του Δημήτρη Καλτσώνη
καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου
Πάντειο Πανεπιστήμιο*
εφημ. Πριν, 3-4/7/2021
Πέρασαν εκατό χρόνια από την ίδρυσή του ΚΚ Κίνας, σε μια βάρκα, από 12 μόλις άτομα, σε συνθήκες παρανομίας. Σήμερα είναι μάλλον το μεγαλύτερο και ισχυρότερο κόμμα στον κόσμο με 90 περίπου εκατομμύρια μέλη. Έχει μια λαμπρή και πολυκύμαντη ιστορία. Αποτελεί το νου, την καρδιά και τη ραχοκοκαλιά του κινεζικού κράτους.
Βέβαια τα πολιτικά κόμματα δεν είναι οπωσδήποτε αυτό που ισχυρίζονται ή αυτό που πιθανά καλοπροαίρετα πιστεύουν για τον εαυτό τους. Προσδιορίζονται από την ταξική θέση της ηγεσίας τους, την ταξική σύνθεση των μελών τους, την ιδεολογία και κυρίως την πρακτική τους. Τα πολιτικά κόμματα εξελίσσονται μες στο διάβα της ιστορίας. Αν συνυπολογιστούν οι παραπάνω παράμετροι μπορούν, νομίζω, να εξαχθούν ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα για την φυσιογνωμία του σημερινού ΚΚ Κίνας.
Η ταξική θέση της ηγεσίας
Πιο σημαντική από την ταξική σύνθεση ενός κόμματος είναι η ταξική θέση της ηγεσίας του. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο σε κόμματα με εδραιωμένη αυστηρή ιεραρχία και τελετουργικό, όπως το ΚΚ Κίνας. Η κομματική και κρατική ηγεσία απολάμβανε προνόμια ήδη από τη σοσιαλιστική περίοδο. Ο μισθός του υπουργού ήταν τότε 15 φορές μεγαλύτερος του βασικού εργατικού μισθού. Σε εκείνες τις συνθήκες κάτι τέτοιο ήταν κοινωνικο-πολιτικά ενοχλητικό αλλά όχι τόσο σημαντικό επειδή δεν επρόκειτο για μια εμπορευματική οικονομία.
Στις μέρες μας, σε συνθήκες οικονομίας της αγοράς, αυτά και άλλα προνόμια δίνουν τη δυνατότητα σε αυτήn την ηγετική μειοψηφία να εντάσσεται ή να προσεγγίζει τις συνθήκες ζωής της επανεμφανισθείσας αστικής τάξης. Παράλληλα, παρότι με κομματική εγκύκλιο δεν επιτρέπονται στα κομματικά στελέχη οι επιχειρηματικές δραστηριότητες, αυτά χρησιμοποιούν συχνά συγγενικά ή άλλα παρένθετα πρόσωπα για να ξεπεράσουν την απαγόρευση.
Η ταξική σύνθεση
Από την άλλη, από τα 90 εκατομμύρια μέλη του κόμματος, το 2016 μόνο το 36.9% ήταν εργάτες και αγρότες, ενώ το 2005 ήταν το 43.7%. Η τάση είναι να μειωθούν ακόμη περισσότερο. Οι ειδικευμένοι εργάτες και οι τεχνικοί (που ουσιαστικά ένα μόνο τμήμα τους ανήκει στην εργατική τάξη ενώ το σημαντικότερο μάλλον στα μεσαία μισθωτά στρώματα ή στους ελεύθερους επαγγελματίες) είναι το 25.2%. Τα επαγγελματικά στελέχη του κόμματος και του κράτους είναι το 8.5%. Το 18.9% είναι συνταξιούχοι και ένα 10% διάφορα άλλα επαγγέλματα.
Πιο σημαντικό είναι ότι μετά τις αλλαγές στο καταστατικό του κόμματος το 2002, γίνονται δεκτοί και επιχειρηματίες. Στο κόμμα πλέον ανήκει ο ένας στους τρεις ιδιοκτήτες ιδιωτικής επιχείρησης (34%), όπου περιλαμβάνονται τόσο οι μεγάλου όσο και οι μικρού μεγέθους επιχειρήσεις. Μέλος του ΚΚ Κίνας είναι επίσης ο ένας στους τρεις Κινέζους δισεκατομμυριούχους. Είναι προφανές ότι πολύ περισσότεροι κεφαλαιοκράτες (αναλογικά με τον συνολικό αριθμό τους στην κοινωνία) είναι μέλη του κόμματος σε σύγκριση με τους εργάτες ή τους αγρότες.
Το στοιχείο αυτό δείχνει πολλά για τη φυσιογνωμία του κόμματος και για τη φυσιογνωμία των καπιταλιστικών σχέσεων στην Κίνα, όπου η σύμπλεξη κράτους και οικονομίας είναι πολύ στενή, όπως αντίστοιχα ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα, στην πρώτη περίοδο ανάπτυξης του καπιταλισμού στη χώρα. Η ένταξη των επιχειρηματιών λειτουργεί αμφίδρομα: αυξάνει την επιρροή τους στο κόμμα και στο κράτος αλλά αυξάνει και τον έλεγχο του κόμματος και του κράτους σε αυτούς, σε ένα μοντέλο ιδιόμορφου, γραφειοκρατικού, πατερναλιστικού καπιταλισμού.
Η ιδεολογία και πρακτική
Στο συνέδριο του 1992 υιοθετήθηκε το άνοιγμα στην οικονομία της αγοράς. Τότε απομακρύνθηκαν από τη Μόνιμη Επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου οι δυο τελευταίοι επικριτές του ανοίγματος. Ήταν προσκείμενοι στις απόψεις του ιστορικού ηγέτη Τσεν Γιουν, υποστήριζαν τον πρωταρχικό ρόλο του σχεδιασμού και το περιορισμένο μόνο άνοιγμα στην αγορά. Έκτοτε στο ηγετικό επίπεδο δεν υπήρξε αμφισβήτηση της θεμελιακής αυτής επιλογής. Στο σύνολο βέβαια του κομματικού δυναμικού υπάρχουν λιγοστές, δειλές, διάσπαρτες φωνές υπεράσπισης της κοινωνικής ιδιοκτησίας των βασικών μέσων παραγωγής.
Παρότι στην επίσημη ιδεολογία εξακολουθούν να υπάρχουν αναφορές στην εργατική τάξη, οι θεωρητικές προσεγγίσεις του ΚΚ Κίνας δίνουν πλέον ιδιαίτερη έμφαση στην οικοδόμηση μιας «κοινωνίας της αρμονίας» και μιας μεσαίας τάξης. Εντείνονται οι αναφορές που προάγουν μια διαταξική ή ακόμη και αταξική αντίληψη της κοινωνίας. Τέτοιο είναι για παράδειγμα το σχήμα ότι η ανάπτυξη πρέπει να είναι «από όλους και για όλους» ή η αναφορά στην ανάγκη «εμφύτευσης της συνείδησης του γενικού συμφέροντος» που συναντιούνται στο τελευταίο συνέδριο.
Από τη μελέτη των πρόσφατων κομματικών ντοκουμέντων διαφαίνεται ότι το ΚΚ Κίνας θεωρεί πως ήδη οικοδομείται στη χώρα «ο σοσιαλισμός με κινεζικά χαρακτηριστικά». Δηλαδή δεν φαίνεται πλέον να αντιμετωπίζει το άνοιγμα στις καπιταλιστικές σχέσεις ως ιστορικά προσωρινή υποχώρηση. Αντίθετα, ολοένα και περισσότερο «ο σοσιαλισμός με κινεζικά χαρακτηριστικά» ταυτίζεται με την υποτίθεται μεταβατική «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς». Δεν υπάρχει καμιά αναφορά έστω σε μια μελλοντική εθνικοποίηση όσων βασικών μέσων παραγωγής βρίσκονται σήμερα σε ιδιωτικά χέρια.
Ενδεικτικό επίσης για την ιδεολογική ταυτότητα του ΚΚ Κίνας είναι το γεγονός ότι στα κομματικά ντοκουμέντα δεν υπάρχει αναφορά στην έννοια του ιμπεριαλισμού. Παράλληλα, γίνεται συνεχώς πιο αισθητή στην κομματική και κυβερνητική γλώσσα η αναφορά στο έθνος, γεγονός που αποτελεί το ιδεολογικό υπόβαθρο της εντεινόμενης διεθνούς παρουσίας της Κίνας.
Συμπερασματικά, κυρίαρχη στο ΚΚ Κίνας είναι η ηγετική κρατική γραφειοκρατία η οποία συνδέεται με την αστική τάξη. Τα μεσαία στρώματα παίζουν έναν αυξανόμενο αλλά όχι κυρίαρχο ρόλο, ενώ η εργατική τάξη απολύτως δευτερεύοντα. Επί της ουσίας θα μπορούσε να γίνει λόγος για ιδιόμορφη σοσιαλδημοκρατία με “κινεζικά χαρακτηριστικά».
* Συγγραφέας του βιβλίου Το κράτος στην Κίνα (1949-2019), εκδ. Τόπος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου