10 Μηχανισμοί Άμυνας του Εγώ

10 μηχανισμοί άμυνας του Εγώ/ Abwehrmechanismen

10 μηχανισμοί άμυνας του Εγώ/ Abwehrmechanismen

10 μηχανισμοί άμυνας του Εγώ/ Abwehrmechanisme

Ο ψυχίατρος Ζϊγκμουντ Φρόιντ το 1894 πρωτοδημοσίευσε το κείμενο με τίτλο ‘’Οι νευρο-ψυχώσεις της άμυνας’’ μελετώντας ασθενείς με υστερία και προβλήματα νευρώσεων. 

Ο όρος μηχανισμός άμυνας χρησιμοποιήθηκε για να εξηγήσει όλες τις ασυνείδητες διεργασίες που κάνει ένας άνθρωπος ώστε να επιτρέψει στο μυαλό του να βρει επαρκείς λύσεις για ενδοψυχικές συγκρούσεις ή άγχος.

Αυτοί οι μηχανισμοί αποδείχτηκαν χρήσιμοι στην ψυχική λειτουργία αφού το άτομο νιώθει πως προστατεύεται από αίσθήματα ενοχής ή γιατί του δημιουργούν μια ευχαρίστηση σε απλά πράγματα ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα.

Το εγώ μπορεί να κρατάει την ισορροπία αυτών των μηχανισμών άμυνας, αλλά όταν η συχνότητα τους είναι μεγάλη τότε αναπτύσονται νευρώσεις, άγχος ή φοβίες. Περιλαμβάνουν συνήθως την καταστολή μιας επιθυμίας ή σκέψης και τον αναπροσανατολισμό της ενέργειας. 

Οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι ένας τρόπος να εξετάσουμε πώς οι άνθρωποι απομακρύνονται από την πλήρη επίγνωση των δυσάρεστων σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών.

Παρακάτω παραθέτω τους πιο συχνούς μηχανισμούς άμυνας του Εγώ.

Άρνηση. Η άρνηση είναι η άρνηση αποδοχής της πραγματικότητας ή κάποιου γεγονότος, ενεργώντας σαν να μην υπήρχε ένα επώδυνο γεγονός, σκέψη ή συναίσθημα. Θεωρείται ένας από τους πιο πρωτόγονους αμυντικούς μηχανισμούς, επειδή είναι χαρακτηριστικό της πρώιμης παιδικής ανάπτυξης. Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν την άρνηση στην καθημερινή τους ζωή για να αποφύγουν την αντιμετώπιση οδυνηρών συναισθημάτων ή συμβάντων της ζωής τους που δεν επιθυμούν να παραδεχτούν. Για παράδειγμα, ένα άτομο που είναι ένας λειτουργικός αλκοολικός συχνά απλώς αρνείται ότι έχει πρόβλημα με το ποτό, δείχνοντας πόσο καλά λειτουργεί στη δουλειά και τις σχέσεις του.

Παλινδρόμηση. Η παλινδρόμηση είναι η επαναφορά σε ένα προγενέστερο στάδιο εξέλιξης ενάντια σε μη αποδεκτές σκέψεις ή παρορμήσεις. Για παράδειγμα, ένας έφηβος που είναι συγκλονισμένος από φόβο, θυμό και αυξανόμενες σεξουαλικές παρορμήσεις μπορεί να γίνει προσκολλημένος και να αρχίσει να εκδηλώνει προηγούμενες παιδικές συμπεριφορές που έχει ξεπεράσει εδώ και πολύ καιρό, όπως το να ουρεί στο κρεβάτι του. Ένας ενήλικας μπορεί να παλινδρομήσει όταν υποστεί μεγάλη πίεση, αρνούμενος να φύγει από το κρεβάτι και να ασκεί κανονικές καθημερινές δραστηριότητες.

Διάσχιση. Η διάσχιση συμβαίνει όταν ένα άτομο χάσει το αίσθημα του χρόνου και ή του προσώπου και βρίσκει μια άλλη αναπαράσταση του εαυτού του για να συνεχίσει εκείνη τη στιγμή. Ένα άτομο που διασπάται συχνά χάνει το αίσθημα του χρόνου ή του εαυτού του και τις συνηθισμένες διαδικασίες σκέψης και αναμνήσεις του. Οι άνθρωποι που έχουν ιστορικό παιδικής κακοποίησης συχνά υποφέρουν από κάποια μορφή αποσύνδεσης. Σε ακραίες κλινικές περιπτώσεις, η διάσχιση μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο να πιστεύει ότι έχει πολλαπλούς εαυτούς (“πολλαπλή διαταραχή προσωπικότητας” που είναι τώρα γνωστή ως αποσυνδετική διαταραχή ταυτότητας. Οι άνθρωποι με διάσxιση συχνά έχουν μια αποσυνδεδεμένη άποψη του εαυτού τους στον κόσμο. Ο χρόνος και η δική τους αυτο-εικόνα δεν μπορεί να έχει μια συνεχή ροή, όπως συμβαίνει για τους περισσότερους ανθρώπους. Με αυτόν τον τρόπο, ένα άτομο που διασπάται μπορεί να “αποσυνδεθεί” από τον πραγματικό κόσμο για κάποιο χρονικό διάστημα και να ζήσει σε έναν διαφορετικό κόσμο που δεν τον γεμίζει με σκέψεις, συναισθήματα ή αναμνήσεις που είναι αφόρητες.

Προβολή. Η προβολή είναι η απομάκρυνση από τον εαυτό των ανεπιθύμητων σκέψεων, συναισθημάτων ή παρορμήσεων ενός ατόμου σε άλλο άτομο που δεν έχει αυτές τις σκέψεις, συναισθήματα ή παρορμήσεις. Η προβολή χρησιμοποιείται ειδικά όταν οι σκέψεις θεωρούνται μη αποδεκτές για το πρόσωπο να τις εκφράσει. Για παράδειγμα, ένας σύζυγος μπορεί να είναι θυμωμένος με τον άλλο που δεν τον ακούει, όταν στην πραγματικότητα ο ίδιος είναι εκείνος  που δεν ακούει. Η προβολή είναι συχνά το αποτέλεσμα της έλλειψης διορατικότητας και της αναγνώρισης των ιδίων κινήτρων και συναισθημάτων.

Αντισταθμιστική συμπτωματολογία. Αυτός ο μηχανισμός  είναι η μετατροπή ανεπιθύμητων ή επικίνδυνων σκέψεων, συναισθημάτων ή παρορμήσεων στα αντίθετα. Για παράδειγμα, μια γυναίκα που είναι πολύ θυμωμένη με το αφεντικό της και θα ήθελε να εγκαταλείψει τη δουλειά της μπορεί αντίθετα να είναι υπερβολικά ευγενική και γενναιόδωρη προς το αφεντικό της και να εκφράζει την επιθυμία να συνεχίσει να εργάζεται εκεί για πάντα. Δεν είναι σε θέση να εκφράσει τα αρνητικά συναισθήματα του θυμού και της δυστυχίας με τη δουλειά της και, αντιθέτως, γίνεται υπερβολικά ευγενική αφού αδυνατεί να δείξει δημοσίως την έλλειψη θυμού και δυσαρέσκειας.

Απώθηση. Η απώθηση είναι το ασυνείδητο μπλοκάρισμα απαράδεκτων σκέψεων, συναισθημάτων και παρορμήσεων. Το κλειδί για την απώθηση είναι ότι οι άνθρωποι το κάνουν ασυνείδητα, επομένως συχνά έχουν πολύ μικρό έλεγχο. Οι “καταπιεσμένες μνήμες” είναι μνήμες που έχουν αποκλειστεί ασυνείδητα από την πρόσβαση ή την προβολή τους στο εγώ. Αλλά επειδή η μνήμη είναι πολύ εύπλαστη και συνεχώς μεταβαλλόμενη, δεν είναι σαν να παίζεις από την αρχή το DVD της ζωής σου. Το DVD αυτό έχει φιλτραριστεί και ακόμη έχει αλλοιωθεί από τις εμπειρίες σας, ακόμα και από αυτά που έχετε διαβάσει ή δει. 

Μετάθεση. Η μετάθεση, είναι η ανακατεύθυνση των συναισθημάτων και των παρορμήσεων των σκέψεων που απευθύνονται σε ένα άτομο ή ένα αντικείμενο, αλλά βγαίνουν σε ένα άλλο άτομο ή αντικείμενο. Οι άνθρωποι συχνά χρησιμοποιούν αυτή την άμυνα όταν δεν μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με ασφαλή τρόπο στο πρόσωπο στο οποίο απευθύνονται. Το κλασικό παράδειγμα είναι ο άνθρωπος που θυμώνει στο αφεντικό του, αλλά δεν μπορεί να εκφράσει το θυμό του στο ίδιο το αφεντικό του από φόβο ότι θα απολυθεί. Αντίθετα, έρχεται σπίτι και κλωτσάει το σκυλί ή ξεσπάει στη σύζυγό του. Ο άνθρωπος ανακατευθύνει το θυμό του από το αφεντικό του στο σκύλο ή τη σύζυγό.  Φυσικά, αυτός είναι ένας αρκετά αναποτελεσματικός αμυντικός μηχανισμός, επειδή ενώ ο θυμός βρίσκει μια διαδρομή έκφρασης, η κακή εφαρμογή σε άλλους αβλαβείς ανθρώπους ή αντικείμενα θα προκαλέσει πρόσθετα προβλήματα στους περισσότερους ανθρώπους. 

Διανοητικοποίηση. Όταν ένα άτομο χρησιμοποιεί αυτό το μηχανισμό, κλείνει όλα τα συναισθήματά του και προσεγγίζει μια κατάσταση μόνο από μια λογική πλευρά – ειδικά όταν η έκφραση των συναισθημάτων θα ήταν κατάλληλη.  Η διανοητικοποίηση είναι η υπερβολική έμφαση στη σκέψη όταν αντιμετωπίζετε μια απαράδεκτη ώθηση, κατάσταση ή συμπεριφορά χωρίς να χρησιμοποιείτε οποιαδήποτε συναισθήματα για να βοηθήσετε να μεσολαβήσετε και να τοποθετήσετε τις σκέψεις σε ένα συναισθηματικό, ανθρώπινο πλαίσιο. Αντί να ασχολείται με τα επώδυνα συναισθήματα, ένα άτομο μπορεί να το κάνει για να αποστασιοποιηθεί από την παρόρμηση, το γεγονός ή τη συμπεριφορά. Για παράδειγμα, όταν ένα άτομο που μόλις έλαβε μια τερματική για τη ζωή του ιατρική διάγνωση, αντί να εκφράσει το θυμό και τη θλίψη του, εστιάζει αντ ‘αυτού στις λεπτομέρειες όλων των πιθανών άκαρπων ιατρικών διαδικασιών.

Εκλογίκευση. Η εκλογίκευση, θέτει κάτι σε ένα διαφορετικό πρίσμα ή προσφέρει διαφορετική ερμηνεία για τις αντιλήψεις, επιθυμίες ή συμπεριφορές του ατόμου μπροστά σε μια μεταβαλλόμενη πραγματικότητα. Για παράδειγμα, μια γυναίκα που αρχίζει να βγαίνει έξω με έναν άντρα που πραγματικά της αρέσει αρχίζει να σκέφτεται ότι ο κόσμος ξαφνικά απορρίπτεται από τον άντρα χωρίς λόγο. Εκ νέου φαντάζει την κατάσταση στο μυαλό της με τη σκέψη, ότι ‘ήξερα πως ήταν ένας αποτυχημένος’.

Μετουσίωση. O Freud το 1936 είπε στην κόρη του Άννα, η οποία αργότερα επέκτεινε την θεωρία των μηχανισμών άμυνας,   πως η Μετουσίωση «είναι από τους πιο σημαντικούς ψυχικούς μηχανισμούς άμυνας».Κατά τον ίδιο, η μετουσίωση είναι η διοχέτερυση της λιμπιντινικής ενέργειας σε πράξεις περισσότερο κοινωνικά αποδεκτές. Για παράδειγμα, όταν ένα άτομο έχει σεξουαλικές παρορμήσεις που δεν επιθυμεί να εκτονώσει, μπορεί να επικεντρωθεί στην αυστηρή άσκηση/ γυμναστική. Έτσι, ο επαναπροσανατολισμός τέτοιων μη αποδεκτών ή επιβλαβών παρορμήσεων σε παραγωγική χρήση, βοηθά ένα άτομο να διοχετεύσει ενέργεια που διαφορετικά θα είχε χαθεί ή χρησιμοποιηθεί με τρόπο που θα του προκαλούσε άγχος. Η μετουσίωση, μπορεί επίσης να γίνει με χιούμορ ή φαντασία.

Συγγραφή άρθρου Εύη Ρομφαία, κλινική ψυχολόγος

Βιβλιογραφία

The Ego and the Mechanisms of Defence. Anna Freud (1936)

The Neuro–Psychoses of Defence . Sigmund Freud (1894)

Λεξικό Ψυχολογίας του Cambridge. (2009)

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0166411504800402

Ερμηνευτικό λεξικό ψυχιατρικών όρων. (1987)