Π. Ήφαιστος, ΠΕΡΙ ΠΟΛΕΜΟΥ

Posted By ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑ Under Διεθνείς σχέσεις, Ελλάδα, Ηφαιστος Παναγιώτης, Θουκυδίδης, Παναγιώτης Ήφαιστος, πατρίδα, στρατηγική θεωρία

Όποιος θέλει ένοπλη σύρραξη, θανατώσεις, τραυματισμούς και καταστροφές απαιτείται να οδηγείται τάχιστα στο τρελοκομείο. Αυτό είναι ένα ζήτημα και άλλο το φαινόμενο του πολέμου στην ιστορία και σήμερα. Πάντως, όπως σωστά έγραψε ο κορυφαίος διεθνολόγος Martin Wight, η σωστή γνώση και κατανόηση του φαινομένου του πολέμου είναι και το μέτρο στάθμισης, εκτίμησης και αξιολόγησης της εμβρίθειας και της οξυδέρκειας ενός διεθνολόγου, εμείς θα λέγαμε το ίδιο ισχύει και για κάθε άνθρωπο ο οποίος όσον αφορά την διεθνή πολιτική επιθυμεί ως πολίτης ή ως πολιτικός να μιλά ορθά, υπεύθυνα και ορθολογιστικά.
Στην Ελλάδα ένα κείμενο στο οποίοι γράφονται κατά τα άλλα γνωστά, πασίδηλα και αυτονόητα, δεν μπορεί παρά να αποσκοπεί στο να προβληματίσει όσους επηρεάστηκαν από αποκοιμιστικά θεωρήματα, ιδεολογήματα, νομικισμούς και ιδεαλίζουσες ασυναρτησίες, με αποτέλεσμα να λησμονείται ότι:
α) Η Ελλάδα είναι ένα αμυνόμενο κράτος.
β) Αντίθετα με πολλούς βιαστικούς που αυθαίρετα έβαλαν τον πόλεμο στα ράφια της ιστορίας, όλοι βλέπουμε να διεξάγονται πολλοί ταυτόχρονα πόλεμοι στην περιφέρειά μας και πολύ περισσότεροι πλανητικά.

γ) Εάν όπως γράψαμε και εδώ πρόσφατα η Ελληνική αποτρεπτική στρατηγική πάσχει, το Ελληνικό κράτος μπορεί να βρεθεί σε πόλεμο ανά πάσα στιγμή. Οτιδήποτε άλλο ειπωθεί είναι, εξ αντικειμένου, ανεύθυνο και επικίνδυνο. Εν τούτοις, τις τρεις τελευταίες δεκαετίες πολλά ειπώθηκαν με αποτέλεσμα η Ελληνική Αποτρεπτική στρατηγική να αποτύχει σε πολλά μέτωπα με κύριο την εφαρμογή του δικαίου της θάλασσας την Συνθήκη του οποίου επικύρωσε η Ελληνική Βουλή το 1995 χωρίς έκτοτε να υπάρξει πολιτική απόφαση και προεδρικό διάταγμα.
Επειδή ο πόλεμος υπήρξε η βαθύτερη διαμορφωτική δύναμη του ιστορικού γίγνεσθαι και επειδή πάντα και σήμερα παραμονεύει σε κάθε γωνιά της διεθνούς πολιτικής, απαιτείται να τον εξετάζουμε με σοβαρότητα και να διατυπώνουμε υπεύθυνη θέση. Οι λαϊκισμοί και οι επιπολαιότητες περιττεύουν. Στο μικροσκόπιο κάθε αναλυτή της διεθνούς πολιτικής είναι η φύση του πολέμου και η σχέση πολέμου και πολιτικής. Η φύση του πολέμου σχετίζεται με εγγενή χαρακτηριστικά της διεθνούς δομής που αποτελείται από πολλές κοινωνίες και πολλά κράτη, διαφορετικής ισχύος και διαφορετικής ανάπτυξης. Η σχέση πολιτικής και πολέμου στην εποχή του πολιτικού πολιτισμού μπορεί να είναι μια και μοναδική και οτιδήποτε άλλο αποτελεί επιστροφή στην βαρβαρότητα: «Ο πόλεμος είναι συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα, πειθαρχείται και περιορίζεται από τους σκοπούς της πολιτικής» (Clausewitz).
Υποχρεωτικά συντομογραφικά θα συνοψίσουμε το μεγαλύτερο ζήτημα της ιστορίας. Ταυτόχρονα θα αναφερθούμε σε ταγούς σωστών αναγνώσεων της διεθνούς πολιτικής, των δομών του κόσμου και των βαθύτερων διαμορφωτικών δυνάμεων του διεθνούς γίγνεσθαι. Επισημαίνουμε λοιπόν τα εξής:
ΠΡΩΤΟΝ, ο πόλεμος δεν είναι μόνο η άσκηση φυσικής βίας. Είναι μια αλυσίδα με πολλούς κρίκους εκ των οποίων η άσκηση βίας είναι ένας μόνο κρίκος. Βασικά ο ένοπλος τελευταίος κρίκος. Πόλεμοι εξάλλου υπάρχουν πολλών ειδών. Για παράδειγμα, ηγεμονικοί, επαναστατικοί, αμυντικοί, επιθετικοί, αναθεωρητικοί, εθνικοαπελευθερωτικοί, διεθνιστικοί όπως η τρομοκρατία κτλ. Όλα τα κράτη, τέλος, πάντα διέθεταν και συνεχίζουν να διαθέτουν όχι μόνο δυνάμεις εσωτερικής τάξης αλλά και Ένοπλες Δυνάμεις.

ΔΕΥΤΕΡΟΝ, ο Raymond Aron σωστά παρατηρεί ότι δεν υπάρχει ούτε ένα κράτος που να μην προέκυψε μέσω πολέμων, συγκρούσεων και συχνά μέσα από γενοκτονίες, εθνοκαθάρσεις. Το ίδιο ο JFC Fuller («η ιδιοφυής στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου» και «οι μεγάλες μάχες της ιστορίας») επισημαίνει ότι ο οργανωμένος πόλεμος συνόδευσε τον πολιτικό πολιτισμό από καταβολής κόσμου. «Ουδέποτε έχει υπάρξει κάποια περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας χωρίς πόλεμο ενώ σπανίως έχει περάσει πάνω από μία γενιά, χωρίς να υπάρξει μία μεγάλη σύγκρουση: Οι μεγάλοι πόλεμοι εμφανίζονται σχεδόν τόσο τακτικά όσο οι παλίρροιες». Παρόμοια ο Edward H. Carr αποδομώντας τις μοιραίες ιδεαλιστικές σαπουνόφουσκες του Μεσοπολέμου, προειδοποιεί τα κράτη ότι «ο πόλεμος καραδοκεί σε κάθε γωνιά της διεθνούς πολιτικής.
ΤΡΙΤΟΝ, στην διεθνή πολιτική έχουμε διεθνή τάξη, δηλαδή εκεί που σταμάτησε ο τελευταίος ένοπλος πόλεμος και τα σύνορα ορίστηκαν με Συνθήκες. Το μείζον είναι η «αλλαγή», όταν ανακύπτει μια τέτοια αξίωση. Ενώ στην ενδοκρατική πολιτική όπου υπάρχει κοινωνία και κοινωνικοπολιτικό σύστημα είναι καθημερινό φαινόμενο, στην διεθνή πολιτική εάν τα κράτη διαφωνούν ή αρνούνται να προσφύγουν στους αρμόδιους θεσμούς όσον αφορά την διεθνή τάξη για την οποία έχουν διαφορές (η αλλαγή συνόρων, οριοθετήσεών τους ή άλλων ζητημάτων που προβλέπουν ή δεν προβλέπουν Συνθήκες και Συμβάσεις) η αλλαγή της διεθνούς τάξης δεν είναι εφικτή. Ως προς αυτό το σπουδαίο ζήτημα αναγκαστικά καταφεύγουμε στα αξιώματα για να δούμε τι πρέπει να αναμένεται:

Στο διεθνές σύστημα το οποίο αποτελείται από πολλά κράτη άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης «δίκαιο έχει όποιος έχει ίση δύναμη (δηλαδή ισορροπία δυνάμεων) και όταν αυτό δεν συμβαίνει ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται» ή και εξοντώνεται όπως οι Μήλιοι από τους Αθηναίους (Θουκυδίδης).
ΤΕΤΑΡΤΟΝ, το κράτος/πατρίδα, τουλάχιστον όταν είναι βιώσιμο και όταν δεν σέρνεται σε εμφύλιες διαμάχες και όταν οι πολίτες του δεν γίνονται έρμαιο ανυπόστατων εμφύλιων ιδεολογικών δογμάτων που το διασπούν, καταρρακώνουν και ενδεχομένως κατεδαφίζουν, είναι ο αξονικός πολιτειακός θεσμός του διαχρονικού πολιτικού πολιτισμού. Πόλεμος στο εσωτερικό ενός βιώσιμου κράτους δεν νοείται. Πόλεμος υπάρχει μόνο στο διεθνές σύστημα. Μια από τις αποστολές του κράτους είναι ότι, ακριβώς, στο εσωτερικό του εξάλειψε τον πόλεμο. Κάτι αντίστοιχο στο πλανητικό επίπεδο απαιτεί μια παγκόσμια εξουσία. Όμως, μια παγκόσμια εξουσία όταν απουσιάζει μια παγκόσμια κοινωνία, δεν μπορεί παρά να αποτελεί μια παγκόσμια δεσποτεία. Το ζήτημα δεν είναι ιδεολογικό, έγραψε ο Hans Morgentηau: «Δώστε μου μια παγκόσμια κοινωνία για να σας δώσω ένα παγκόσμιο κράτος».

Ασφαλώς, όσοι προσποιούνται ή προπαγανδίζουν ότι κατέχουν μαγικές συνταγές ή και μαγικά ραβδιά να δημιουργήσουν μια παγκόσμια κοινωνία/ακταρμά είναι ακραία επικίνδυνοι για την ασφάλεια ενός κράτους για την σταθερότητα στις διακρατικές σχέσεις. Επί πέντε χιλιάδες γνωστής ιστορίας τέτοια οικουμενικίστικα θεωρήματα και ιδεολογήματα (και σήμερα οι ιδεολογίες αριστερά και δεξιά αυτό είναι) «ήταν πάντοτε μεταμφίεση των εκάστοτε ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος» ενώ στα αναλώσιμα κράτη «ότι ωφελεί τους ιδιοτελείς (τα ηγεμονικά κράτη) τα προπαγανδίζουν οι αφελείς» ενώ πχ οι ΗΠΑ «όταν χαράσσουν την στρατηγική τους βαθιά στον 21 αιώνα δεν ρωτούν τον Ρώλς» (Κονδύλης).
ΠΕΜΠΤΟΝ, όσον αφορά τα πιο πάνω, το συμπέρασμα του Robert Gilpin στο μνημειώδες έργο του «πόλεμος και αλλαγή στην διεθνή πολιτική» υποδηλώνει την ουσία: «η θεμελιώδης φύση των διεθνών σχέσεων δεν άλλαξε ανά τις χιλιετίες. Oι διεθνείς σχέσεις συνεχίζουν να είναι περιοδικοί και επαναλαμβανόμενοι αγώνες για πλούτο και ισχύ μεταξύ ανεξάρτητων δρώντων υπό συνθήκες διεθνούς αναρχίας. H ιστορία του Θουκυδίδη είναι το ίδιο χρήσιμος οδηγός για το πώς συμπεριφέρονται τα κράτη σήμερα όσο ήταν τότε, όταν γράφτηκε, τον 5ο αιώνα π.X.».
Σε άλλο σημείο ο Gilpin τονίζει ένα ακόμη συμπέρασμα που κανένας υπεύθυνα και ορθολογιστικά κινούμενος δεν μπορεί να παραβλέψει: «Ο τερματισμός ενός ηγεμονικού πολέμου είναι η απαρχή ενός ακόμη κύκλου μεγέθυνσης-ανάπτυξης, επέκτασης και τελικής παρακμής. Ο νόμος της άνισης ανάπτυξης συνεχίζει να ανακατανέμει την ισχύ υπονομεύοντας έτσι το status quo που εγκαθιδρύθηκε από τον τελευταίο ηγεμονικό αγώνα. Η ανισορροπία αντικαθιστά την ισορροπία και ο κόσμος κινείται προς ένα νέο γύρο ηγεμονικής σύγκρουσης. Πάντα ήταν και πάντα θα είναι έτσι, μέχρις ότου οι άνθρωποι είτε καταστραφούν είτε μάθουν

να αναπτύσσουν ένα αποτελεσματικό μηχανισμό ειρηνικής αλλαγής» (βλ. και πιο πάνω για την διαφορά ενδοκρατικής και διακρατικής τάξης).
ΈΚΤΟΝ, αξίζει να ολοκληρώσω αυτές τις επισημάνσεις συνοψίζοντας το τι αντέταξε ο ίδιος Robert Gilpin σε συζήτηση με «κριτικούς» (εδώ εύστοχα ονομάστηκαν εθνομηδενιστές):

Όχι μόνο ο πόλεμος εκδηλώνεται μεταξύ οργανωμένων κυρίαρχων συλλογικών οντοτήτων και ήταν το σημαντικότερο διαμορφωτικό φαινόμενο του διεθνούς γίγνεσθαι.
Η ασφάλεια συλλογικών οντοτήτων είναι ή πρέπει να είναι η πρωταρχική αξίακαι το πρωταρχικό κριτήριο επιβίωσης και ευημερίας μιας κοινωνίας. Η αποτροπή πολέμου και αν χρειαστεί η επιτυχής αμυντική εκτέλεσή τουσυνεχίζει να είναι το κυριότερο εργαλείο των φιλειρηνικών κρατών κατά όσων απειλούν την ανεξαρτησία-ελευθερία της κοινωνίας τους (Αυτός είναι ο λόγος εξάλλου, που εμείς υπογραμμίζουμε ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις κάθε φιλειρηνικού κράτους είναι θεσμός συλλογικής ελευθερίας και η θέση / ρόλος τους είναι ανάλογης και αντίστοιχης ηθικής βαθμίδας όσο και η ανθρώπινη ελευθερία).
O Gilpin περίπου υπονόησε ότι επιστημονικές και πολιτικές συνάξεις ενδέχεται να συγκροτείται συμμορία ανεύθυνων, ανυπόστατων και επικίνδυνων ανθρώπων εάν αν μιλούν ανορθολογικά και ανεύθυνα ή προπαγανδιστικά για τα αίτια πολέμου. Εξ’ ου και αφετηρία κάθε σοβαρής, υπεύθυνης και ορθολογιστικής συζήτησης, απαιτείται να υπάρχει συναίνεση για θεμελιώδεις και πασίδηλες πτυχές του διεθνούς συστήματος:

α) Ιστορικά και σήμερα στην διεθνή πολιτική ο κανόνας είναι η αναρχία [απουσία παγκόσμιας εξουσίας] και η σύγκρουση. Η ευταξία η δικαιοσύνη και η ηθική είναι η εξαίρεση. Αυτή η αντικειμενική διαπίστωση δεν προκρίνει την πολιτική και ηθική στάση κάποιου, τονίζει με ευστοχία κατά των «επιστημονικών συκοφαντών» ο Gilpin αλλά μια ρεαλιστική εκτίμηση των διεθνών σχέσεων.
β) Η ισχύς είναι ο καθοριστικός παράγων των διεθνών πολιτικών δρώμενων.
γ) Καθ’ όλη τη διάρκεια της γνωστής ιστορίας, βασική μονάδα κοινωνικής οργάνωσης στον διεθνή χώρο και θεμέλιο των πολιτικών σχέσεων είναι η «ομάδα» και όχι τα άτομα ή οι τάξεις. Στα νεότερα χρόνια, αυτές τις ανταγωνιζόμενες ομάδες-φυλές τις ονομάσαμε “έθνη-κράτη” και την πίστη-νομιμοφροσύνη σ’ αυτά “εθνικισμό”.
δ) Για τους περισσότερους από εμάς, η πίστη και νομιμοφροσύνη στην κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκουμε είναι υπεράνω όλων των άλλων κριτηρίων ή παραγόντων εκτός της οικογένειας.
ε) Αν και η μορφή και ο χαρακτήρας αυτών των κοινωνικών ομάδων μεταβάλλεται –φυλές, βασίλεια, αυτοκρατορίες, έθνη-κράτη– κατά καιρούς λόγω οικονομικών, δημογραφικών και τεχνολογικών αλλαγών, ατυχώς, η θεμελιώδης συγκρουσιακή φύση της μεταξύ τους σχέσης δεν μεταβάλλεται».

στ) Παρατηρείται πως στις πολιτικές σχέσεις όλων των ειδών και όλων των επιπέδων σ’ όλες τις εποχές η ισχύς και η ασφάλεια είναι πρωταρχικής σημασίας στον προσδιορισμό των ανθρωπίνων κινήτρων.
ζ) (Παραπέμποντας στον Θουκυδίδη), ο Gilpin συνεχίζει αναφέροντας: Η συμπεριφορά των ανθρώπων επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες ή κριτήρια όπως τιμή, απληστία και προπαντός φόβο τα οποία συναρτώνται άμεσα με την ισχύ, την θέση και τον ρόλο. Οι άνθρωποι, επιβραβεύουν, επίσης, την αλήθεια, την αρετή, την καλοσύνη και την ομορφιά. Αυτές οι αγαθές επιδιώξεις και ηθικά κριτήρια, όμως, χάνονται, εάν, υπό συνθήκες συνεχών και έντονων αγώνων ισχύος μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, δεν διασφαλιστούν.
Συνοψίζω: Επειδή ο πόλεμος ως φαινόμενο με την ευρύτερη έννοια που το περιγράψαμε πιο πάνω παραμονεύει σε κάθε γωνιά του διεθνούς συστήματος εάν δεν υπάρχει (εθνική ασφάλεια) χάνονται όλες οι αγαθές επιδιώξεις». «Όσοι είναι ελεύθεροι το χρωστούν στην δύναμή τους» και επειδή ακριβώς η ελπίδα σε φαντασιόπληκτους κόσμους είναι σπάταλη, οι Αθηναίοι «σκότωσαν όσους Μηλίους ενήλικούς έπιασαν, κι έκαμαν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες. Το νησί το αποικίσανε οι ίδιοι στέλνοντας αργότερα πεντακόσιους αποίκους » (Θουκυδίδης). Παίζει με την φωτιά και την ζωή μας όποιος δεν μιλά σοβαρά και σωστά για τον πόλεμο και την διεθνή πολιτική.
Πηγή: https://www.huffingtonpost.gr/entry/peri-polemoe_gr_5b178b57e4b0599bc6de4533 Σημ. Έγιναν από τον συγγραφέα μερικές αναδιατυπώσεις