ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ
του Γιάννη Βουρδουμπά, δημοσιεύτηκε στα "Χανιώτικα Νέα
Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις «Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης» ένα ακόμη βιβλίο με τίτλο « Το φάντασμα της Όπερας – Η επιστήμη στο πολιτισμό μας » . Συγγραφέας του εξαιρετικά ενδιαφέροντος αυτού βιβλίου είναι ο επί τριάντα χρόνια επικεφαλής των Πανεπιστημιακών εκδόσεων Κρήτης ( ΠΕΚ ) και καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Στέφανος Τραχανάς. Ο συγγραφέας είναι σήμερα πρόεδρος της εκδοτικής επιτροπής των ΠΕΚ ενώ επί των ημερών του οι ΠΕΚ έγιναν ένας από τους σημαντικότερους εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα και μακράν των άλλων ο σημαντικότερος μεταξύ αυτών που έχουν τα Ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας.
Το βιβλίο αυτό με επιστημονική και φιλοσοφική διάθεση, αναφέρεται στους νόμους οι οποίοι διαμορφώνουν και καθορίζουν τη φύση και το πολιτισμό μας βασιζόμενο σε μία αλληγορία που περιγράφεται στο μυθιστόρημα και πετυχημένο μιούζικαλ «ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΟΠΕΡΑΣ». Το μυθιστόρημα αυτό αναφέρεται σε ένα ιδιοφυή καλλιτέχνη ο οποίος λόγω του ότι έχει παραμορφωθεί το πρόσωπό του, βρίσκεται κρυμμένος στα υπόγεια της όπερας του Παρισιού από όπου κατευθύνει σαν φάντασμα τη μουσικό η οποία εκτελεί άψογα τις παραστάσεις.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου αυτού ο κ. Τραχανάς αναφέρεται σε ένα θεμελιώδη νόμο της κβαντομηχανικής, το νόμο της απροσδιοριστίας (ή της αβεβαιότητας) του Χαϊζενμπεργκ, ο οποίος θεωρεί ότι στο μικρόκοσμο είναι αδύνατον να μετρηθεί ταυτόχρονα με ακρίβεια η θέση και η ταχύτητα ενός σωματιδίου. Ο νόμος αυτός είναι πολύ σημαντικός στη Φυσική γιατί εισάγει τη πιθανοκρατία στο μικρόκοσμο ενώ εμείς έχουμε συνηθίσει στο μακρόκοσμο να αντιλαμβανόμεθα τα φυσικά φαινόμενα γύρο μας αιτιοκρατικά. Διάσημοι Φυσικοί όπως ο Αϊνστάιν, δυσκολεύθηκαν να αποδεχτούν ότι τα φαινόμενα στο μικρόκοσμο διέπονται από πιθανοκρατικούς νόμους σε αντίθεση με τα φαινόμενα που αντιλαμβανόμεθα γύρο μας στο μακρόκοσμο τα οποία διέπονται από αιτιοκρατικούς νόμους, αιτίου – αποτελέσματος.
Ο συγγραφέας λοιπόν, ισχυρίζεται ότι ο νόμος της απροσδιοριστίας που διέπει τα φαινόμενα στο μικρόκοσμο και τον οποίο εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε, καθορίζει τα φαινόμενα της καθημερινής Ζωής που παρατηρούμε. Έτσι λοιπόν, όπως ο ταλαντούχος μουσικός ο οποίος ήταν κρυμμένος στο υπόγειο της όπερας του Παρισιού καθοδηγούσε αριστοτεχνικά τους μουσικούς τους οποίους οι θεατές απολάμβαναν, έτσι και ο νόμος της απροσδιοριστίας κρυμμένος στο μικρόκοσμο, χωρίς να γίνεται αντιληπτός, καθοδηγεί τα φαινόμενα του κόσμου που αντιλαμβανόμεθα γύρο μας.
Ολοκληρώνοντας το πρώτο μέρος του βιβλίου ο κ. Τραχανάς κάνει μια σύντομη επισκόπηση στην ιστορία της Φυσικής αρχίζοντας από τους προσωκρατικούς Ίωνες φιλοσόφους, στη συνέχεια στον Αριστοτέλη, οι απόψεις του οποίου κυριάρχησαν στη Δύση για πολλούς πολλούς αιώνες, την ανατροπή του Αριστοτελικού παραδείγματος και την εισαγωγή του πειράματος στη Φυσική από το Γαλιλαίο στις αρχές του 17ου αιώνα, και αργότερα από τον Νεύτωνα μέχρι τη θεωρία της σχετικότητας και της κβαντομηχανικής του 20ου αιώνα , υποστηρίζοντας ότι η Ελληνική κληρονομιά στην επιστήμη έχει ιστορία πολλών αιώνων.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, αφορά το ρόλο και την επίδραση της επιστήμης στο πολιτισμό μας όπου υποστηρίζεται πάλι αλληγορικά ότι οι επιστημονικοί νόμοι οι οποίοι δεν είναι κατανοητοί από πολλούς κατευθύνουν και καθορίζουν το πολιτισμό μας όπως το φάντασμα της όπερας από το υπόγειο καθοδηγούσε τις μουσικές εκτελέσεις των καλλιτεχνών. Ο συγγραφέας προβληματίζεται καθώς πιστεύει ότι σήμερα βρισκόμαστε σε μια μαζική υποχώρηση της επιστήμης και της επιστημονικής νοοτροπίας σαν βασικού στοιχείου της γενικής παιδείας των πολιτών. Εκτιμά ότι η επιστήμη δεν αποτελεί σήμερα μια θεμελιώδη συνιστώσα του πολιτισμού μας, όπως καθιερώθηκε μετά το 18ο αιώνα και τη περίοδο του διαφωτισμού αλλά αντιμετωπίζεται σαν μια προωθητική δύναμη μιας τεχνολογικής εξέλιξης, η οποία όμως δεν υπηρετεί ανθρώπινες ανάγκες αλλά τη δυναμική του παγιοποιημένου οικονομικού συστήματος.
Ο κ. Τραχανάς πιστεύει ότι τα τελευταία 50 χρόνια γινόμαστε μάρτυρες (στο τομέα των θετικών επιστημών κυρίως) της εμφάνισης και επικράτησης ενός νέου είδους επιστήμονα, απόλυτα εξειδικευμένου και αποτελεσματικού σε ένα μικρό μόνο τομέα της ειδικότητας του αλλά στερημένου κάθε γενικότερης παιδείας ακόμα και στο περίγυρο του αντικείμενού του. Τον ονομάζει μη διανοούμενο επιστήμονα ή τεχνικό της επιστήμης, ο οποίος δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί την επιστήμη σαν πνευματικό αγαθό, σαν απελευθερωτική δύναμη του ανθρώπου, σαν θεμελιώδη αξία του πολιτισμού μας όπως καθιερώθηκε με το διαφωτισμό στην Ευρώπη του 18ου αιώνα.
Ο συγγραφέας αναφέρεται στο Βρετανό επιστήμονα και συγγραφέα Π. Σνόου ο οποίος πριν από 50 περίπου χρόνια έθεσε το θέμα του χάσματος μεταξύ των θετικών και τεχνολογικών σπουδών από τη μία πλευρά και των ανθρωπιστικών σπουδών και τεχνών από την άλλη. Ο κ. Σνόου στο βιβλίο του «The two cultures» υποστήριξε ότι ένα σημαντικό πρόβλημα του δυτικού πολιτισμού είναι η μονομέρεια των γνώσεων, οι μονοδιάστατες γνώσεις που λαμβάνει ένας επιστήμονας θετικών σπουδών, ο οποίος έχει συνήθως ελλιπείς γνώσεις π.χ. στη λογοτεχνία ή τις τέχνες και αντίστοιχα ένας επιστήμονας ανθρωπιστικών σπουδών ο οποίος αγνοεί το δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής ή τη θεωρία της εξέλιξης ή έστω την έλικα του DNA. Στο τελευταίο πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο του βιβλίου ο κ. Τραχανάς αναφέρεται και προβληματίζεται πάνω στην ηθική αξία της επιστήμης, δεδομένου ότι η επιστήμη της Φυσικής στερείται ηθικού περιεχομένου.
Είναι φανερό ότι ο συγγραφέας με τη τριακονταετή ενεργό παρουσία του στη διεύθυνση των ΠΕΚ συνέβαλε στη δημιουργία ενός εκδοτικού οίκου, ο οποίος προσπάθησε πολύ ικανοποιητικά θα έλεγα, να γεφυρώσει τη προαναφερθείσα αντίφαση μεταξύ θετικών και ανθρωπιστικών σπουδών, δίδοντας τη δυνατότητα σε φοιτητές, επιστήμονες αλλά και στο ευρύτερο κοινό να γνωρίσουν και να μελετήσουν εξαιρετικά ενδιαφέροντα βιβλία σε διάφορα επιστημονικά πεδία.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις «Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης» ένα ακόμη βιβλίο με τίτλο « Το φάντασμα της Όπερας – Η επιστήμη στο πολιτισμό μας » . Συγγραφέας του εξαιρετικά ενδιαφέροντος αυτού βιβλίου είναι ο επί τριάντα χρόνια επικεφαλής των Πανεπιστημιακών εκδόσεων Κρήτης ( ΠΕΚ ) και καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Στέφανος Τραχανάς. Ο συγγραφέας είναι σήμερα πρόεδρος της εκδοτικής επιτροπής των ΠΕΚ ενώ επί των ημερών του οι ΠΕΚ έγιναν ένας από τους σημαντικότερους εκδοτικούς οίκους στην Ελλάδα και μακράν των άλλων ο σημαντικότερος μεταξύ αυτών που έχουν τα Ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας.
Το βιβλίο αυτό με επιστημονική και φιλοσοφική διάθεση, αναφέρεται στους νόμους οι οποίοι διαμορφώνουν και καθορίζουν τη φύση και το πολιτισμό μας βασιζόμενο σε μία αλληγορία που περιγράφεται στο μυθιστόρημα και πετυχημένο μιούζικαλ «ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΟΠΕΡΑΣ». Το μυθιστόρημα αυτό αναφέρεται σε ένα ιδιοφυή καλλιτέχνη ο οποίος λόγω του ότι έχει παραμορφωθεί το πρόσωπό του, βρίσκεται κρυμμένος στα υπόγεια της όπερας του Παρισιού από όπου κατευθύνει σαν φάντασμα τη μουσικό η οποία εκτελεί άψογα τις παραστάσεις.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου αυτού ο κ. Τραχανάς αναφέρεται σε ένα θεμελιώδη νόμο της κβαντομηχανικής, το νόμο της απροσδιοριστίας (ή της αβεβαιότητας) του Χαϊζενμπεργκ, ο οποίος θεωρεί ότι στο μικρόκοσμο είναι αδύνατον να μετρηθεί ταυτόχρονα με ακρίβεια η θέση και η ταχύτητα ενός σωματιδίου. Ο νόμος αυτός είναι πολύ σημαντικός στη Φυσική γιατί εισάγει τη πιθανοκρατία στο μικρόκοσμο ενώ εμείς έχουμε συνηθίσει στο μακρόκοσμο να αντιλαμβανόμεθα τα φυσικά φαινόμενα γύρο μας αιτιοκρατικά. Διάσημοι Φυσικοί όπως ο Αϊνστάιν, δυσκολεύθηκαν να αποδεχτούν ότι τα φαινόμενα στο μικρόκοσμο διέπονται από πιθανοκρατικούς νόμους σε αντίθεση με τα φαινόμενα που αντιλαμβανόμεθα γύρο μας στο μακρόκοσμο τα οποία διέπονται από αιτιοκρατικούς νόμους, αιτίου – αποτελέσματος.
Ο συγγραφέας λοιπόν, ισχυρίζεται ότι ο νόμος της απροσδιοριστίας που διέπει τα φαινόμενα στο μικρόκοσμο και τον οποίο εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε, καθορίζει τα φαινόμενα της καθημερινής Ζωής που παρατηρούμε. Έτσι λοιπόν, όπως ο ταλαντούχος μουσικός ο οποίος ήταν κρυμμένος στο υπόγειο της όπερας του Παρισιού καθοδηγούσε αριστοτεχνικά τους μουσικούς τους οποίους οι θεατές απολάμβαναν, έτσι και ο νόμος της απροσδιοριστίας κρυμμένος στο μικρόκοσμο, χωρίς να γίνεται αντιληπτός, καθοδηγεί τα φαινόμενα του κόσμου που αντιλαμβανόμεθα γύρο μας.
