Η καταγωγή των Κρητών
Της Ελένης Βασιλάκη
Είναι διαδεδομένη η άποψη στην Κρήτη πως οι γνήσιοι κάτοικοι της είναι γαλανομάτες και ξανθοί ενώ οι μελαχρινοί προέκυψαν από ενδογαμίες στη διάρκεια των αιώνων με λαούς που ήλθαν για να κατακτήσουν το νησί.Την άποψη αυτή καταρρίπτει, ως ένα βαθμό, η ανθρωπολογική έρευνα που έγινε από τον ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό στην Κρήτη με τίτλο «Η καταγωγή των Κρητών»,η οποία και δημοσιεύεται στον ομότιτλο τόμο των εκδόσεων «Κυρομάνος».
Η έρευνα ξεκίνησε το 1965 και εμπλουτίστηκε με νέα στοιχεία ως το 1996 αξιοποιώντας, ως αντικείμενο μελέτης, ένα σημαντικό αριθμό Κρητικών από τη μια γωνιά του νησιού μέχρι την άλλη.
Το e-storieskritis.blogspot.gr μελέτησε τα, πραγματικά ενδιαφέροντα, ευρήματα της συγκεκριμένης ανθρωπολογικής έρευνας και σας τα παρουσιάζει.
Οι Κρήτες σύμφωνα με την έρευνα, είναι αυτόχθονες της λεκάνης του Αιγαίου. Το νησί κατοικήθηκε κατά την Κατώτερη Παλαιολιθική Εποχή, δηλαδή πριν μερικά εκατομμύρια χρόνια, και έκτοτε δεν ερημώθηκε ποτέ, ούτε καν κατά τη μεγάλη καταστροφή που προκάλεσε η έκρηξη του Ηφαιστείου της Σαντορίνης.
Οι ποικιλίες του ανθρωπολογικού τύπου που παρουσιάζονται στη δυτική και ανατολική Κρήτη έχουν τις ρίζες τους στον ίδιο ανθρωπολογικό τύπο, στον Αιγαιακό. Οι μεταναστεύσεις που έγιναν σε διάφορα χρονικά διαστήματα έφεραν ελαφρές τροποποιήσεις αλλά δεν άλλαξαν τη μορφολογία του αρχικού τύπου.
Γενικότερα θα λέγαμε πως ο πιο μεγάλος αριθμός φυλετικών γνωρισμάτων στον άνθρωπο σχηματίστηκε, προφανώς όχι με την επίδραση του περιβάλλοντος, αλλά με επιμιξίες, με την απομόνωση και με άλλους παράγοντες ανεξάρτητους από το περιβάλλον.
Ένας, ελαφρά ανοικτός χρωματισμός που συναντάται μεταξύ των Κρητών, που είναι βασικά μελαχρινοί, μπορεί να συνδεθεί με την άφιξη από την Πίνδο φύλων, προφανώς ελληνικών, που γίνονται αισθητά γύρω στο 2.000 πΧ. Στη Μεσομινωική εποχή η διαδικασία σχηματισμού του ανθρωπολογικού τύπου που συναντάμε σήμερα στην Κρήτη έχει ολοκληρωθεί.
Οι Κρήτες δεν άλλαξαν σχεδόν καθόλου σε ένα διάστημα που πλησιάζει τα 6.000 χρόνια.
Γενικά χαρακτηριστικά των Κρητικών
Οι Κρητικοί και οι Κρητικές στο σύνολο τους, έχουν ανάστημα άνω του μετρίου. Είναι κυρίως μελαχρινοί με καστανά και μικρά μάτια. Μεταξύ τους επικρατούν τα μαύρα κυματιστά μαλλιά. Το δε τρίχωμα στους άνδρες είναι αρκετά αναπτυγμένο στο στήθος, στο πρόσωπο και στα φρύδια, όχι λιγότερο όμως από τα λοιπά νησιά και την υπόλοιπη παραλιακή Ελλάδα.
Επίσης είναι λεπτοπρόσωποι και λεπτορρίνιοι, με ισχυρή κατατομή στο προφίλ του προσώπου. Η μύτη τους είναι στην απόλυτη πλειοψηφία των περιπτώσεων ευθεία, τα χείλη μέτρια, το μέτωπο όρθιο ή ελαφρά φευγαλέο.
Τα γνωρίσματα αυτά, καθώς και άλλα που προέκυψαν από την έρευνα, τους κατατάσσουν στον Αιγαιακό Τύπο του νότιου κλάδου της ευρωπαιοειδούς φυλής.
Συχνά ακούμε πως οι Σφακιανοί, που διαφέρουν αρκετά στα χαρακτηριστικά τους σε σχέση με τους υπόλοιπους Κρητικούς, είναι απόγονοι των Δωριέων. Με βάση όμως την έρευνα του Πουλιανού προκύπτει πως είναι δύσκολο να δεχτεί κανείς τη θέση ότι οι Δωριείς κατέληξαν στα νοτιοδυτικά της Κρήτης και οι Σφακιανοί είναι απόγονοι τους.
Ότι οι Σφακιανοί δέχτηκαν επιδράσεις και των Δωριέων, δεν πρέπει να γεννά αμφιβολίες. Αλλά αν δεχτούμε ότι οι Δωριείς κατέβηκαν γύρω στο 1.200 π.Χ, ο βασικός πυρήνας των Σφακιανών, σύμφωνα με τη γεωγραφικη κατανομή των γνωρισμάτων και την προέκταση τους στα παλαιοανθρωπολογικά δεδομένα, υπήρχε τουλάχιστον μερικές εκατοντάδες χρόνια πριν από αυτή τη χρονολογία.
Εξάλλου μέχρι σήμερα δε γνωρίζουμε ποιος ήταν ακριβώς ο μορφολογικός τύπος των Δωριέων. Μόνο υπόνοιες μπορούμε να εκφράσουμε γιατί λείπει σε μεγάλο βαθμό το οστεολογικό υλικό της περιόδου αυτής.
Επιμέρους χαρακτηριστικά των Κρητικών
ΜΑΤΙΑ
Σε ότι αφορά στα μάτια, το 43% των ανδρών και το 55% των γυναικών έχουν σκούρα μάτια. Το 50% των ανδρών και το 41% των γυναικών έχουν ανάμικτο χρώμα (καφέ-πράσινο, γκρίζο-πράσινο κτλ). Το υπόλοιπο 6,7% των ανδρών και 3,1% των γυναικών έχουν γαλανά μάτια. Από τις έρευνες έχει φανεί πως καμιά ομάδα πληθυσμού στην Ελλάδα δεν παρουσιάζει τόσο υψηλό δείκτη με καθαρά γαλανά μάτια όσο οι Κρήτης.
Το πιο μικρό ποσοστό με σκούρα μάτια 25% συναντάται στον Κρούστα. Ακολουθεί η Σητεία με 34% και τα Σφακιά με 36%. Οι πιο γαλανομάτες Κρητικοί είναι οι Σφακιανοί της Ανώπολης με 16%, το μεγαλύτερο στην Ελλάδα και ίσως στην Ανατολική Μεσόγειο. Εκείνο που μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά είναι ότι στα Σφακιά έχουμε είτε διασταύρωση, τουλάχιστον 2 διαφορετικών φυλετικών στοιχείων, που σχημάτισαν αργότερα ένα ενιαίο σύνολο, είτε αυτό το σύνολο έφθασε κάποτε στα Σφακιά και με τη μακροχρόνια ενδογαμία βλέπουμε τα συστατικά του μέρη περισσότερο ανάγλυφα.
Ότι κι αν έγινε ένα πράγμα πρέπει να αποκλειστεί, ότι οι γαλανομάτες και ξανθοί είχαν την αρχική τους καταγωγή στην Κρήτη.
Στον αντίποδα, στην κατανομή του μικτού χρώματος ματιών την πρώτη θέση κατέχει το Λασίθι,που στον Κρούστα φθάνει το 62% και στη Σητεία το 60%. Εδώ φαίνεται πως έγιναν και οι μεγάλες προσμίξεις της Κρητικής ιστορίας.
ΤΡΙΧΕΣ
Το ξανθό χρώμα των τριχών κυμαίνεται γύρω στο 1,5% σε όλη την Κρήτη. Δεν παρουσιάζει όμως καμιά νομοτέλεια στην κατανομή του. Ξεπετιέται εδώ κι εκεί χωρίς να το περιμένει κανείς. Έτσι στην Κάντανο φτάνει το 9% ενώ στην Ανώπολη Σφακίων το 3,5% και στους καλόσειρους του Καλλικράτη το 8%.
Φαίνεται πως η επαρχία των Σφακίων κάποτε επεκτεινόταν και πέρα από τα σημερινά της όρια, τουλάχιστον ανθρωπολογικώς. Μόνο έτσι εξηγούνται τα κοινά σημεία που παρουσιάζουν συχνά τα Σφακιά με τη λοιπή δυτική Κρήτη.
