Ίσως να 'ναι κι έτσι
Άνοιξη του σωτηρίου έτους του
1985. Περεστρόικα, Γκορμπατσόφ, ο Φλωράκης να μιλάει για αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων και για την ανάγκη της εθνικής μας οικονομικής ανάπτυξης, εποχή "γενικής ευωχίας" και κοινωνικής συναίνεσης, με το παπανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ να είναι έτοιμο σε λίγους μήνες να ξαναπάρει θριαμβευτικά τους ψήφους του ελληνικού λαού και την εξουσία. Πολλοί νομίζουν ότι οι ιδεολογικές και πολιτικές μάχες του αιώνα αποτελούν πια μια γλυκόπικρη ανάμνηση, έχοντας αφήσει μόνο έναν κουρνιαχτό που σιγά σιγά και αυτός θα καταλαγιάσει. Οι εκδόσεις
Κέδρος που είχαν την αποκλειστικότητα της διάθεσης και έκδοσης των έργων του
Γιάννη Ρίτσου εκδίδουν έναν τόμο με ερωτικά πεζογραφήματα του ποιητή, πεζογραφήματα που προκάλεσαν μεγάλη συζήτηση και άπειρες διαμάχες μέσα στους ανθρώπους της κομμουνιστικής Αριστεράς στην Ελλάδα.
Ένα δείγμα γραφής του Ρίτσου σε αυτόν τον τόμο ήταν και το παρακάτω (περίφημο πια),
"Ίσως να ΄ναι κι έτσι".
Ξεκουμπώνει ως κάτου το βρακί του, τη χουφτώνει, τη βγάζει, τεντωμένη και σπαρταριστή. Το ίδιο κάνει κι ο άλλος, μη φανεί δειλός, έτσι συντροφικάτα. Τις κοιτάζουν, καθένας τη δική του. Ύστερα ο ένας του αλλουνού. – Μεγάλη που την έχεις. – Αμ’ η δικιά σου’ κι είναι και πιο χοντρή’ χωρίς καθόλου χαλινό’ να’ όπως κι η δικιά μου’ τις παίζουμε; εσύ τη δικιά μου κι εγώ τη δικιά σου’ θα ‘ναι πιο μερακλίδικα. – όχι’ δε μου ‘ρχεται’ είναι αμαρτία. – Τι αμαρτία; δεν την παίζεις ποτέ σου; - Ναι, αλλά μονάχος, στα κρυφά. – Σαχλαμάρες. τι μονάχος, τι μ’ έναν άλλο; Κι εμείς είμαστε φίλοι. δεν θα το πούμε πουθενά. απλώνει πρώτοις το χέρι του, του τη χουφτώνει, ξεθαρρεύεται κι ο άλλος. Του την πιάνει κι αυτός. Δε μιλάνε. Δεν κοιτιούνται. Κοιτάει ο ένας του αλλουνού. Λαχανιάζουν. Θέλουν να φωνάξουν, δεν ξέρουν τι’ κάτι δυνατά, πολύ δυνατά’ να βουίξει το πάρκο, να μαζευτεί κόσμος, κι αυτοί ν’ αναληφθούν απλησίαστοι, ασύλληπτοι, οι δυο τους μόνοι, μόνοι, μόνοι, ολόκληροι, αθάνατοι, ως τη μέγιστη στιγμή της έκρηξης, και πια δεν ξέρεις τι θα επακολουθήσει κι ούτε έχει σημασία, γιατί αυτή η στιγμή είναι όλος ο χρόνος, έξω απ’ το χρόνο, και το μόνο που θέλουν είναι να φωνάξουν όλη τη συγκεντρωμένη σιωπή και ν’ ακουστούν πέρα, παντού, ούουου, ούουου, λόγια συναγμένα απ’ τους δρόμους, απ’ τις ταβέρνες, απ’ τα μπορντέλα, τα πιο αισχρά, τα πιο άγια, ποτές δεν τα’ αρθρώσανε, κι είναι πετρωμένα μέσα τους, βράχια, ε, ωρέ ντουνιά, στην κορυφή του καυλιού μου σε σηκώνω, χύνω μέσα σου, νόημα σου δίνω, κόκκινο’ μα κείνη ακριβώς τη στιγμή μια βαμμένη γυναίκα περνάει’ σκεπάζει ο καθένας με την παλάμη του το δικό του πέος’ ντροπαλοσύνη’ τους πέφτει’ μαλακώνει’ – ε, κοπελιά δεν έρχεσαι κατά δω; - δεν πηδιόσατε μόνοι σας, θα βολευτείτε καλύτερα. Και φεύγει. Και ξαφνικά βραδιάζει.
Τον Μάιο του 1985, λίγο μετά την έκδοση του βιβλίου, το προσκείμενο στο ΚΚΕ περιοδικό
"Πολιτιστική - Μηνιαία Επιθεώρηση Τέχνης" (1984-1987), με μια δυνατή συντακτική ομάδα από αξιόλογους νέους κομμουνιστές, επιτίθεται με δριμύτητα ενάντια στον Ρίτσο.
Η εφημερίδα (του ΚΚΕ Εσωτερικού) Αυγή, αντιδράει και χρεώνει την επίθεση στους λεγόμενους
"ηθικολόγους της παλιάς φρουράς του δογματισμού". Ο Ριζοσπάστης με τη σειρά του, μην θέλοντας να μείνει πίσω στον "προοδευτισμό" που διέκρινε την εποχή που μιλάμε και θέλοντας να υπερασπιστεί τον "ποιητή του λαού", σε μια σειρά από δημοσιεύματα καταδικάζει την επίθεση ενάντια στον Ρίτσο και δηλώνει ότι
"η Πολιτιστική δεν έχει σχέση με το ΚΚΕ". Ακόμα χειρότερα, λίγες εβδομάδες μετά, με νέο δημοσίευμα του ο Ριζοσπάστης, κινούμενος πια στα συνηθισμένα μονοπάτια της πρακτορολογίας και χαφιεδολογίας, χαρακτηρίζει την κριτική της Πολιτιστικής
"προβοκάτσια" - με μοναδικό στόχο να προκαλέσει κακό στο Κόμμα - καθαρίζοντας έτσι το θέμα με τον γνωστό παλιό και καλό τρόπο !!! Οι νεαροί σύντροφοι της συντακτικής ομάδας της Πολιτιστικής, ήταν η "παλιά φρουρά του δογματισμού" για την Αυγή, ή πιο απλά, "προβοκάτορες" για τον Ριζοσπάστη, επειδή τόλμησαν να γράψουν την γνώμη τους. Δοκιμασμένες λύσεις. Αυτές ξέρουμε, αυτές εμπιστευόμαστε.
Ο τότε 33 χρονών διευθυντής της Πολιτιστικής και στην πράξη ψυχή του περιοδικού,
Αντώνης Στεμνής, δεν το βάζει (και ήταν προς τιμή του) κάτω. Σε ένα εκτενές αφιέρωμα που κάνει στον Γιάννη Ρίτσο τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, στο τεύχος 24, του περιοδικού, προχωρεί σε μια εμπεριστατωμένη ανάλυση του έργου του ποιητή ως σύνολο και κυριολεκτικά δεν αφήνει τίποτα όρθιο - γκρεμίζει είδωλα και παραδοσιακά σύμβολα και βγάζει τον Ρίτσο από το απυρόβλητο που τον είχε θέσει το κομματικό κατεστημένο.
Γράφει ο Αντώνης μεταξύ άλλων:
Το πρόβλημα δεν είναι ότι απουσιάζει από τα έργα του Ρίτσου ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός, είναι ότι κήρυξε τη φιλοσοφία της ύπαρξης με υλιστική επίφαση. Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν εξέφρασε την εργατική τάξη, δεν πήγε στα αίτια και δεν υπαινίχθηκε λύσεις, είναι ότι με τον ρομαντισμό, τον ερωτισμό, τον ελληνοχριστιανισμό και την μελέτη θανάτου ύμνησε την μιζέρια, την "ρωμιοσύνη" και όσα αρνητικά στοιχεία διευκόλυναν την άρχουσα τάξη. Δεν είναι ότι δεν συμμετείχε στην ενεργό πάλη, είναι ότι κήρυξε την μοναξιά υπόδειγμα υπέρβασης κι ελευθερίας. Δεν είναι ότι δεν υπήρξε ποτέ επαναστάτης, είναι ότι πρόβαλε τα ουτοπιστικά σοσιαλιστικά στοιχεία, την θεολογική ελληνικότητα και τον αναχωρητισμό. Δεν είναι ότι δεν αμφισβήτησε τους αστικούς θεσμούς, είναι ότι τους αποδέχθηκε και τους στήριξε. Το πρόβλημα δεν είναι αν έγραψε άρτια καλλιτεχνικά ποιήματα, είναι ότι πρότεινε την πεζολογία. την αλχημεία των δανεικών στοιχείων, την επιπέδωση του αισθητικού κριτηρίου και, τέλος, το πρόβλημα δεν είναι μόνο σε αυτά, αλλά και στο ότι αυτά τα ενδύουν με "επαναστατικό" μανδύα.
Ο Γιάννης Ρίτσος, χωρίς "επαναστατικό" μανδύα είναι σπουδαίος σε αρκετά έργα του στο χώρο που έχει επιλέξει. Από τον προσωπικό του δρόμο, χωρίς να είναι ποιητής της εργατικής τάξης και του λαού (τι σημαίνει άραγε "του λαού"; ), είναι αντίθετος στα δεινά της, θρηνεί και υμνεί. Δεν φτάνει στις αιτίες και στο πώς θα απαλλαγεί, αλλά ο ουμανισμός του είναι γνήσιος και η στάση του απέναντι στην υπόθεση του προλεταριάτου είναι ηθική και έντιμη.
Ο Αντώνης τόλμησε και έγραψε αυτά που όλοι γνωρίζαμε εδώ και καιρό. Θυμάμαι στο "Καφεθέατρο" στο Ηράκλειο, όταν διαβάστηκε στην παρέα το άρθρο του, ξεσπάσαμε πολλοί σε επευφημίες και σε χειροκροτήματα.
Από το πανηγύρι δεν μπορούσε να λείψει και ο ποιητής
Κώστας Μύρης. Αυτήν τη φορά ως εθνικός μας κριτικός (του style εθνικός μας ποιητής, εθνικός ή εθνική μας σταρ κλπ), με το πραγματικό του όνομα,
Κώστας Γεωργουσόπουλος. Σε ένα οργίλο, άδικο, κακεντρεχές και έμπλεο μεροληψίας άρθρο του στην εφημερίδα "Τα Νέα" της 10ης Οκτωβρίου 1985, επιτίθεται στον άσχετο και αυθάδη νέο, που τολμάει να τα βάλει με τους γίγαντες του Πνεύματος και της Τέχνης, λόγω κόμπλεξ και αισθήματος μειονεκτικότητας.
Απολαύστε το άρθρο
"Αγωγιάτες Δογμάτων", όπου ούτε λίγο ούτε πολύ, ο Γεωργουσόπουλος, θεωρεί ότι οι νεότεροι δεν δικαιούνται να έχουν την δική τους γνώμη και άποψη, ή όταν την έχουν και δεν είναι σύμφωνη με την "επίσημη", τότε είναι αποτέλεσμα προσπάθεια διασημοκτονίας ή διασημομανίας.
Τα ζντανοφάκια (τα στρουμφάκια της άλλης όχθης), σκέφτονται εντελώς αμερικάνικα ! Έμαθαν για καλά το νόμο της αγοράς, το μάρκετινγκ της δημοσιότητας. Εγώ θα το ονόμαζα το αντίθετο της διασημομανίας. Διασημομανία είναι να γυαλίζεις συνεχώς τα παπούτσια κάθε αστερίσκου, ακόμα και με το σάλιο, με σκοπό να συγκατατεθεί ο αστερίσκος και να σε ταΐσει στο τραπέζι του. Το αντίθετο είναι το σύνδρομο της διασημοκτονίας. Να βαράς κάθε άξιο ή διάσημο, για να γίνεσαι γνωστός ως φονιάς των μεγάλων, όπως παλιά ο Φωστήρας, φονεύς των γιγάντων.
Έτσι το ζντανοφάκι, τα 'βαλε αμέτι μοχαμέτι, να γκρεμίσει τον ποιητή Ρίτσο και βέβαια χτυπώντας τον τρομάρα του από τα αριστερά.
Πρέπει να αποδειχθεί ο Ρίτσος ρομαντικός, ελληνοχριστιανός, ερωτοληπτικός, αναχωρητικός ποιητής, (λέει το ζντονοφάκι που γεννήθηκε μετά τον Εμφύλιο, που δεν κατάλαβε τίποτα ούτε από Κατοχή, ούτε από τα βάσανα της εργατιάς). Ο Ρίτσος, συμπεραίνει το ζντανοφάκι είναι ένας βολεμένος μικροαστός ποιητής. Να συνεχίσω:
Γνωστή η μέθοδος. Σκοπός να γίνει σούσουρο για τον τολμηρό νεανία που ξεγύμνωσε το είδωλο και άλλα ηχηρά παρόμοια. Και βέβαια, ο Ρίτσος, όπως ο καθένας δεν είναι ταμπού. Αλλά τα ζντανοφάκια δεν ξέρουν και δεν μπορούν να κρίνουν ποιητές γιατί δεν τους αφήνουν τα φάλαρα. Σκέψου να κρίνεις έναν ποιητή από τα θέματά του. Εκεί είναι ακόμα τα μειράκια.
Δεν απάντησε κανένας, εκτός από τον (πάντα σεμνό και χαμηλών τόνων) λογοτέχνη
Δημήτρη Γκιώνη, που σε άρθρο του στην "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία" της 13ης Οκτωβρίου, εξέφρασε έμμεσα αλλά με σαφήνεια την υποστήριξή του στον Αντώνη.
Αντώνης Στεμνής
Ποιος ήταν λοιπόν ο Αντώνης Στεμνής, το "ζντανοφάκι"¨, το μειράκιο, που σύμφωνα με τον Κώστα Μύρη δεν κατάλαβε τίποτα από Εμφύλιο και από τους αγώνες της εργατικής τάξης.
Αντιγράφω από το "Πολιτικό Καφενείο" τη νεκρολογία του
Πρωτοπόρος στο αντιδικτατορικό κίνημα και στην πολιτιστική αναζήτηση
ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΡΚΟΥΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
Πέθανε στις 18 Ιανουαρίου 2006 ο Αντώνης Στεμνής, από καρκίνο που είχε διαγνωσθεί το Σεπτέμβριο του 2004. Πριν από το θάνατό του έκανε δωρεά σώματος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών για την εκπαίδευση των φοιτητών και την ανατομική έρευνα. Ο Αντώνης Στεμνής συνέονταν με στενή φιλία με το σ. Βήχο Παναγιώτη από το 1974.
Του συνεργάτη μας ΒΑΣΙΛΗ ΜΗΝΑΚΑΚΗ
Ο Αντώνης Στεμνής γεννήθηκε στην Αθήνα στις 29 Οκτωβρίου 1952, δούλεψε από μικρός σε διάφορα χειρωνακτικά επαγγέλματα και σπούδασε στη Βαρβάκειο Πρότυπο Σχολή και στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών - και πιο πολύ στη γλώσσα και στην πράξη. Συμμετείχε στην πρώτη αντιδικτατορική φοιτητική κίνηση, την προσφυγή των 42 φοιτητών της Νομικής στο πρωτοδικείο κατά του διορισμένου από τη χούντα διοικητικού συμβουλίου του φοιτητικού συλλόγου της σχολής (1972), στις αντιδικτατορικές φοιτητικές εκδηλώσεις και διαδηλώσεις, συνελήφθη, κρατήθηκε και βασανίστηκε στην Ασφάλεια. Τις σπουδές του διέκοψε η δικτατορία με την αναγκαστική στράτευση φοιτητών το Φεβρουάριο του 1973. Από τα πρώτα στελέχη του αντιδικτατορικού φοιτητικού και του νεολαιίστικου κινήματος, μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας. Κρατήθηκε και υποβλήθηκε σε βασανιστήρια στην ΕΣΑ Καβάλας, στο ΕΑΤ/ΕΣΑ και στο ΚΕΣΑ.
Ιδρυτικό μέλος του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας έως το 1989 οπότε αποχώρησε. Πήρε ενεργό μέρος στην κατάληψη του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο του 1973 και πέρασε στην παρανομία καταζητούμενος από ΕΣΑ και Ασφάλεια.
Μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών από το 1980. Διευθυντής του περιοδικού Πολιτιστική (Μηνιαία Επιθεώρηση Τέχνης), 1984-1987. Συνεργάστηκε δημοσιογραφικά με εφημερίδες και περιοδικά.
Έργα του: Αντιπαράλληλα (1974, 2η έκδ. 1976), Τραγούδια της ταξικής πάλης (1976), Ηλεκτρόνια (1976), Το μέταλλο της υπομονής (1976), Επιλογή από τη γερμανική ποίηση (1978), 26 Κουβανοί ποιητές (1982, 2η έκδ. 1982), Άνθρακας (1982), Αυτοκτονία (1982), Ακρωτήρια (1982), 50 Σοβιετικοί ποιητές (1983), Συμπαντική (υπό έκδοση). Ποιήματά του έχουν δημοσιευθεί στα ουγγρικά και στα βουλγαρικά. Οι εικαστικοί Δημήτρης Στεμνής και Λάμπρος Στεμνής είναι γιοι του. Όσοι τον γνωρίζαμε από κοντά θα θυμόμαστε τον Aντώνη με την αγωνιστική του συνέπεια, την ασυμβίβαστη στάση, την ευθύτητα, την κοφτερή και αιχμηρή κρίση, το κρυστάλλινο πνεύμα, την αυστηρότητα (πρώτα από όλα προς τον εαυτό του) αλλά και την αλληλεγγύη, την ευρυμάθεια και την αγάπη προς τη γνώση. Kαι 'μεις, αλλά και όσοι δεν είχαν την ευκαιρία να τον γνωρίσουν, σε λίγες μέρες θα έχουν τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με το πάντα επίκαιρο κι ανήσυχο πνεύμα του, καθώς θα κυκλοφορήσει η τελευταία του ποιητική συλλογή με τίτλο Συμπαντική.
Σε τούτο τον τόμο, που ολοκληρώθηκε τους τελευταίους μήνες, ο Aντώνης μιλά για το σύμπαν και τις μαύρες τρύπες, για τον έρωτα και το θάνατο, για το άπειρο και το μηδέν, για το τίποτα και τα πάντα, με ασπρόμαυρο και έγχρωμο λόγο, της μουσικής και του χορού, της ευτυχίας και του σπαραγμού, του ονείρου και του μέλοντος... Kαι διευκρινίζοντάς μας ότι τάσσεται κατά των κρατών, των θεσμών και των επινοημένων θεών, αναφέρεται στο θεό τιμωρό, μαχαιροβγάλτη, λιθοβολιστή, στις βυζαντινοκλανιές και τους καρεκλολάγνους, στον Πλάτωνα που ήθελε να κάψει τα έργα του Δημόκριτου και Eκεί Πολυτεχνείο, με Θέσεις για τον Φόιερμπαχ και τον Mαρξ, στη Mεγάλη Aρπαχτή και θάνατος σε κάθε Πλανητάρχη, στους εξαργυρωμένους αριστεροδεξιούς και πολλά ακόμη διαχρονικά της τραγωδίας και της κωμωδίας.
Ο πρόωρα χαμένος Αντώνης πάντως δεν ξέχασε τον Μύρη. Στη "Συμπαντική" που θα κυκλοφορήσει λίγο μετά τον θάνατό του, το 2006 από τις εκδόσεις Πολιτιστική, θα του αφιερώσει και ένα ποίημα. Αρκετά αποκαλυπτικό:
ΜΥΡΗΣ ΠΑΝΤΟΣ ΚΑΙΡΟΥ 142 Μ.Κ.:
«ΓΝΩΡΙΖΑΜΕ, ΒΕΒΑΙΩΣ, ΠΟΥ Ο ΜΥΡΗΣ» ΗΤΑΝ ΠΑΜΦΑΓΟΝ ΠΑΝΤΟΣ ΚΑΙΡΟΥ. ΕΠΙΔΙΩΚΟΝ ΤΟ ΠΑΝΕΘΝΙΚΟΝ ΕΥΡΟΣ ΤΗΣ ΦΟΥΣΚΑΣ. ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΧΑΡΙΛΑΟ ΕΒΓΑΛΕ ΣΤΟ ΚΛΑΡΙ (ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ) ΜΕ ΤΑ ΣΥΓΓΕΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ. ΚΑΙ ΤΙ ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ, ΤΙ ΒΡΑΒΕΥΣΕΙΣ, ΤΙ ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ, ΤΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΕΣ, ΤΙ ΜΕΓΑΛΟΣΤΟΜΕΣ ΡΗΤΟΡΕΙΕΣ, ΤΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ, ΤΙ ΧΟΛΕΡΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ, ΤΙ ΣΤΙΧΟΙ, ΤΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΕ ΤΟ ΚΙΛΟ, ΤΙ ΔΙΑΦΗΜIΣΗ, ΤΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ, ΤΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ, ΤΙ ΓΛΕΙΨΙΜΟ, ΤΙ ΧΡΗΜΑ. ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΛΟΙ ΕΜΠΡΟΣ ΤΟΥ ΣΟΥΖΑ, ΑΠΟ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ, ΣΕΒΑΣΜΟ Ή ΦΟΒΟ ΣΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ ΤΟΥ. ΠΕΡΑΣΕ ΚΑΛΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ Ο ΜΥΡΗΣ: ΣΑΝ ΤΗ ΓΗ ΜΕ ΤΙΡΑΝΤΕΣ ΕΓΙΝΕ. Η ΜΟΝΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΤΟΥ ΠΛΕΟΝ ΕΙΝΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΕΙ ΝΑ ΤΡΩΕΙ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΤΕΜΝΗΣ (1952 – 2006)