Ολοκληρώνοντας το πρώτο μέρος του βιβλίου ο κ. Τραχανάς κάνει μια σύντομη επισκόπηση στην ιστορία της Φυσικής αρχίζοντας από τους προσωκρατικούς Ίωνες φιλοσόφους, στη συνέχεια στον Αριστοτέλη, οι απόψεις του οποίου κυριάρχησαν στη Δύση για πολλούς πολλούς αιώνες, την ανατροπή του Αριστοτελικού παραδείγματος και την εισαγωγή του πειράματος στη Φυσική από το Γαλιλαίο στις αρχές του 17ου αιώνα, και αργότερα από τον Νεύτωνα μέχρι τη θεωρία της σχετικότητας και της κβαντομηχανικής του 20ου αιώνα , υποστηρίζοντας ότι η Ελληνική κληρονομιά στην επιστήμη έχει ιστορία πολλών αιώνων.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, αφορά το ρόλο και την επίδραση της επιστήμης στο πολιτισμό μας όπου υποστηρίζεται πάλι αλληγορικά ότι οι επιστημονικοί νόμοι οι οποίοι δεν είναι κατανοητοί από πολλούς κατευθύνουν και καθορίζουν το πολιτισμό μας όπως το φάντασμα της όπερας από το υπόγειο καθοδηγούσε τις μουσικές εκτελέσεις των καλλιτεχνών. Ο συγγραφέας προβληματίζεται καθώς πιστεύει ότι σήμερα βρισκόμαστε σε μια μαζική υποχώρηση της επιστήμης και της επιστημονικής νοοτροπίας σαν βασικού στοιχείου της γενικής παιδείας των πολιτών. Εκτιμά ότι η επιστήμη δεν αποτελεί σήμερα μια θεμελιώδη συνιστώσα του πολιτισμού μας, όπως καθιερώθηκε μετά το 18ο αιώνα και τη περίοδο του διαφωτισμού αλλά αντιμετωπίζεται σαν μια προωθητική δύναμη μιας τεχνολογικής εξέλιξης, η οποία όμως δεν υπηρετεί ανθρώπινες ανάγκες αλλά τη δυναμική του παγιοποιημένου οικονομικού συστήματος.
Ο κ. Τραχανάς πιστεύει ότι τα τελευταία 50 χρόνια γινόμαστε μάρτυρες (στο τομέα των θετικών επιστημών κυρίως) της εμφάνισης και επικράτησης ενός νέου είδους επιστήμονα, απόλυτα εξειδικευμένου και αποτελεσματικού σε ένα μικρό μόνο τομέα της ειδικότητας του αλλά στερημένου κάθε γενικότερης παιδείας ακόμα και στο περίγυρο του αντικείμενού του. Τον ονομάζει μη διανοούμενο επιστήμονα ή τεχνικό της επιστήμης, ο οποίος δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί την επιστήμη σαν πνευματικό αγαθό, σαν απελευθερωτική δύναμη του ανθρώπου, σαν θεμελιώδη αξία του πολιτισμού μας όπως καθιερώθηκε με το διαφωτισμό στην Ευρώπη του 18ου αιώνα.
Ο συγγραφέας αναφέρεται στο Βρετανό επιστήμονα και συγγραφέα Π. Σνόου ο οποίος πριν από 50 περίπου χρόνια έθεσε το θέμα του χάσματος μεταξύ των θετικών και τεχνολογικών σπουδών από τη μία πλευρά και των ανθρωπιστικών σπουδών και τεχνών από την άλλη. Ο κ. Σνόου στο βιβλίο του «The two cultures» υποστήριξε ότι ένα σημαντικό πρόβλημα του δυτικού πολιτισμού είναι η μονομέρεια των γνώσεων, οι μονοδιάστατες γνώσεις που λαμβάνει ένας επιστήμονας θετικών σπουδών, ο οποίος έχει συνήθως ελλιπείς γνώσεις π.χ. στη λογοτεχνία ή τις τέχνες και αντίστοιχα ένας επιστήμονας ανθρωπιστικών σπουδών ο οποίος αγνοεί το δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής ή τη θεωρία της εξέλιξης ή έστω την έλικα του DNA. Στο τελευταίο πολύ ενδιαφέρον κεφάλαιο του βιβλίου ο κ. Τραχανάς αναφέρεται και προβληματίζεται πάνω στην ηθική αξία της επιστήμης, δεδομένου ότι η επιστήμη της Φυσικής στερείται ηθικού περιεχομένου.
Είναι φανερό ότι ο συγγραφέας με τη τριακονταετή ενεργό παρουσία του στη διεύθυνση των ΠΕΚ συνέβαλε στη δημιουργία ενός εκδοτικού οίκου, ο οποίος προσπάθησε πολύ ικανοποιητικά θα έλεγα, να γεφυρώσει τη προαναφερθείσα αντίφαση μεταξύ θετικών και ανθρωπιστικών σπουδών, δίδοντας τη δυνατότητα σε φοιτητές, επιστήμονες αλλά και στο ευρύτερο κοινό να γνωρίσουν και να μελετήσουν εξαιρετικά ενδιαφέροντα βιβλία σε διάφορα επιστημονικά πεδία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου