτε ομάδα ή κλίκα ή από οποιοδήποτε κράτος κατά οποιουδήποτε ατόμου, κοινωνικής ομάδας, λαού ή κράτους, η ανάλογη αντιβία εξουδετέρωσης των βιαιοπραγούντων, είναι όχι μόνο δικαίωμα μα και ηθική υποχρέωση όποιου ή όποιων υφίστανται την βία.
Αν όντως όμως αποδεικνύεται πως δεν υπήρξε απειλή ζωής ή σωματικής ακεραιότητας δραστών εκ μέρους του θύματος (πχ ίσως, αν όπως εικάζουν μερικοί, δεν μπήκε με μαχαίρι και απειλώντας το θύμα στην περίπτωση του θλιβερού περιστατικού) , τότε βία άσκησαν μόνο οι οποιοιδήποτε δράστες και, αν όντως, λέμε, αν!!! μπήκε άοπλο και χωρίς να απειλεί το θύμα, και αν όντως αποδειχθεί ιατροδικαστικά πως πέθανε εξαιτίας των φερόμενων ως δραστών, επιβάλλεται να τιμωρηθούν παραδειγματικά. 
Είναι παρανοϊκό, συνειδητά εγκληματικό, εμετικά ρατσιστικό σε βάρος του 95% των πολιτών, όλων των φυσιολογικών ανθρώπων όμως να προσπαθούν να επιβάλλουν ως ..."ελαφρυντικό" ή και 
απαλλακτικό!!!! "επιχείρημα" το ότι ο τάδε ή δείνα ένοπλος ληστής ή και απλό κλεφτρόνι, είναι γκέι ή ναρκομανής ή και τα δυο!! 
Ο νοών νοείτω. Τελεία και παύλα...

Κώστας Ντουντουλάκης 5/10/2018

ΥΓ: Μια άλλη, αποδειγμένα εν ψυχρώ στυγνή δολοφονία, που δεν ξεσήκωσε, δεν ευαισθητοποίησε καν, κανέναν από τους επιλεκτικά "ανθρωπιστές-αλληλέγγυους", μιας και διαπράχθηκε από σκανδαλωδώς "νόμιμα" αποφυλακισθέντα αλλοδαπό κατ΄εξακολούθηση ένοπλο ληστή, με θύμα 27χρονο "νοικοκυραίο"!

Από τις εφημερίδες της 10/9/2015:

«Εσβησε» τελικά ο 27χρονος κοσμηματοπώλης που πυροβολήθηκε από Γεωργιανό

Πέμπτη, Σεπτέμβριος 10, 2015

Με τραγικό τρόπο έπεσε η αυλαία στην αιματηρή ληστεία του κοσμηματοπωλείου στη Νεάπολη Θεσσαλονίκης, καθώς ο 27χρονος ιδιοκτήτης Θεόδωρος Παπαδόπουλος, που πυροβολήθηκε εν ψυχρώ από τον κατηγορούμενο 38χρονο Γεωργιανό (πρόσφατα αποφυλακισμένο), υπέκυψε στα τραύματά του χθες το μεσημέρι. Οργή προκαλεί το γεγονός ότι είχε περάσει μόλις ένας μήνας από τότε που ο αλλοδαπός κακοποιός αφέθηκε ελεύθερος με τις διατάξεις του νόμου Παρασκευόπουλου, αφού έμεινε στη φυλακή οκτώ χρόνια από τα 30 που είχε καταδικαστεί για ληστείες! Το πρωί της Τρίτης μπήκε οπλισμένος στο κατάστημα όπου βρισκόταν ο 27χρονος μαζί με την 54χρονη μητέρα του και πυροβόλησε στον αέρα για εκφοβισμό με ένα πιστόλι Μακάροφ, ζητώντας τους να γεμίσουν τον σάκο του με κοσμήματα.

Εκείνοι υπάκουσαν αρχικά, όμως στη συνέχεια ο άτυχος Θεόδωρος Παπαδόπουλος φαίνεται ότι αντέδρασε και ο ληστής τον πυροβόλησε δύο φορές τραυματίζοντάς τον στην κοιλιά! Τη στιγμή που ο άτυχος νεαρός έπεφτε αιμόφυρτος στο δάπεδο ο Γεωργιανός βγήκε από το κατάστημα και ανέβηκε στη μοτοσικλέτα του προσπαθώντας να διαφύγει. Ομως άρχισαν να τον καταδιώκουν αστυνομικοί, με αποτέλεσμα πάνω στη βιασύνη του να χάσει την ισορροπία του και να πέσει στο οδόστρωμα, όπου συνελήφθη τραυματισμένος. Στο σημείο βρέθηκαν το πιστόλι και το σακίδιο, που περιείχε κοσμήματα αξίας 20.000 ευρώ.

Ο 27χρονος διακομίστηκε στο Ιπποκράτειο, υποβλήθηκε σε εγχείρηση και νοσηλευόταν σε κρίσιμη κατάσταση, όμως τελικά οι γιατροί δεν μπόρεσαν να τον κρατήσουν στη ζωή.

Στο ίδιο νοσοκομείο νοσηλεύτηκε ο 38χρονος Γεωργιανός, ο οποίος προφυλακίστηκε ξανά, ένα μήνα μετά την απελευθέρωσή του με τις ευνοϊκές διατάξεις του νόμου...

Άγκυρα: Συνεχίζουμε να στηρίζουμε την «Μακεδονία» για να γίνει μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ

Άγκυρα: Συνεχίζουμε να στηρίζουμε την «Μακεδονία» για να γίνει μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ: Την πρόθεσή της να συνεχίσει να στηρίζει τη «Μακεδονία» -όπως αποκαλεί την ΠΓΔΜ-  εκφράζει η Άγκυρα στον απόηχο του δημοψηφίσματος στη γε...

Πούτιν: Oι ξένοι στρατοί πρέπει να φύγουν από τη Συρία ακόμη κι ο δικός μας αν το κρίνει η συριακή κυβέρνηση

Πούτιν: Oι ξένοι στρατοί πρέπει να φύγουν από τη Συρία ακόμη κι ο δικός μας αν το κρίνει η συριακή κυβέρνηση: Ο Πούτιν σήμερα δήλωσε πως «οφείλουμε να εργαστούμε για να μην υπάρχουν στρατοί ξένων χωρών στο συριακό έδαφος συμπεριλαμβανομένων των ρωσ...