Τι συμβαίνει τελικά με τη νοζεμίαση; Είναι υπαρκτό πρόβλημα ή μελισσοκομικός μύθος; Πως ανιχνεύεται και τι λύσεις έχει ο Έλληνας μελισσοκόμος; Κινδυνεύει η ελληνική μελισσοκομία από τον "αόρατο" αυτό εχθρό; Όλες οι απαντήσεις στο άρθρο που ακολουθεί.
Η Νοσεμίαση είναι μια συνηθισμένη ασθένεια η οποία δημιουργεί απώλειες στον πληθυσμό των μελισσών τους Φθινοπωρινούς και τους Ανοιξιάτικους μήνες. Η ασθένεια υποχωρεί όταν ανέβουν οι θερμοκρασίες, όταν αυξάνει η ωοτοκία της βασίλισσας και ανανεώνεται ο πληθυσμός της κυψέλης. Η ασθένεια προκαλείται από το μύκητα (Κλάση Microsporidian) Nosema apis.
Το έτος 2006 εντοπίστηκε στην Ελλάδα και σ' όλη την Ευρώπη το μικροσπορίδιο Nosema ceranae ™ οποίο προέρχεται από την ασιατική μέλισσα και το οποίο προκαλεί επίσης Νοσεμίαση. Η νέα αυτή μορφή Νοσεμίασης επιμένει και τους θερινούς μήνες, συντομεύει κατά πολύ τη ζωή των μελισσών χωρίς να εμφανίζει τα γνωστά συμπτώματα των περιττωμάτων στην κυψέλη, του μεγάλου αριθμού νεκρών μελισσών στην είσοδο, των μελισσών με την πρησμένη κοιλιά και τα ασύνδετα φτερά μπροστά στην είσοδο.
Οι Ευρωπαίοι μελισσοκόμοι θορυβήθηκαν και αρκετοί συνέδεσαν το σύνδρομο κατάρρευσης των μελισσών με την Νοσεμίαση. Για την αντιμετώπιση της ασθένειας εμφανίστηκαν στην αγορά σκευάσματα με κυριότερο το Φουμιντιλ (φουμαγγιλίνη) η χρήση του οποίου απαγορεύεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ανακοινώθηκαν επίσης φυτικά σκευάσματα και ουσίες όπως η θυμόλη, το φορμικο οξύ και διάφορα εκχυλίσματα φυτών τα οποία θα μπορούσαν να βοηθήσουν τις μέλισσες να περιορίσουν την ασθένεια.
Το Εργαστήριο Μελισσοκομίας του ΑΠΘ ξεκίνησε έρευνα για την αποτελεσματικότητα των κυριοτέρων σκευασμάτων εναντίον της Νοσεμίασης και τις επιπτώσεις στις μέλισσες και τα προϊόντα τους από το 2006. Τα πειράματα αυτά συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Παράλληλα ανάπτυξε μέθοδο διαχωρισμού του Ν ceranae από του N. apis, εξέτασε την αντικειμενικότητα των μεθόδων δειγματοληψίας και σωστής μεθόδου ανάλυσης. Σε κάθε δοκιμή χρησιμοποιήθηκαν άρρωστα μελίσσια είτε του εργαστηρίου, είτε συνεργατών μελισσοκόμων και μελετήθηκε τόσο η αποτελεσματικότητα των σκευασμάτων στην μείωση των σπορίων της Νοσεμίασης όσο και οι επιπτώσεις στις μέλισσες και στα προϊόντα τους. Παράλληλα, χρησιμοποιήθηκε και το Φουμιντιλ του οποίου η αποτελεσματικότητα είναι γνωστή ώστε να συγκριθεί με αυτήν των σκευασμάτων.
Τα πρώτα αποτελέσματα της εργασίας αυτής ανακοινώθηκαν σε Πανελλήνια Επιστημονικά Συνέδρια, σε ημερίδες και έγιναν γνώση σε εκπαιδεύσεις μελισσοκόμων. Πρόσφατα όμως ανακοινώθηκε έρευνα με αποτελέσματα εντελώς διαφορετικά από τα όσα μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες (Χαριστός & Χατζήνα 2011). Το γεγονός αυτό δημιούργησε σύγχυση στο μελισσοκομικό κόσμο της χώρας μας, σχόλια για την αξιοπιστία των Ελλήνων επιστημόνων και ενδεχομένως, άθελα βεβαίως των ερευνητών του ΕΘΙΑΓΕ, μια έμμεση προτροπή στη χρησιμοποίηση του Φουμιντιλ εφόσον τα αποτελέσματα από τα φυτικά σκευάσματα ήταν «αποκαρδιωτικά».
Για το λόγο αυτό το σημερινό άρθρο πραγματεύεται την αποτελεσματικότητα της θυμόλης, του Nosestat (Νοσεστατ), του Protofil (Προτοφιλ), του Vita Feed Gold (Βιτα Φιτ Κολτ) και του σκόρδου λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο τα αντικρουόμενα αποτελέσματα των Ελλήνων ερευνητών αλλά και τη διεθνή βιβλιογραφία
ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΤΟΠΙΖΕΤΑΙ Η ΝΟΣΕΜΙΑΣΗ
Στο Εργαστήριο Μελισσοκομίας του ΑΠΘ από το 2006 έως σήμερα εξετάστηκαν 476 δείγματα μελισσών που στάλθηκαν από διαφορετικές περιοχές της χώρας. Ποσοστό 72% των δειγμάτων ήταν προσβεβλημένα από Νοσεμίαση (πίνακας 1).
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η ασθένεια είναι εξαπλωμένη σ' όλη τη χώρα. Ιδιαίτερα μεγάλο πρόβλημα αντιμετωπίζει η Κρήτη όπου το 85% των εξετασθέντων δειγμάτων ήταν άρρωστα από Νοσεμίαση τα περισσότερα μάλιστα από N. ceranae
| ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ | Αριθμός δειγμάτων | Ποσοστό προσβεβλημένων |
| ΗΠΕΙΡΟΣ | 37 | 28 (66%) |
| ΘΕΣΣΑΛΙΑ | 59 | 43 (73%) |
| ΘΡΑΚΗ | 22 | 12 (55%) |
| ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ | 108 | 77 (71%) |
| ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ | 37 | 23 (62%) |
| ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ | 39 | 30 (76%) |
| ΚΡΗΤΗ | 102 | 87 (85%) |
| ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ | 48 | 25 (52%) |
| ΝΗΣΙΑ ΙΟΝΙΟΥ | 24 | 19 (79%) |
| ΣΥΝΟΛΟ | 476 | 344 (72%) |
Η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΦΥΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΝΟΣΕΜΙΑΣΗΣ
Από το έτος 2006 έως το 2010 πραγματοποιήθηκαν στο μελισσοκομείο του εργαστηρίου Μελισσοκομίας ΑΠΘ καθώς επίσης σε μελισσοκομεία συνεργατών μελισσοκόμων 9 πειράματα για την δοκιμή των φαρμακευτικών σκευασμάτων. Στο σύνολό τους χρησιμοποιήθηκαν 490 μελίσσια. Τα μελίσσια που χρησιμοποιήθηκαν το έτος 2006 ήσαν προσβεβλημένα από N. apis ενώ τα μελίσσια που χρησιμοποιήθηκαν τις επόμενες χρονιές από N. ceranae. .
Επειδή σε κάθε περίπτωση παρατηρήθηκε σημαντική μείωση της προσβολής και στα μελίσσια που λάμβαναν μόνο σιρόπι ή ζαχαροζύμαρο (μάρτυρας), έγινε διόρθωση της αποτελεσματικότητας των σκευασμάτων σύμφωνα με τον τύπο του Abbott ως ακολούθως:
Αθ=100 xΑε-Αμ /100-Αμ
Όπου Αθ= Διορθωμένη αποτελεσματικότητα Αε=Αποτελεσματικότητα επέμβασης Αμ=Αποτελεσματικότητα μάρτυρα
Με τον όρο αποτελεσματικότητα εννοείται το ποσοστό μείωσης του αριθμού των σπορίων.
|
Από τα σκευάσματα και τις ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν κανένα δεν έχει έγκριση από τον ΕΟΦ ως φάρμακο εναντίον της Νοσεμίασης ή οποιασδήποτε άλλης ασθένειας των μελισσών. Το Φουμιντιλ Β χρησιμοποιήθηκε λόγω της γνωστής αποτελεσματικότητάς του εναντίον της Νοσεμίασης ως ένας αξιόπιστος δείκτης της αποτελεσματικότητας των άλλων σκευασμάτων. Στην Ευρώπη το σκεύασμα αυτό δεν έχει πάρει έγκριση και σε καμιά περίπτωση δεν προτείνεται η χρήση του στους μελισσοκόμους. Το Vita Feed Gold, Nosestat και Protofil διατίθενται ως διεγερτικά εκτροφής και της εξυγιαντικής συμπεριφοράς των μελισσών. Με τη δράση τους αυτή εμμέσως βοηθούν και στον περιορισμό της Νοσεμίασης. Η θυμόλη είναι ουσία η οποία έχει ευρεία δράση εναντίον των μυκήτων, είναι αντιβακτηριακή και έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία για τον περιορισμό της Βαρρόα, της Ασκοσφαίρωσης και της Νοσεμίασης. Η χρήση της θυμόλης επιτρέπεται από τον κανονισμό 889/2008 της βιολογικής γεωργίας. Το σκόρδο χρησιμοποιήθηκε από τους Έλληνες μελισσοκόμους χωρίς όμως να υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση για τις δυνατότητες των δύο αυτών μέσων.
Στον πίνακα 2 δίνεται το ποσοστό μείωσης των σπορίων της Νοσεμίασης μετά από κάθε θεραπευτική επέμβαση.
Πίνακας 2. Μείωση του αριθμού σπορίων % της Νοσεμίασης από τη χρήση διαφόρων σκευασμάτων και ουσιών εναντίον της Νοσεμίασης
| Χρονιά επέμβασης | Fumidil | Vita Feed Gold | Nosestat | Protofil | Σκόρδο | Θυμόλη | Μάρτυρας |
| 2006-07 (N. apis) |
| Ι.Απρ.-Μάιος (σ) | 82 | 97 | 67 | 74 | - | - | 33 |
| 2.Σεπ.-Οκτ. (σ) | 93 | 81 | 82 | 70 | 31 | - | 20 |
| 3.Δεκ 06.-Φεβρ. 07 (ζ) | 54 | 9 | - | 9 | 0 | - | 89 |
| 2007 (N. ceranae) |
| 4. Οκτ.-Νοέμ. (ζ) | 95 | 45 | 34 | 50 | 14 | - | 12 |
| 2008-09 (N. ceranae) |
| 5. Απρ.-Μάιο (σ) | 89 | 70 | 60 | 53 | 26 | 68 | 25 |
| 6. Σεπ-Νοέμ.(σ) | - | 57 | 35 | 40 | 8 | 62 | 20 |
| 7. Δεκ-Μάρτιος (ζ) | - | 43 | 21 | - | 25 | - | 22 |
| 2009-2010 (N. ceranae) |
| 8. Μάρτ.-Μάιο | - | 58 | 36 | 19 | 5 | 50 | 64 |
| 9. Σεπ. 09 - Μάρτ. 10 | - | 0 | 18 | - | 6 | - | 68 |
| Μέσος όρος N. apis | 76 | 62 | 74 | 51 | 31 | - | 47 |
| Μέσος όρος N. ceranae | 92 | 53 | 24 | 32 | 14 | 60 | 37 |
σ : χορηγήθηκε σε σιρόπι, ζ : χορηγήθηκε σε ζαχαροζύμαρο
Η αποτελεσματικότητα των σκευασμάτων (ποσοστό μείωση του αριθμού των σπορίων) έχει διορθωθεί σύμφωνα με το τύπο Abbott
α) Fumidil B (Φουμιντιλ). Είναι το καθ' αυτό φάρμακο που χρησιμοποιήθηκε για αρκετά χρόνια εναντίον της Νοσεμίασης (Furgala & Gochnauer, 1969). Στις ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία και άλλες χώρες είναι εγκεκριμένο σκεύασμα και συνεχίζεται η χρήση του. Σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχει πάρει έγκριση και δεν επιτρέπεται η χρήση του στην κυψέλη. Το Φουμιντίλ δεν καταστρέφει τα σπόρια της Νοσεμίασης γι' αυτό και πρέπει να βρίσκεται στη τροφή των μελισσών για 3-4 συνεχείς εβδομάδες.
Στα πειράματα που έγιναν στο Εργαστήριο Μελισσοκομίας ΑΠΘ, το Φουμιντιλ τοποθετήθηκε στο σιρόπι και στο ζαχαροζύμαρο σύμφωνα με τις οδηγίες της παρασκευάστριας εταιρείας. Έγιναν 5 πειράματα. Τα τρία από αυτά πραγματοποιήθηκαν τα έτη 2006 -07 σε προσβεβλημένα μελίσσια από N. apis. Η αποτελεσματικότητα του σκευάσματος κυμάνθηκε από 54% έως 93% (πίνακας 2) Τα άλλα δύο πειράματα πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 2007 και τον Απρίλιο-Μάιο του 2008 σε προσβεβλημένα μελίσσια από το N. ceranae. Η μέση αποτελεσματικότητά στην περίπτωση αυτή ήταν 95% και 89% (πίνακας 2)
Το Fumidil B αφήνει υπολείμματα στα μέλια τα οποία είναι επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία (Stanimirovic et al. 2007) και μάλιστα συγκαταλέγεται στην λίστα των ουσιών που προκαλούν τερατογένεση (www.mindfully.org/ Pesticide/Teratogens.htm). Η παρουσία του στο μέλι είναι δυνατό να προκαλέσει διατροφικό σκάνδαλο μεγαλύτερο και από εκείνο της κηροσκωρίνης και δυσφήμηση του ελληνικού μελιού. Παρά τις όποιες προσδοκίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα επιτρέψει την χρησιμοποίησή του στις μέλισσες. Οι κατ' εξαίρεση άδειες που δόθηκαν μέχρι το έτος 2005 σε μερικές χώρες (Αγγλία, Ισπανία, Ελλάδα, κ.ά) αποσύρθηκαν και δεν υπάρχει πιθανότητα ανανέωσης. Οι μελισσοκόμοι προτρέπονται να μην χρησιμοποιούν το σκεύασμα και εάν είναι δυνατό να απέχουν από γείτονες μελισσοκόμους που το χρησιμοποιηθούν γιατί με τη λεηλασία πιθανό να μεταφερθεί στην δικιά τους κυψέλη ανιχνεύσιμη ποσότητα αντιβιοτικού. Τα υπολείμματα της φουμαγγιλίνης είναι σταθερά στο μέλι (Assil and Sporns, 1991).
β) Vita Feed Gold: Φυτικό εκχύλισμα τεύτλων (Beta vulgaris cv altissima),m οποίο περιέχει σαλικυλικό νάτριο, αμινοξέα, βιταμίνες, και υδατάνθρακες. Στα πειράματα του Εργαστηρίου Μελισσοκομίας, χρησιμοποιήθηκε στο ζυμάρι και στο σιρόπι, σε 90 μελίσσια σε εννέα διαφορετικά πειράματα σε συγκεντρώσεις και δόσεις όπως προτείνονται από την παρασκευάστρια εταιρεία VITA Europe Limited.
Η αποτελεσματικότητά του κυμάνθηκε από 9% έως 97% στα προσβεβλημένα μελίσσια από τη Ν. apis και από 0% έως 70% από N. ceranae. Στο ζαχαροζύμαρο η αποτελεσματικότητά του είναι μικρή με μέσο όρο 29% συγκριτικά με εκείνη στο σιρόπι (63%). Το σκεύασμα χρησιμοποιήθηκε και από το Ινστιτούτο Μελισσοκομίας σε 15 μελίσσια όπου διαπιστώθηκε αύξηση των σπορίων κατά 154% την Άνοιξη και 140% το Φθινόπωρο εντός 18 ημερών από την αγωγή (Χαριστός & Χατζήνα 2011).
Δυστυχώς δεν υπάρχουν δημοσιευμένες ερευνητικές εργασίες από άλλους επιστήμονες έτσι ώστε να τεκμηριωθεί η αποτελεσματικότητα του σκευάσματος και σε άλλες χώρες. Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι το σκεύασμα δεν καταστρέφει τα σπόρια της νοσεμίασης και ούτε ασκεί κάποια θεραπευτική δράση εναντίον της Νοσεμίασης. Άλλωστε και οι παρασκευαστές του δεν το διαθέτουν ως θεραπευτικό μέσο. Η δράση του συνίσταται στην διέγερση και εκτροφή νέου γόνου και αντικατάσταση των γερασμένων και άρρωστων μελισσών με νέες και υγιείς. Αυτός είναι και ο λόγος που η αποτελεσματικότητά του στο ζαχαροζύμαρο είναι περιορισμένη συγκριτική με εκείνη στο σιρόπι.
γ) Protofil: Ρουμάνικο φυτικό εκχύλισμα από θυμάρι. Σε έρευνα που έγινε στην Ρουμανία, σε 108 μελίσσια η αποτελεσματικότητα κυμάνθηκε από 45% έως 74% με μέσο όρο 63% (Chioveanu et al. 2004). Στα πειράματα που έγιναν από το Εργαστήριο Μελισσοκομίας ΑΠΘ, η μείωση των σπορίων κυμάνθηκε από 9% έως 74% σε προσβεβλημένα μελίσσια από N. apis και από 19% έως 53% σε προσβεβλημένα μελίσσια N. ceranae (πίνακας 2).
Αντίθετα με τα παραπάνω αποτελέσματα οι έρευνες του Ινστιτούτου Μελισσοκομίας έδειξαν αύξηση των σπορίων κατά 136% την Άνοιξη και 165% το Φθινόπωρο στο σύντομο διάστημα των 18 ημερών και απώλεια ενός μελισσιού από την αρρώστια.
δ) Nosestat: Βουλγάρικο σκεύασμα το οποίο περιέχει ιωδιούχο κάλιο, Ιώδιο και φορμικό οξύ. Η παρασκευάστρια εταιρεία αναφέρει ότι από κλινικά αποτελέσματα και δοκιμή 12 χρόνων η αποτελεσματικότητα του σκευάσματος στην μείωση της Νοσεμίασης ήταν από 89% έως 94% για τη N. apis και μέχρι 74% για προσβολή από το N. ceranae fwww. primavet.com). Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαίωσαν επιστήμονες από την Βουλγαρία, οι οποίοι ανακοίνωσαν μείωση των σπορίων της Νοσεμίασης μέχρι και 94% (Gurgulova et al 2010).
Στα πειράματα που έγιναν στο εργαστήριο Μελισσοκομίας του ΑΠΘ, τα αποτελέσματα δεν ήταν τόσο ενθαρρυντικά. Στα προσβεβλημένα μελίσσια από N. apis η αποτελεσματικότητα στο σιρόπι ήταν 74% ενώ στα προσβεβλημένα από την N. ceranae η μείωση των σπορίων στο ζαχαροζύμαρο κυμάνθηκε από 18% έως 34% και στο σιρόπι από 35% έως 60% (πίνακας 2).
Σε αντίθεση με τα παραπάνω αποτελέσματα, στις δοκιμές που έγιναν στο Ινστιτούτο Μελισσοκομίας αναφέρεται αύξηση των σπορίων της Νοσεμίασης κατά 147% εντός 18 ημερών και τρία από τα 15 μελίσσια που δέχτηκαν επεμβάσεις χάθηκαν από την αρρώστια (Χαριστός & Χατζήνα 2011).
ε) Σκόρδο: Χρησιμοποιείται από τους Έλληνες μελισσοκόμους για την αντιμετώπιση της Νοσεμίασης. Στην διεθνή βιβλιογραφία δεν υπάρχουν αποτελέσματα από τη χρήση σκόρδου εναντίον της ασθένειας αυτής. Στα πειράματα που έγιναν στο ΑΠΘ, το σκόρδο χρησιμοποιήθηκε τόσο στο σιρόπι όσο και στο ζαχαροζύμαρο σε οκτώ διαφορετικά πειράματα. Στο σιρόπι προστέθηκαν 5 g σκόνης σκόρδου για κάθε 1 κιλό σιρόπι τροφοδότησης. Σε κάθε μελίσσι δόθηκαν 3 λίτρα σιροπιού σε διάστημα ενός μηνός. Στο ζαχαροζύμαρο προστέθηκαν 5 g σκόνης σκόρδου για κάθε 1 κιλό ζαχαροζύμαρο. Το ζαχαροζύμαρο με το σκόρδο τοποθετήθηκε στα μελίσσια καθ' όλη την διάρκεια του χειμώνα.
Το σκόρδο παρουσίασε περιορισμένη αποτελεσματικότητα εναντίον και των δύο μορφών Νοσεμίασης. Στο ζαχαροζύμαρο η αποτελεσματικότητά του κατά μέσον όρο ήταν 15% και στο σιρόπι 13% (πίνακας 2). Δεν παρουσίασε διαφορές από τα μελίσσια μάρτυρα, σε καμιά όμως περίπτωση δεν αυξήθηκε ο αριθμός των σπορίων στα μελίσσια που δέχτηκαν σιρόπι ή ζαχαροζύμαρο με σκόρδο ή χωρίς σκόρδο.
Το σκόρδο αναφέρεται ότι χρησιμοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Μελισσοκομίας και δίνεται η σχετική εφαρμογή στον πίνακα της εργασίας των Χαριστού και Χατζήνας (2011). Τα αποτελέσματα όμως της εφαρμογής αυτής δεν εμφανίζονται στις εικόνες των αποτελεσμάτων και των απωλειών και ούτε συζητιέται στο κείμενο η δράση του σκόρδου. Πιθανόν εκ παραδρομής να ξεχάστηκαν να αναφερθούν τα αποτελέσματα της ομάδας σκόρδου. Εάν όμως προστεθεί το σκόρδο, τότε οι ομάδες αυξάνονται σε 9 και τα μελίσσια σε 135 και όχι 120 όπως αναφέρεται στο σχετικό άρθρο (εννέα ομάδες των 15 μελισσιών και όχι οκτώ).
ζ) Θυμόλη: Εφαρμόστηκε πολύ περισσότερο από κάθε άλλη φυσική ουσία εναντίον της Νοσεμίασης. Η χρησιμοποίησή της ξεκίνησε από την παρατήρηση ότι μελίσσια στην Αυστραλία, τα οποία τροφοδοτήθηκαν με το σιρόπι στο οποίο προστέθηκε θυμόλη ως συντηρητικό για να μην ξινίζει, δεν εμφάνισαν Νοσεμίαση για 20 χρόνια (Rice 2001)
Οι Ρώσοι ερευνητές Grobov et al (1981) χορήγησαν θυμόλη σε σιρόπι σε άρρωστα μελίσσια το καλοκαίρι και διαπίστωσαν ότι την επόμενη χρονιά ήταν απαλλαγμένα από την παρουσία σπορίων της ασθένειας. Σε εργαστηριακά πειράματα διαπίστωσαν ότι η θυμόλη μειώνει τον αριθμό των σπορίων στις προσβεβλημένες μέλισσες.
Ο Αυστραλός Rice (2001) στα πλαίσια της διδακτορικής του έρευνας ανακοίνωσε ότι η θυμόλη στο σιρόπι έχει την δυνατότητα να καταστρέφει τα σπόρια της Νοσεμίασης.
Οι Τούρκοι επιστήμονες, Yucel and Dogaroglu ( 2005) χρησιμοποίησαν τη θυμόλη σε 55 άρρωστα μελίσσια και συνέκριναν την αποτελεσματικότητά της με το Φουμιντιλ το οποίο επίσης εφαρμόστηκε σε 55 μελίσσια για 3 συνεχείς χρονιές. Χρησιμοποίησαν ένα γραμμάριο θυμόλης διαλυμένο σε 15 λίτρα σιρόπι (1:1). Η αποτελεσματικότητα της θυμόλη στην μείωση των σπορίων Νοσεμίασης, βρέθηκε ότι ήταν καλύτερη και από το Φουμιντιλ. Η χορήγηση θυμόλης αύξησε τον γόνο και τον πληθυσμό των μελισσών και προτάθηκε για τη θεραπεία της Νοσεμίασης αντί του Φουμιντιλ.
Οι Ιταλοί επιστήμονες Maistrello et al. (2008) μελέτησαν μεταξύ άλλων την αποτελεσματικότητα της θυμόλης σε ζαχαροζύμαρο (120 mg θυμόλης σε 1 κιλό ζαχαροζύμαρο). Στο τέλος του πειράματος βρήκαν ότι οι μέλισσες που τροφοδοτήθηκαν με θυμόλη είχαν 11,5 φορές λιγότερα σπόρια νοσεμίασης από τις μέλισσες μάρτυρας. Το διάστημα ζωής των μελισσών αυξήθηκε από 20 ημέρες σε 24.
Ο αμερικάνος Gene Weitzel (2008) αναφέρει ότι χρησιμοποιεί τη θυμόλη στο σιρόπι και στα υποκατάστατα γύρης κάθε χρόνο για την αντιμετώπιση της Νοσεμίασης (www.beesource.com)
Στα πειράματα που έγιναν στο Εργαστήριο Μελισσοκομίας του ΑΠΘ χρησιμοποιήθηκε θυμόλη στο σιρόπι σε αναλογία 1 γραμ. σε 15 λίτρα σιροπιού σε τρία πειράματα που έγινα σε δύο συνεχείς χρονιές (Πίνακας 2). Η μείωση των σπορίων κυμάνθηκε από 50% έως 68%. Τα μελίσσια αναπτύχθηκαν κανονικά, δεν παρατηρήθηκαν απώλειες και την επόμενη χρονιά δεν εμφάνισαν προβλήματα από την ασθένεια. Επειδή η θυμολη αδρανοποιεί τα σπόρια, η παρουσία των σπορίων και μόνο στις μέλισσες δεν είναι ενδεικτικό της ασθένειας. Χρειάζονται μέθοδοι οι οποίοι να μπορούν να ξεχωρίσουν τα «ζωντανά» από τα «αδρανοποιημένα» σπόρια. Ήδη το Εργαστήριό Μελισσοκομίας έχει προχωρήσει και προς την κατεύθυνση αυτή.
Σε αντίθεση με τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα τόσο στην Ελλάδα όσο και σε διάφορες άλλες χώρες, τα πειράματα που έγιναν στο Ινστιτούτο Μελισσοκομίας έδειξαν αύξηση των σπορίων των μελισσιών που δεχτήκαν θεραπευτική αγωγή με θυμόλη κατά μέσο όρο 309% την Άνοιξη και 105% το Φθινόπωρο. Μάλιστα 4 από τα 15 μελίσσια χάθηκαν από την ασθένεια (Χαριστός & Χατζήνα 2011).
Οι παρατηρήσεις του Ινστιτούτου μελισσοκομίας για την αποτελεσματικότητα της θυμόλης έγιναν σε 18 ημέρες εντός της ίδιας χρονιάς. Για να περιοριστεί όμως το παράσιτο της νοσεμίασης σε βαθμό που δεν θα δημιουργεί προβλήματα στις μέλισσες απαιτούνται επαναλαμβανόμενες επεμβάσεις. Οι αμερικάνοι επιστήμονες Furgala & Gouchnauer (1969) και Jeffre & Allen (1956) πρότειναν την χρήση του Φουμιντίλ για δεύτερη ή και περισσότερες χρονιές (μέχρι 10 χρόνια) έτσι ώστε να περιοριστεί το παρασιτικό φορτίο σε επίπεδα αδιάφορα για το μελίσσι. Επίσης οι Τούρκοι Yucel & Dogaroglou (2005) επισήμαναν ότι η θυμόλη θα πρέπει να χρησιμοποιείται για μια σειρά ετών. Στην εικόνα 1 δίνονται τα αποτελέσματα χρησιμοποίησης του Φουνμιντιλ και της θυμόλης τα έτη 2002, 2003 και 2004 όπου φαίνεται η θετική επίδραση της θυμόλης η οποία μάλιστα ήταν καλύτερη από το Φουμιντιλ. Πιθανό λοιπόν τα πρώτα αποτελέσματα του Ινστιτούτου και για το σύντομο χρονικό διάστημα που δόθηκαν να μην ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και η συνέχιση της έρευνας για μια σειρά ετών να καταλήξει στα θετικά αποτελέσματα που παρατηρήθηκαν σε άλλες διεθνής ή ελληνικές εργασίες.
Εικόνα 1. Η επίδραση του Φουμιντιλ και της θυμόλης σε προσβεβλημένα μελίσσια από Νοσεμίαση στην Τουρκία. Την πρώτη χρονιά των επεμβάσεων η επίδραση τόσο της θυμόλης όσο και του Φουμιντίλ δεν είναι ιδιαίτερα εμφανής. Την δεύτερη και τρίτη χρονιά παρατηρείται μια θεαματική μείωση των σπορίων Νοσεμίασης στα μελίσσια εκείνα που δέχτηκαν επεμβάσεις με θυμόλη (Yucel & Dogaroglou, 2005)
η) Αλόη: Στο εργαστήριο μελισσοκομίας του ΑΠΘ, χρησιμοποιήθηκε και εκχύλισμα από το φυτό Αλόη σε ανάμιξη με ταμπλέτες γύρης και βιταμινών Β12 όπως προτείνεται από το Δίκτυο Ανεξαρτήτων Συνεργατών της Aloe Vera Veterinary Center. Τα πειράματα ξεκίνησαν το Νοέμβριο του 2010 με ζαχαροζύμαρο και συνεχίζονται με σιρόπι. Τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα δείχνουν ότι η Αλόη δεν μπορεί να βοηθήσει στη μάχη εναντίον της Νοσεμίασης. Τα πλήρη αποτελέσματα για την Αλόη θα δημοσιευτούν μόλις ολοκληρωθεί η έρευνα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Από τη μέχρι σήμερα εμπειρία που υπήρξε σε μεγάλο αριθμό προσβεβλημένων μελισσιών από Νοσεμίαση και τη συνεχή δοκιμή σκευασμάτων για 5 συνεχείς χρονιές και σε διαφορετικές εποχές του έτους συμπεραίνεται ότι η Νοσεμίαση είτε προέρχεται από τη N. apis είτε από την Ν. ceranae είναι επικίνδυνη ασθένεια, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή αλλά μπορεί να ελεχθεί με τους κατάλληλους χειρισμούς και επεμβάσεις. Η Νοσεμίαση μετατρέπεται σε καταστροφική και θανατηφόρα όταν συνοδεύεται από μεγάλη προσβολή από βαρρόα, κακή χρονιά, αδύνατα μελίσσια, κακές βασίλισσες, μαύρες κηρήθρες, απουσία πρωτεϊνικής τροφής το φθινόπωρο και γενικά αδιαφορία από τον μελισσοκόμο. Από τα διάφορα σκευάσματα που κυκλοφορούν προτείνεται η θυμόλη στο σιρόπι ως πλέον αποτελεσματική και λιγότερο επικίνδυνη για το μελίσσι και τα προϊόντα του σε επαναλαμβανόμενες επεμβάσεις. Οι περισσότερες ερευνητικές εργασίες που έγιναν μέχρι σήμερα δείχνουν ότι βοηθάει στον περιορισμό των σπορίων εφόσον βεβαίως συνοδεύεται και με τα μέτρα υγιεινής και προστασίας του μελισσιού. Οι μελισσοκόμοι θα πρέπει να συνεχίσουν να την χρησιμοποιούν και να επιμένουν παράλληλα στα μέτρα υγιεινής και προστασίας των μελισσιών. Μεγαλύτερη ζημιά κάνει ο κακός μελισσοκόμος παρά η ασθένεια η ίδια.
Ανδρέας Θρασυβούλου Εργαστήριο Μελισσοκομίας ΑΠΘ
ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΜΕΛ. ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 2011
