ΤΟΥΡΚΟΙ ΚΑΙ ΕΒΡΑΙΟΙ: «Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ»

Αντώνης Στ. Περδικάρης

Από το HellasOnTheWeb.Org

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, οι οθωμανοί συνέχισαν την κυριαρχία τους αλώνοντας μέχρι το 1470 την μία μετά την άλλη τις μεγάλες ελληνικές πόλεις (βυζαντινές) που τότε ήταν κυρίως κάτω από την κυριαρχία της Δύσης. Κατά σειράν έπεσαν η Αθήνα, η Πελοπόννησος, η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, τα υπολείμματα του Δεσποτάτου της Ηπείρου καθώς και η κατάληψη της Εύβοιας. Μέχρι το πρώτο τέταρτο του 16ου αιώνα αφού κατέκτησαν και προσάρτησαν όλη την βόρεια Αφρική άρχισαν ξανά να εποφθαλμιούν ευρωπαϊκά εδάφη. Σε αυτή την κρίσιμη ιστορική συγκυρία σχεδόν παράλληλα στο άλλο άκρο της Ευρώπης άρχιζε μία άλλη εξέλιξη που επηρέασε σημαντικά την Ευρωπαϊκή ιστορία και την πορεία της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Γυναίκες της Αμμοχώστου μεταφέρουν στα τείχη σακιά με χώμα
για να κλεισουν ρήγματα που ανοιγαν οι τουρκικές μπάλες.

Το 1492 οι βασιλείς της Ισπανίας, Φερδινάνδος της Αραγονίας και Ισαβέλλα της Καστίλης, εξέδωσαν το περίφημο διάταγμα απέλασης (διάταγμα της Αλάμπρα) με το οποίο έδιναν στους Εβραίους ένα χρονικό διάστημα τεσσάρων μηνών για να εγκαταλείψουν την Ισπανία ¹.

Οι Εβραίοι εγκαταλείποντας την Ισπανία διασκορπίσθηκαν σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη παίρνοντας μαζί τους αμύθητο πλούτο² που αποκτήθηκε και στην ιβηρική χερσόνησο³ μετά από μακραίωνες τραπεζικές και άλλες εμπορικές δραστηριότητες.

Από την άλλη μεριά, οι τούρκοι αν και στην πλειονότητα τους αποδείχτηκαν πολύ σκληροί και συχνά συμπεριφέρθηκαν σαν κτήνη έναντι των κατακτημένων λαών, κατά περίεργο τρόπο στους εβραίους συμπεριφέρθηκαν καλύτερα από ότι στον εαυτό τους. Και αυτός ο «κεραυνοβόλος έρωτας» κράτησε πολλούς αιώνες αρχίζοντας από τον σουλτάνο Oρχαν Γκαζί (1281 – 1360) που το 1326 μετά την άλωση και κατάληψη της Βυζαντινής Προύσας (Bursa), το πρώτο για το οποίο μερίμνησε ήταν η ανέγερση εβραϊκής συναγωγής ⁴ !

Αργότερα, στην αποσταθεροποίηση του Βυζαντινού Κράτους είχαν βοηθήσει δεόντως οι Εβραίοι δια υπόπτων συναλλαγών με τον Μεχμέτ(Μωάμεθ Β΄ο "πορθητής"). Έτσι όταν έπεσε η Κωνσταντίνου πόλεως, το 1453, εξανδραποδίστηκε ολόκληρος ο πληθυσμός, αλλά η εβραϊκή συνοικία Μπαλάτ έμεινε άθικτη! Κατόπιν, εβραίοι από όλη την Ευρώπη καλούνται να εγκατασταθούν στη χώρα και να επωφεληθούν από την φιλοεβραϊκή μεταχείριση τους από τον Μεχμέτ. "Αγαπημένος δάσκαλος" του Μεχμέτ ήταν ο Moses Capsalι (Capsali, Moses ben Elijah, 1420-1495), ο Εβραίος αρχιραβίνος της οθωμανικής αυτοκρατορίας που "έλυνε και έδενε" λίγο μετά την άλωση μέχρι τα χρόνια του Βαγιαζήτ. Αναφέρεται ότι ο Capsali για πρώτη φορά βρέθηκε ως ραβίνος στην Κωνσταντινούπολη, το 1450, τρία χρόνια προ της αλώσεως.  

Τον Ιούλιο του 1492, η Ισπανία απέλασε από τη χώρα τον εβραϊκό πληθυσμό, και αμέσως ο σουλτάνος Βαγιαζίτ ο Β΄ διέταξε τμήμα του οθωμανικού ναυτικού υπό την διοίκηση του ναυάρχου Κεμάλ Ρέις να αποπλεύσει στην Ισπανία, προκειμένου να φυγαδεύσει τους εβραίους με ασφάλεια στα εδάφη της οθωμανικής επικράτειας. Έστειλε «φιρμάνια» σε όλη την αυτοκρατορία ότι οι πρόσφυγες εβραίοι είναι ευπρόσδεκτοι και τους χορηγείται άδεια να εγκατασταθούν σε οποιαδήποτε περιοχή επιθυμούν, απειλώντας μάλιστα με θάνατο όλους εκείνους που θα τους αντιμετώπιζαν αρνητικά.

Ο Hans Dernschwam, ένας περιηγητής αντιπρόσωπος εκείνης της περιόδου, περιγράφει τους Εβραίους στην Τουρκία στο ημερολόγιο του ταξιδιού του ως εξής: «Στην Τουρκία θα βρείτε σε κάθε πόλη αμέτρητους Εβραίους. Κάθε εβραϊκή ομάδα συγκεντρώνεται μαζί, ανάλογα με τη γλώσσα της. Από όπου και αν προέρχονται οι Εβραίοι όλοι έρχονται στη Τουρκία, τόσο πυκνά, όπως τα «παράσιτα». Μιλούν γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά, πορτογαλικά, γαλλικά, Πολωνικά, Ελληνικά, Τουρκικά, Συριακά, Χαλδαίϊκα. Στην Κωνσταντινούπολη, είναι –τόσο πολλοί- σαν τα μυρμήγκια. Οι ίδιοι λένε ότι είναι πολυάριθμοι. Ζουν στο κάτω μέρος της πόλης κοντά στη θάλασσα».

Μία από τις πόλεις σταθμό που προ- εγκαταστάθηκαν εβραίοι ίσως επειδή ήταν πλησιέστερη προς την δύση ήταν η δημοκρατία της Ραγκούσα⁵. Εκεί έφτασαν και εγκαταστάθηκαν πολλοί από αυτούς που γρήγορα με τον πλούτο⁶ και την εύνοια των Οθωμανών επικράτησαν σε όλη την οθωμανική αυτοκρατορία, έφτασε δε σε σύντομο χρονικό διάστημα η δημοκρατία της Ραγκούσα να είναι ανταγωνίστρια πόλη της Βενετίας. Τον 16ο αιώνα, κάποιοι Ραγκουσαίοι φαίνεται πως κατοίκησαν σε νησιά του Αιγαίου (Νάξος κ.ά.) που βρίσκονταν κάτω από την κυριαρχία τουΙωσήφ Νάζη. Σε συνδυασμό με τους εβραίους που είχαν φτάσει στην Κωνσταντινούπολη αλλά και την Θεσσαλονίκη επικράτησαν οικονομικά και πολιτικά στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

Τώρα οι Οθωμανοί είναι απόλυτοι κυρίαρχοι στην νότια Βαλκανική και γρήγορα αρχίζουν να εποφθαλμιούν άλλες Βενετικές κτήσεις κυρίως των νησιών του Αιγαίου (Ρόδος) αλλά και της Ανατολικής Μεσογείου ενώ έφτασαν στο σημείο το 1529 να πολιορκήσουν -ευτυχώς- χωρίς επιτυχία την ίδια την Βιέννη.

Επί σουλτάνου Σελήμ Β΄ – του μέθυσου - (1566-1574), οι εβραίοι κατόρθωσαν στην ουσία να ιδρύσουν κράτος στο Αιγαίο, το λεγόμενο δουκάτο του Αιγαίου⁷, με αρχιδούκα τον Ιωσήφ Νάζη (João Miques / Micas, 1524-1579)⁸. Η οικογένειά προήλθε από την Ισπανία, και εκεί πριν φύγουν, στο βασίλειο της Καστίλης, μαζί με τον Αβραάμ Μπενβενίστε διαχειρίστηκαν τα δημόσια οικονομικά της Καστίλης. Ο ίδιος ο Νάζη γεννήθηκε στην Πορτογαλία αλλά στη συνέχεια, μαζί με την βαθύπλουτη θεία του, την Βεατρίκη ντε Λούνα Γκρασια Νάζη (Hannah), μετακόμισε στην Αμβέρσα. Αργότερα η θεία του, με τη βοήθεια του ιδίου, ίδρυσε τότε το "κράτος" της Τιβεριάδος, ένα πρώϊμο για εκείνη την εποχή κράτος του Ισραήλ.

Ισραηλινό γραμματόσημο με τηn μορφή της Dona Gracia Nasi

Οι περισσότερες πολιορκίες και αλώσεις πόλεων ή περιοχών από τους Οθωμανούς εκείνη την περίοδο είχαν ως εμπνευστές και σχεδιαστές εβραίους, ιδιαίτερα τον Ιωσήφ Νάζη που εποφθαλμιούσε για ίδιον όφελος. Μία από αυτές ήταν και η κατάκτηση της πολύπαθης Κύπρου⁹.

Εκείνη την εποχή η εβραϊκή επιρροή στην οθωμανική αυτοκρατορία έφτανε στο σημείο να καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ των ευρωπαίων ηγεμόνων και των Οθωμανών. Ένας άλλος εβραίος, από τους πολλούς, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο, ίσως και σημαντικότερο από αυτόν του Ιωσήφ Νάζη, ήταν ο Σόλομων μπεν Νάθαν Ασκενάζι, οι Τούρκοι τον ονόμαζαν Αλαμάνογλου, ο γιός του γερμανού. Ο Ασκενάζι υπήρξε προσωπικός γιατρός του βασιλιά της Πολωνίας Σιγιμούνδου του ΙΙΙ, αλλά και του Μαξιμιλιανού. Οι βασιλείς της Πολωνίας (και Λιθουανίας), Σιγιμούνδος Ι, ΙΙ, ΙΙΙ διατηρούσαν πολύ καλές σχέσεις με τους Οθωμανούς, σε αυτό συνέβαλαν εκτός από τις άριστες σχέσεις που είχαν η Ροξελάνα σύζυγος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή (το πραγματικό της όνομα Alexandra Anastasia Lisowska) και η Bona Sforza (σύζυγος του Σιγιμούνδου του Ι), αλλά και οι πολύ καλές διασυνδέσεις που είχαν οι υψηλόβαθμοι εβραίοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με το πολωνικό «στέμμα». Το 1564 ο Σολομών Ασκενάζι εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη και έκτοτε έμεινε προσωπικός και ειδικός σύμβουλος του μεγάλου ΒεζίρηΣοκολού.

False Dmitri: O Σιγιμούνδος ΙΙΙ, πήρε μέρος το 1605, σε μία πρωτοφανή πλεκτάνη με σκοπό να "ανεβάσουν" στον θρόνο της Ρωσίας έναν υποτιθέμενο γιο- διάδοχο του Ιβάν του τρομερού, (ωστόσο ο πραγματικός Δημήτριος είχε δολοφονηθεί όταν ήταν πολύ νέος), και  δισέγγονου της τσαρίνας Ζωής-Σοφίας Παλαιολόγου (η Σοφία Παλαιολόγου ήταν σύζυγος του Ιβάν του ΙΙΙ του μέγα, κόρη του Θωμά Παλαιολόγου, πρώτη ανηψιά του Κωνσταντίνου ΙΑ Παλαιολόγου, του τελευταίου αυτοκράτορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας). Τελικά ο ψεύτο Δημήτριος αποδείχτηκε απατεώνας και εκτελέστηκε απο τους Βογιάρους. Αμέσως ακολούθησαν και άλλες δύο ανεπιτυχείς προσπάθειες "κατάληψης" του ρωσικού θρόνου από άλλους δύο ψευτο δημήτριους που ωστόσο είχαν ίδια τύχη με τον πρώτο.

Στην εικόνα επάνω δεξιά, απεικονίζεται ο ψευτοδημήτριος Νο 2. Αναφέρεται ως εβραίος, με καταγωγή από την Λευκορωσία.

Ο Σελίμ Β' ο Μέθυσος και η Κύπρος

Στη χριστιανική Δύση, που ακόμη ήταν περιχαρής λόγω της ηρωικής αντίστασης των Ιπποτών στη Μάλτα¹⁰, η είδηση του θανάτου του Σουλτάνου Σουλεϊμάν (1494 – 1566) έγινε δεκτή με αγαλλίαση. Παρέμεινε όμως το ερώτημα: είχε λάβει πλέον οριστικά τέλος η επέλαση των Τούρκων ή επρόκειτο απλώς για μια προσωρινή διακοπή της προέλασης τους; Τον Σουλεϊμάν διαδέχθηκε ο μεγάλος του γιος Σελίμ Β' ο Μέθυσος-ένα παρωνύμιο που του ταίριαζε και με το παραπάνω- ήταν το άκρο αντίθετο του τρομερού πατέρα του. Κοντόχοντρος και άσωτος δεν ενδιαφερόταν καθόλου για τις κρατικές υποθέσεις. Η επιθυμία των Τούρκων να καταλάβουν την Κύπρο ήταν φανερή στα τελευταία χρόνια του Σουλεϊμάν Α’, αλλά διάφοροι λόγοι συντελούν στην αναβολή της εκστρατείας. Ωστόσο σύντομα ο διάδοχος του Σουλεϊμάν, ο Σελήμ άρχισε να εποφθαλμιά την Κύπρο που αποτελούσε αποικία της Βενετίας. Στη Βενετία έφθαναν μια σειρά από ανησυχητικές αναφορές ότι οι Τούρκοι είχαν αρχίσει κάποιου είδους προετοιμασίες για την κατάληψη της νήσου. Παράλληλα ο Σουλτάνος είχε πρόσφατα υπογράψει μια οκταετή εκεχειρία με τον νέο Γερμανό αυτοκράτοραΜαξιμιλιανό Β', και ως εκ τούτου ήταν ελεύθερος να στρέψει όλη του την προσοχή σε μια νέα εκστρατεία. Ωστόσο το πλέον περίεργο της υπόθεσης είναι η φιλία που είχε ο Μαξιμιλιανός με τον βαθύπλουτο εβραίο τραπεζίτη¹¹, τον Γιοσεφ Νάζη, που επηρέαζε παράλληλα και τον Σελήμ.(Εικόνα αριστέρα επάνω, ο Σελήμ Β)

Οι Οθωμανοί σύντομα άρχισαν τις κρυφές ετοιμασίες για την δημιουργία ενός μεγάλου στόλου, οι οποίες δεν διέφυγαν την προσοχή της Βενετίας. Όταν ό σουλτάνος ετοιμάστηκε, απαίτησε με επίσημο απεσταλμένο, τον Μάρτιο του 1570, να του παραχωρηθεί το νησί πού ανήκε στον σουλτάνο τής Αιγύπτου! Αλλιώς, απείλησε ότι θα το καταλάβει με την βία. Όμως η Βενετία απάντησε ότι θα το υπερασπίσει..

Η Δημοκρατία της Βενετίας ήδη είχε αρχίσει εκκλήσεις βοήθειας προς όλα τα χριστιανικά κράτη, αλλά οι απαντήσεις που είχε λάβει δεν ήταν καθόλου ενθαρρυντικές. Ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός τόνιζε ότι η επίσημη εκεχειρία που μόλις είχε υπογράψει έληγε σε οκτώ χρόνια ενώ στη Γαλλία η Αικατερίνη των Μεδίκων, «δολοπλοκούσε» περισσότερο στο εσωτερικό της χώρας της ενώ βρισκόταν «στα μαχαίρια» και με την Ισπανία.

Ο τουρκικός στόλος δεν άργησε να κάνει την εμφάνιση του στα ανοιχτά των κυπριακών ακτών την 1η Ιουλίου. Ο Οθωμανικός στρατός είχε για αρχηγό: τον Λάλα Μουσταφά πασά, που κατάφερε να πραγματοποιήσει απόβαση ολόκληρης της στρατιωτικής του δύναμης στη Λάρνακα, χωρίς να συναντήσει καμιά αντίσταση. Εκεί ό αρχηγός του εκστρατευτικού σώματος Μουσταφά πασάς περιχαρακώθηκε και περίμενε την άφιξη και άλλων στρατευμάτων από το απέναντι λιμάνι τής Μ. Ασίας. Πράγματι έως τις 22 Ιουλίου είχαν συγκεντρωθεί πάνω από 100.000 άνδρες. που στις 24 του ίδιου μήνα είχαν στρατοπεδεύσει έξω από τα τείχη της Λευκωσίας.

Έτσι, ξεκίνησε η πολιορκία της πόλης που μπόρεσε να αντέξει για σαράντα πέντε ημέρες μέχρις ότου την 9η Σεπτεμβρίου αλώθηκε. Ακολούθησαν οι συνήθεις κτηνωδίες, οι σφαγές, οι διαμελισμοί και οι ανασκολοπισμοί, οι συνήθεις βεβηλώσεις εκκλησιών και οι βιασμοί νέων ανθρώπων και των δύο φύλων.

Η Λευκωσία ήταν πλούσια πόλη που διέθετε άφθονους θησαυρούς, εκκλησιαστικούς και κοσμικούς, δυτικούς και βυζαντινούς και χρειάστηκε μια εβδομάδα για να φορτωθούν σε κάρα όλος ο χρυσός και το ασήμι, οι πολύτιμοι λίθοι και οι πορσελάνινες λειψανοθήκες, τα πλουσιότερα λάφυρα που έπεσαν σε τουρκικά χέρια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης.

Η κατάληψη της Αμμοχώστου

Στις 11 Σεπτεμβρίου, μόλις δύο ημέρες μετά την άλωση της Λευκωσίας, ο Λάλα Μουσταφά έστειλε έναν αγγελιαφόρο στους διοικητές της Αμμοχώστου, ζητώντας τους να παραδοθούν.

Η Λευκωσία είχε προκαλέσει στους Τούρκους πολύ περισσότερα προβλήματα από όσα περίμεναν, η πρόκληση όμως της Αμμοχώστου ήταν ακόμη πιο τρομερή που τώρα με όλες τις πρόσφατες νέες οχυρώσεις της, έμοιαζε απόρθητη. Οι αμυνόμενοι πίσω από εκείνα τα τρομερά τείχη ήταν ομολογουμένως λίγοι - περίπου 8.000 σε σύγκριση με μια τουρκική δύναμη η οποία, με τα νέα στρατιωτικά αγήματα που κατέφθαναν από την ενδοχώρα, αριθμούσε όχι πιο κάτω από 200.000 άνδρες. Από την άλλη, οι Βενετοί, διέθεταν δύο εξαιρετικούς αρχηγούς, τον Μάρκο Αντώνιο Βραγαδίνο και τον διοικητή από την Περούτζια, τον Αοτόρε Μπαλιόνι, για τους οποίους ο θαυμασμός θα αυξανόταν όλο και περισσότερο κατά τη διάρκεια των δοκιμασιών που θα αντιμετώπιζαν.

Η πολιορκία ξεκίνησε στις 17 Σεπτεμβρίου και συνεχίστηκε όλο τον χειμώνα, με τους πολιορκημένους -σε αντίθεση με εκείνους της Λευκωσίας- να κάνουν συχνές εξόδους από τα τείχη και κάποιες φορές μάλιστα να μεταφέρουν τη μάχη στην καρδιά του τουρκικού στρατοπέδου. Στα τέλη Απριλίου ο Λάλα Μουσταφά διέταξε το σώμα των Αρμενίων σκαπανέων να σκάψουν ένα τεράστιο δίκτυο χαρακωμάτων στα νότια. Οι εργασίες προχώρησαν με γοργούς ρυθμούς μια που το σώμα αυτό αριθμούσε 40.000 άνδρες, οι οποίοι ενισχύθηκαν περαιτέρω από καταναγκαστική εργασία που επιτέλεσαν οι ντόπιοι χωρικοί, στα μέσα Μαίου είχε σκαφτεί ολόκληρη η περιοχή σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων από τα τείχη, ενώ τα χαρακώματα ήταν αρκετά ώστε να φιλοξενήσουν ολόκληρο τον πολιορκητικό στρατό και τόσο βαθιά ώστε όταν τα διέσχιζε το ιππικό, το μόνο που μπορούσαν να δουν οι παρατηρητές στους προμαχώνες ήταν οι άκρες των δοράτων των ιππέων. Επίσης, οι Τούρκοι κατασκεύασαν μια σειρά από δέκα πύργους, όλο και πιο κοντά στην πόλη, από τους οποίους μπορούσαν να πλήπουν τους πολιορκημένους. Από εκεί ξεκίνησε και ο τελευταίος καταιγισμός πυρών, στις 15 Μαΐου.

Οι Βενετοί αντιστάθηκαν με θάρρος και αποφασιστικότητα, σιγά σιγά όμως, καθώς περνούσαν οι εβδομάδες, άρχισαν να αποθαρρύνονται. Είχαν σβήσει οι ελπίδες για μια μεγάλη εκστρατεία άρσης της πολιορκίας από Βενετούς και Ισπανούς ενώ είχε αρχίσει να λιγοστεύει το μπαρούτι και ακόμη περισσότερο τα τρόφιμα. Τον Ιούλιο είχαν φαγωθεί πλέον όλα τα άλογα, τα γαϊδούρια και οι γάτες της πόλης. Μόνο 500 από τους πολιορκημένους ήταν πια σε θέση να κρατήσουν όπλο και είχαν αρχίσει να καταρρέουν λόγω έλλειψης ύπνου, ωστόσο, συνέχιζαν να πολεμούν. Την τελευταία ημέρα εκείνου του εφιαλτικού μήνα ο Βραγαδίνος και ο Μπαλιόνι συνειδητοποίησαν ότι δεν άντεχαν άλλο και μόνο αν παραδίδονταν οικειοθελώς θα μπορούσαν ίσως, να αποφύγουν τις σφαγές και τις λεηλασίες που διαφορετικά θα ήταν αναπόφευκτες. Μόλις ξημέρωσε η 1η Αυγούστου, μια λευκή σημαία φάνηκε να κυματίζει στους προμαχώνες της Αμμοχώστου.

Οι όροι της ειρήνης ήταν απρόσμενα ευνοϊκοί. Θα επιτρεπόταν σε όλους τους Ιταλούς να επιβιβαστούν σε πλοία με τη σημαία τους και να φύγουν για την Κρήτη, μαζί με όσους Έλληνες επιθυμούσαν να τους ακολουθήσουν. Οι Έλληνες που θα επέλεγαν να παραμείνουν στο νησί θα λάμβαναν εγγυήσεις για την προσωπική τους ελευθερία και ιδιοκτησία και θα είχαν περιθώριο δύο χρόνων για να αποφασίσουν αν θα παρέμεναν μόνιμα στο νησί ή όχι, στη συνέχεια όσοι επέλεγαν να φύγουν, θα είχαν ασφαλή μετάβαση στη χώρα της επιλογής τους. Το έγγραφο που εξέθετε αυτούς τους όρους έφερε την υπογραφή του Λάλα Μουσταφά και τη σφραγίδα του Σουλτάνου, παραδόθηκε στον Βραγαδίνο και στον Μπαλιόνι μαζί με μια συνοδευτική επιστολή γεμάτη επαίνους για το θάρρος τους και για την εξαιρετική υπεράσπιση της πόλης.

Στις 5 Αυγούστου ο Βραγαδίνος έστειλε μήνυμα στον Λάλα Μουσταφά προτείνοντας του να τον επισκεφθεί και να του παραδώσει επισήμως τα κλειδιά της Αμμοχώστου, έλαβε την απάντηση ότι ο στρατηγός θα τον υποδεχόταν με μεγάλη χαρά. Ξεκίνησε το ίδιο βράδυ φορώντας το πορφυρό ένδυμα του αξιώματος του, μαζί με τον Μπαλιόνι και έναν αριθμό ανώτερων αξιωματικών, οι οποίοι συνοδεύονταν από ένα ετερόκλητο πλήθος Ιταλών, Ελλήνων και Αλβανών στρατιωτών. Ο Λάλα Μουσταφά τους υποδέχθηκε με μεγάλη ευγένεια, αλλά στη συνέχεια, εντελώς απροειδοποίητα, το πρόσωπο του σκυθρώπιασε και η συμπεριφορά του άλλαξε. Κυριευμένος από μια οργή που φούντωνε όλο και περισσότερο, άρχισε να εξαπολύει αβάσιμες κατηγορίες στους χριστιανούς που στέκονταν μπροστά του. Ξαφνικά έβγαλε ένα μαχαίρι και έκοψε το δεξί αυτί του Βραγαδίνου, διατάζοντας ταυτόχρονα έναν ακόλουθο να του κόψει και το αριστερό και τη μύτη του. Στη συνέχεια, στράφηκε προς τους φρουρούς του και διέταξε την άμεση εκτέλεση ολόκληρης της αντιπροσωπίας.

Αμμόχωστος: Τα βασανιστήρια του Μάρκο Αντόνιο Βραγανδίνο από Οθωμανούς.  (gravure du XIXe s.)

Ο Μπαλιόνι αποκεφαλίστηκε, το ίδιο συνέβη και στον διοικητή του πυροβολικού, Λουίτζι Μαρτινένγκο. Ένας δυο κατάφεραν να ξεφύγουν, οι περισσότεροι όμως σφαγιάστηκαν, μαζί με κάποιους άλλους χριστιανούς που έτυχε να βρεθούν εκεί κοντά. Τέλος, τα κεφάλια όλων εκείνων που είχαν δολοφονηθεί στοιβάχτηκαν μπροστά στον οικίσκο του Λάλα Μουσταφά. Λέγεται ότι ανέρχονταν σε 350.

Τα χειρότερα επιφύλαξε η μοίρα για τον Μάρκο Αντώνιο Βραγαδίνο. Έμεινε στη φυλακή για περίπου δύο εβδομάδες, και οι ανοιχτές του πληγές κακοφόρμισαν με αποτέλεσμα ο ίδιος να αρρωστήσει βαριά. Τότε ήταν όμως που άρχισε το πραγματικό του μαρτύριο. Στην αρχή τον έσυραν γύρω από τα τείχη της Αμμοχώστου, με σάκους δεμένους στην πλάτη του γεμάτους χώμα και πέτρες, στη συνέχεια τον κρέμασαν δεμένο σε μια καρέκλα από το ακροκέραιο της τουρκικής ναυαρχίδας και τον εξέθεσαν στη χλεύη των ναυτών. Τέλος, τον μετέφεραν στο σημείο της εκτέλεσης του, στην κεντρική πλατεία, τον έδεσαν γυμνό, κυριολεκτικά τον έγδαραν ζωντανό. Λέγεται ότι ακόμη και αυτό το μαρτύριο το υπέμεινε σιωπηλά για μισή ώρα, ώσπου, φθάνοντας ο δήμιος στη μέση του, τελικά εξέπνευσε.

Όταν ολοκληρώθηκε αυτό το φρικιαστικό έργο, τον αποκεφάλισαν, διαμέλισαν το πτώμα του, ενώ παραγέμισαν το δέρμα του με άχυρα και βαμβάκι, το έβαλαν στη ράχη μιας αγελάδας και το περιέφεραν στους δρόμους της πόλης. Όταν, στις 22 Σεπτεμβρίου, ο Λάλα Μουσταφά επέστρεψε στην πατρίδα του, πήρε μαζί του τα κεφάλια των πιο επιφανών θυμάτων και το δέρμα του Μάρκου Αντώνιου Βραγαδίνου, το οποίο παρουσίασε με υπερηφάνεια στον Σουλτάνο.

Είναι άγνωστο ποια τύχη είχαν τα κεφάλια, εννέα χρόνια όμως αργότερα ένας από τους επιζήσαντες της πολιορκίας, κάποιος Τζιρόλαμο Πιλιντόρο, κατάφερε να κλέψει το δέρμα, από εκεί που φυλασσόταν στην Κωνσταντινούπολη, και να το επιστρέψει στους γιους του Βραγαδίνου, οι οποίοι το παρέδωσαν στην εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου στη Βενετία. Από εκεί μεταφέρθηκε το 1596 στο Θέατρο των Αγίων Ιωάννη και Παύλου, όπου τοποθετήθηκε στον νότιο διάδρομο κοντά στη δυτική πόρτα, σε μια κόγχη πίσω ακριβώς από την τεφροδόχο που αποτελεί μέρος του μνημείου του ήρωα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Τζον Τζουλιους Νοργουϊτς, «Η πολιορκία της Μάλτας και η άλωση της Αμμοχώστου», Ιστορία εικονογραφημένη, τ.520.
- Jocelyn Nigel Hillgarth, The Mirror of Spain, 1500-1700, Ann Arbor, University of Michigan Press, 2000
- Elli Kohen, History of the Turkish Jews and Sephardim: Memories of a Past Golden Age
- Mehmet Bulut, Ottoman-Dutch Economic Relations in the Early Modern Period 1571-1699, Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2001
- Gad Nassi, Rebbeca Toueg, Dona Gracia Nasi. Women's International Zionist Organisation
- Sidney Nettleton Fisher. "The foreign relations of Turkey (1481-1512)"

---

Σημειώσεις:

1. Απελάθηκαν από την Ισπανία επί Φερδινάνδου και Ισαβέλλας διότι ενώ υποχρεώθηκαν να γίνουν χριστιανοί (Marrano) τελικά δεν τηρούσαν τον χριστιανισμό μένοντας στην πραγματικότητα κρυφοεβραίοι. Ωστόσο πραγματική αιτία της απέλασης τους ήταν διότι ως «χριστιανοί» πλέον μπορούσαν συν τον μεγάλο πλούτο που κατείχαν να καταλαμβάνουν μεγαλύτερα αξιώματα και πλούτο στην ιβηρική κυριαρχώντας όλο-ένα και περισσότερο στον υπόλοιπο πληθυσμό.
2. Οι Εβραίοι ως κύρια πηγή πλούτου χρησιμοποίησαν τον δανεισμό χρημάτων.
3. Οι Εβραίοι στην Ισπανία εγκαταστάθηκαν κυρίως κατά την διάρκεια των μαυριτανικών αραβικών κτήσεων στην Ανδαλουσία.
4. Μετά την κατάληψη της Προύσας, το 1326 ο σουλτάνος Ορχάν Γαζή εξέδωσε βασιλικό διάταγμα (φιρμάνι) για την οικοδόμηση συναγωγής."Η καταπιεσμένη εβραϊκή κοινότητα, χάρη στον Ορχάν Γαζή θα μπορούσε να αναπνεύσει ξανά!!! Όταν η Προύσα ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα, Εβραίοι έμποροι κλήθηκαν να κατοικήσουν τη Προύσα, ήλθαν Εβραίοι ακόμα και από την Αραβία!" Αυτά ισχυρίζεται μέσα από τα κείμενα του το «Ίδρυμα Σεφαραδιτών Σπουδών και Πολιτισμού», βγάζοντας έμμεσα μίσος εναντίον των Ελλήνων.
5. Η Δημοκρατία της Ραγκούσα βρισκόταν στο σημερινό Ντουμπρόβνικ των Δαλματικών ακτών. Σχεδόν απέναντι από την Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Μετά το 1492, εγκαταστάθηκε εκεί πολύς εβραϊκός πληθυσμός
6. Για τον Ιωσήφ Νάζη ενδιαφέρουσες πληροφορίες μας δίνει ό Gerlach: «Ήλθε από την Ιταλία στην Τουρκία επί Σουλεϊμάν Α’ με τεράστια περιουσία, 300.000 δουκάτα σε χρυσό και πολύτιμες πέτρες, και πώς κατόρθωσε με βαρύτιμα δώρα ν’ αποκτήση την εύνοια του σουλτάνου και ιδιαίτερα του γιου του Σελίμ».
7. Ο Σελίμ τον ωνόμασε δούκα της Νάξου, ένα τιμάριο που περιλάμβανε μια δωδεκάδα νησιών του Αιγαίου με σημαντική εμπορική και κάποια στρατηγική σημασία.
8. Δον Ιωσήφ Νάζη, Διάσημος Εβραίος τραπεζίτης και οικονομικός παράγοντας της εποχής του, γεννήθηκε το 1525 στην Πορτογαλίαν. Επιδόθηκε σε τραπεζιτικάς και άλλες επιχειρήσεις στο Βέλγιο, Ιταλία και Γαλλία και χάρη στο επιχειρηματικόν του πνεύμα σχημάτισε τεράστια περιουσία. Κατόρθωσε να προσελκύσει την εύνοια των διαφόρων βασιλικών οίκων της Δύσεως και με την αύξηση της ισχύος και της επιρροής του άρχισε να καλλιεργεί τολμηρά σιωνιστικά σχέδια. Ο Ναζής είχε εκχριστιανισθεί βιαίως, μη δυνάμενος όμως να υποκρίνεται τον χριστιανό, μετέβη και εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου, ως Ιουδαίος πλέον, χάρις στην φιλία του σουλτάνου Σουλεϊμάν Β' απέβη ταχέως ο ρυθμιστής της οικονομικής και πολιτικής ζωής της Τουρκίας. Τουρκικά έγγραφα της εποχής τον αναφέρουν ως Φρανκ Μπέϋ Ογλού• για τους κατοίκους της Κωνσταντινουπόλεως ήταν απλώς Ο «Μέγας Εβραίος». Όταν απέθανε την θέση του πήρε ένας άλλος εβραίος ονόματι Σολομών Νάθαν Ασκενάζι, που μετονομάσθηκε σε Αλαμάνογλού!
9. Από την εγκυκλοπαίδεια «ΗΛΙΟΣ», τόμος 14, σελ. 300, λ. Νάζης. Ο Νάζης εμηχανορράφει διαρκώς εις την Κωνσταντινούπολιν κατά της Βενετίας και επέτυχε να εξωθήση τον σουλτάνον εις την κατάκτησιν της Κύπρου.
10. Οι Ιππότες της Μάλτας ήταν ένα μεσαιωνικό ιπποτικό και θρησκευτικό τάγμα, το οποίο στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας του πήρε πολλά ονόματα. Αρχικά ονομάζονταν και Σπιταλιώτες ή Οσπιτάλιοι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, Ιππότες της Ρόδου ή απλώς Ιωαννίτες. Το τάγμα αυτό είναι ίσως το αρχαιότερο από τα ιπποτικά τάγματα. Απέτυχε να σταματήσει την οθωμανική πολιορκία στην Ρόδο η οποία και κατελήφθη από τους Οθωμανούς και Εβραίους, αλλά ωστόσο στη Μάλτα σταμάτησε τα σχέδια των Τούρκων αντιμετωπίζοντας τους με επιτυχία.
11. Με το αζημίωτο αφού ο Νάζη φέρεται να ήταν και δανειστής του Μαξιμιλιανού