Στον Άγιο Βασίλειο Ρεθύμνου το ποσοστό των ξανθομάλληδων φτάνει το 11,5% και είναι το υψηλότερο σε όλη την Κρήτη.
ΔΕΡΜΑ
Στο δέρμα οι Κρητικές είναι πιο λευκές από τους άνδρες. Μάλιστα στο πολύ λευκό χρώμα το ποσοστό τους είναι διπλάσιο από των ανδρών. Στο σκούρο οι άνδρες υπερτερούν με 7% έναντι 5% των γυναικών. Ένα 0,1% των ανδρών έχει πολύ σκούρο χρώμα, δείγμα επιδράσεων από τα νότια της Κρήτης.
Στις γυναίκες δεν παρατηρείται το ίδιο. Το μελαμψό χρώμα του δέρματος συναντάται κυρίως στο Ηράκλειο, χωρίς να εξαιρούνται τα Ανώγεια, και στην Ιεράπετρα. Μάλιστα στα Ανώγεια το σκούρο χρώμα φθάνει το 14,5%. Την ίδια ώρα λείπει τελείως το σκούρο από το Μαλεβίζι, τους κακόσειρους του Καλλικράτη, τα Μεσκλά και το Ζούρβα στα Ριζίτικα.
Από τη γεωγραφική διαφοροποίηση προκύπτει το συμπέρασμα πως μάλλον το πολύ σκούρο χρώμα δέρματος είναι το τελευταίο επίστρωμα πάνω στον πληθυσμό της Κρήτης, το οποίο δεν υπήρχε στην αρχαιότητα. Οι Αιγύπτιοι ωστόσο δεν επέδρασαν στην Κρήτη ανθρωπολογικά, δεν ήσαν τόσοι που να αφήσουν ίχνη σημαντικά.
ΓΕΝΕΙΑΔΑ-ΤΡΙΧΩΜΑ ΣΤΟ ΣΤΗΘΟΣ
Σε ότι αφορά στη γενειάδα στο νησί είναι αρκετά αναπτυγμένη στα 70% περίπου των ανδρών, με το Λασίθι, τα Σφακιά, τον Αποκόρωνα, το Αμάρι και τη Ζούρβα να ξεχωρίζουν στο κομμάτι αυτό. Η ανάπτυξη του τριχώματος στο στήθος ακολουθεί επίσης τις ίδιες διακυμάνσεις με τη γενειάδα αλλά σε μικρότερη ένταση.
Με πολύ αναπτυγμένο τρίχωμα συναντάμε το 8%-10% περίπου των Κρητικών. Οι Σφακιανοί έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό της κατηγορίας με 17%, ακολουθούν το Ρέθυμνο, το Μαλεβίζι, ο Κρούστας και η Ιεράπετρα. Το μεγαλύτερο ποσοστό πολύ αδύνατης ανάπτυξης τριχώματος στο στήθος το συναντάμε στο Ηράκλειο .
ΧΕΙΛΙΑ
Το πάχος της βλεννογόνου μεμβράνης, του κάτω χείλους, είναι μέτριο στους Κρητικούς με το χοντρό να συναντάται πιο συχνά από το λεπτό. Το πολύ χοντρό είναι σπανιότερο και συναντάται στα Ριζίτικα, Αποκόρωνα, Κάντανο, Ασκύφου, Αμάρι, Ρέθυμνο Ηράκλειο και Λασίθι. Σε συνδυασμό με άλλα γνωρίσματα μπορεί να θεωρηθεί και δείγμα αφρικανικής επίδρασης. Στις γυναίκες πολύ χοντρά χείλη εμφανίζονται στον Κάντανο, τον Άγιο Βασίλειο, Ρεθύμνου και στις Αρχάνες.
Οι διαφορετικές ποικιλίες της Κρήτης
ΣΦΑΚΙΑ
Στην ορεινή και απομονωμένη περιοχή των Σφακίων ζουν οι πιο ψηλοί και ανοιχτόχρωμοι Κρητικοί. Διακρίνονται τόσο έντονα αυτά τα χαρακτηριστικά που δικαιολογούν την κατάταξη τους σε ξεχωριστή ποικιλία. Επίσης οι Σφακιανοί διαθέτουν ευρύ, σε επίπεδο Κρήτης, πρόσωπο.
ΔΥΤΙΚΟ ΛΑΣΙΘΙ
Τα πιο μικρά μεγέθη τα συναντάμε στο οροπέδιο του δυτικού Λασιθίου και ιδιαίτερα στον Κρούστα. Είναι οι πιο κοντοί Κρητικοί, με το μικρότερο πλάτος κεφαλής και σε αυτούς παρατηρούμε το μικρότερο ποσοστό σε σκούρα μάτια και μαλλιά σε όλο το νησί. Είναι ανοιχτόχρωμοι αλλά έχουν ένα ολότελα διαφορετικό συνδυασμό των λοιπών τους γνωρισμάτων. Η διαφοροποίηση τους είναι τόσο έντονη που δε γεννά αμφιβολίες για το διαφορετικό ιστορικό τους δρόμο.
ΣΗΤΕΙΑ
Εδώ τα μεγέθη είναι ενδιάμεσα των δύο προηγούμενων. Τα στοιχεία που ενώνουν αυτή την ποικιλία με τα Σφακιά είναι βασικά ο χρωματισμός, το πλάτος της κεφαλής, το ελάχιστο πλάτος του μετώπου κ.α. Με τη δεύτερη ποικιλία, του δυτικού Λασιθίου, τη συνδέει το πλάτος του προσώπου, το ανάστημα κ.α. Στη Σητεία έχουμε επίσης εξωτερικές επιδράσεις αλλά η όλη σύνθεση της δείχνει πως διετέλεσε σε πιο μακροχόνια απομόνωση, ακόμα και σε σχέση με τους Σφακιανούς, επομένως πρέπει να θεωρηθεί αρχαιότερη κι από αυτήν.
ΡΙΖΙΤΙΚΑ
Στην περιοχή αυτή οι άνθρωποι έχουν το μήκος της κεφαλής του Κρούστα, το πλάτος της κεφαλής της Πόμπιας, το ανάστημα των Σφακίων, το πλάτος προσώπου του Καντάνου όπως και τα καστανά μάτια αυτής της περιοχής και επίσης τα ξανθά μαλλιά του Ρεθύμνου. Αντικατοπτρίζουν δηλαδή όλα τα φυλετικά στοιχεία της Κρήτης.
Ομοιότητες με άλλους λαούς
Πέρα από τη λεκάνη του Αιγαίου οι Κρητικοί, σύμφωνα με την ανθρωπολογική έρευνα, μοιάζουν με ορισμένες εθνότητες του Καυκάσου. Είναι μάλιστα ιδιαίτερα κοντά με τους Αντιγκαίους, που ζουν βορειοανατολικά της Μαύρης Θάλασσας, στην περιοχή του Κουμπάν.
Οι ομοιότητες τους αφορούν στο ανάστημα, στο μήκος και πλάτος της κεφαλής, στο πλάτος του προσώπου, στο ύψος της μύτης, στην ανάπτυξη του τριχώματος στο χρωματισμό κ.α
Άλλος λαός που μοιάζει με τους Κρητικούς, στη Μαύρη Θάλασσα, είναι οι Αμπχάζιοι της Γάγρας.
Η παρουσία των Αιγύπτιων στα χαρακτηριστικά των Κρητικών δεν είναι πάντως αισθητή και υπάρχει μόνο ένα πολύ μικρό «πέρασμα» που μάλλον συνδέεται με την αραβική κατάκτηση της Κρήτης.
Οι Άραβες Σαρακηνοί ,που κατέκτησαν το νησί μας ,είχαν εκπατρισθεί από την Κόρδοβα της Ισπανίας και κατέλαβαν την Αλεξάνδρεια. Από εκεί εκδιώχθηκαν και κατέφυγαν στην Κρήτη ως την εποχή του Νικηφόρου Φωκά. Κατά την αραβοκρατία στην Ισπανία πολλοί Ισπανοί είχαν εξαραβιστεί. Δεν αποκλείεται λοιπόν ένα ποσοστό από τους Σαρακηνούς της Κρήτης να ήταν Ισπανοί στην καταγωγή γι αυτό και η αραβική επίδραση να μην γίνεται πλήρως αντιληπτή στα ανθρωπολογικά δεδομένα.
Γενικότερα το ποσοστό της βορειοαφρικάνικης επίδρασης είναι πολύ μικρό στο νησί και κυμαίνεται από 0,2% για το πολύ σκούρο δέρμα ως 2,1% για τα πολύ κατσαρά μαλλιά και 2,4% για τα πολύ χοντρά χείλια.
