Κώστας Ντουντουλάκης 26 Απρ. 2024
1. "Ἑξακόσιοι δὲ περίπου ἄνδρες, γυναῖκες καὶ παιδία εἶχον καταφύγει τότε εἰς νησίδια, τὰ Ἐλαφονήσια καλούμενα, κείμενα ἐπὶ τῆς δυτικῆς ἀκτῆς τῆς Κρήτης κατέναντι τοῦ ἀκρωτηρίου Κριοῦ Μέτωπον ὀνομαζομένου, κατὰ τῶν ὁποίων ἐφώρμησαν μανιωδῶς οἱ Τοῦρκοι ἱππεῖς.
Καὶ κατ’ ἀρχὰς μὲν ἀντέκρουσαν τὴν ὁρμὴν τούτων ἕως 40 εὑρεθέντες μετὰ τῶν λοιπῶν ἔνοπλοι, φονεύσαντες καί τινας τῶν ἐφορμησάντων, τοὺς ὁποίους καὶ ἐκώλυσαν μέχρι τινὸς ἀπὸ τοῦ νὰ διαβοῦν τὸ μεταξὺ Κρήτης καὶ τῶν ρηθεισῶν νήσων ἀβαθὲς μικρὸν στένωμα, ἀλλ’ ὑπερίσχυσαν ἐπὶ τέλους μετὰ πολλὰς ἐφορμήσεις οἱ ἱππεῖς.
Διαβάντες λοιπὸν ἐκεῖθεν πολλοί, ἄλλους μὲν κατέσφαξαν ἀδιακρίτως, τῶν ὁποίων οἱ ὀλοφυρμοὶ καὶ γοεραὶ κραυγαὶ κατὰ τὴν στιγμὴν ἐκείνην ἤθελον κατασπαράξει καὶ αὐτῶν τῶν ἀγριωτάτων θηρίων τὰ σπλάγχνα, ὡς διεβεβαίωσε ταῦτα πλοιάριόν τι παραπλέον τότε τυχαίως καὶ μὴ δυνηθὲν ἕνεκα τῶν πλησιαζόντων ἐχθρικῶν πλοίων νὰ δώσῃ χεῖρα ἀρωγὸν εἰς τοὺς πάσχοντας, ἄλλοι δὲ ριπτόμενοι εἰς τὴν θάλασσαν ἐπ’ ἐλπίδι ὅτι ἠδύναντο νὰ εὕρωσι σωτηρίαν ἀπεπνίγησαν ἐλεεινῶς!
Οὕτως ἐτελείωσαν μέχρις ἑνὸς καὶ οἱ εἰς τὰς εἰρημένας νήσους καταφυγόντες."
Κριτοβουλίδης*, Απομνημονεύματα του περί Αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών , 318
2. (Από "Κρήτη 360", Συντακτική Ομάδα7 Απριλίου 2018)
Το 1824 ήταν ένας ακόμα δύσκολος χρόνος για την Κρήτη. Προχωρώντας μέσα στον χρόνο φτάνουμε στην επανάσταση του 1824.
Στις 17 Φεβρουαρίου ο Τομπάζης ύπαρχος του νησιού φεύγει για να ζητήσει βοήθεια, ενώ οι Τούρκοι προβαίνουν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σκορπώντας τον όλεθρο και τον θάνατο. (850 κατά τον Μουρέλλο) , (650 κατά τον Παν.Κριάρη) περίπου γυναικόπαιδα και γέροντες μαζί με άμαχο πληθυσμό των χωριών Κεραμωτής, Κάμπου, Αμυγδαλοκεφάλι, Σφηνάρι, Κούνενι, Περιβόλια καταφεύγουν τελικά και ταμπουρώνονται στο Ελαφονήσι, ελπίζοντας ότι οι Τούρκοι δεν θα έβρισκαν το αβαθές πέρασμα που οδηγεί στο Νησί. Μαζί τους και 40 ένοπλοι Κρητικοί.
Ο Αιγύπτιος Ιμπραήμ Πασάς είχε ενημερωθεί για το πέρασμα( μια στενή υποθαλάσσια λωρίδα γης ανάμεσα στην στεριά και το νησί) από έναν Τουρκοκρητικό βοσκό από τα Τεμένια Σελίνου, τον Καμπέρη, ο οποίος αργότερα εισήχθη σε στρατιωτική σχολή την Αίγυπτο και έγινε στρατηγός.
Άλλοι λένε πως το πρόδωσε ένα γαϊδουράκι που έψαχνε απεγνωσμένα να βρει το αφεντικό του.
Ήταν 24 Απριλίου, ανήμερα Πάσχα.(Διόρθωση Αντίλογου, ήταν 6 Απριλίου, βλ παρακάτω, δήλωση αρχειονόμου Κ. Φουρναράκη).
Η μάχη ήταν άνιση αλλά σκληρή. Οι άντρες σφαγιάστηκαν. Οι γυναίκες και τα παιδιά ( 117 άτομα) πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Αιγύπτου. Σ’ αυτό το μικρό νησάκι συντελέσθηκε το μεγάλο δράμα, η σφαγή του Λαφονησιού, η μεγάλη θυσία.
Η λαϊκή μούσα της Κρήτης απεικονίζει το δράμα με τους ακόλουθους στίχους.
«Γιάντά ‘ναι μαύρα τα βουνά κι οι κάμποι χλωμιασμένοι;
Γιάντα δεν τραγουδούν πουλιά στα Εννιά Χωριά στα δάση;
Είναι που σφάξαν Κρητικούς πάνω στο Λαφονήσι.
Γέρους γυναίκες και παιδιά, παιδιά δεν έμεινα΄ να κλαί(ν)
γυναίκες να θρηνούνε, ούτε και γέροντες και γρ(ι)ες να σιγοψιθυρίζου΄.
Έμεινα΄ πόρτες σφαλιχτές, παράθυρα κλεισμένα…»
2. Η σφαγή στο Λαφονήσι** και η κάμψη της επανάστασης
(Από τα "Χανιώτικα Νέα", Δημήτρης Μαριδάκης 26 Απριλίου, 2024)
Η σφαγή στο Λαφονήσι από τα στρατεύματα του Χουσεΐν πασά που
σημειώθηκε στις 6 Απριλίου του 1824 σηματοδοτεί το αποκορύφωμα της κάμψης της
Επανάστασης στην Κρήτη, ενώ μαζί με άλλα αντίστοιχα δραματικά γεγονότα
“σφράγισαν” τον αγώνα προς την ελευθερία.
Τα παραπάνω επισημάνθηκαν, μεταξύ άλλων, στην εκδήλωση που
πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη στο Πνευματικό Κέντρο που υλοποιήθηκε με αφορμή τη
συμπλήρωση 200 χρόνων από τα ιστορικά γεγονότα στο Λαφονήσι Κισσάμου, η οποία
διοργανώθηκε με την υποστήριξη της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων, του
Πνευματικού Κέντρου Χανίων και των Πολιτιστικών Συλλόγων του Ιναχωρίου.
Ο αρχειονόμος Κωνσταντίνος Π. Φουρναράκης μιλώντας με θέμα:
“Η κάμψη της Επανάστασης στην Κρήτη και η σφαγή στο Λαφονήσι την ημέρα του
Πάσχα του 1824” διευκρίνισε σχετικά πως η σφαγή έγινε στις 6 Απριλίου, ανήμερα
του Πάσχα, κι όχι 24 Απριλίου όπως αναφέρεται.
«Πριν τη σφαγή στο Λαφονήσι είχαν προηγηθεί οι σφαγές στο Μελιδώνι Μυλοποτάμου, τον Αποκόρωνα, την Κυδωνία, το Τηγάνι Κισσάμου, τον Προφήτη Ηλία, τον Ξωτικόσπηλιο της Κεραμωτής στα δυτικά παράλια κάτω από το Αμυγδαλοκεφάλι βόρεια από το Λαφονήσι.
Ο Διονύσιος Σολωμός είχε πληροφορηθεί από
Κρήτες πρόσφυγες τα τραγικά γεγονότα στη δυτική Κρήτη, τις ταλαιπωρίες, τις
σφαγές και τα ναυάγια, και με βάση αυτά έγραψε το περίφημο ποίημα “ο
Κρητικός”», ανέφερε ο κ. Φουρναράκης, ενώ τόνισε ότι ο Γιώργης Μανουσάκης έχει
επίσης γράψει ένα ποίημα για τη σφαγή στο Λαφονήσι κι ο Θανάσης Δεικτάκης, ο
ποιητής της Γραμβούσας, έχει γράψει ένα σονέτο για τη σφαγή στο Τηγάνι.
*Ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης (Χανιά, 1792 - Αθήνα, 1868) ήταν λόγιος ο οποίος συμμετείχε στην επανάσταση του 1821. Τα απομνημονεύματά του αποτελούν μια από τις κύριες πρωτογενείς πηγές για την επανάσταση του 1821 στην Κρήτη, ασκώντας μεγάλη επίδραση στους μετέπειτα ιστορικούς.[1]
Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης γεννήθηκε το 1792 στα Χανιά, σύμφωνα με τον Ν. Ζαννούβιο, ενώ ο ίδιος Κριτοβουλίδης αναφέρει σε καταθέσεις του ότι γεννήθηκε το 1794 ή το 1795. Η καταγωγή του ήταν από το χωριό Αρμένοι και σύμφωνα με τον ίδιο ήταν γιος του Ιωάννη Μαραγκουδάκη και της Αικατερίνης το γένος Φελούτζη.[1]
Έμαθε γράμματα σε μοναστήρι, ενώ στη συνέχεια μαθήτευσε στο ελληνικό σχολείο Χανίων, όπως προκύπτει από τα γραφόμενα του ίδιου, και ήταν συμμαθητής του Νικόλαου Φουράκη, ο οποίος αργότερα έγινε δάσκαλος εκεί. Όταν ενηλικιώθηκε, ο Κριτοβουλίδης μετέβη στη Σμύρνη για να συνεχίσει τις σπουδές στο Φιλολογικό Γυμνάσιο της πόλης, όπου ήταν μαθητής των Κωνσταντίνου Κούμα και Κωνσταντίνου Οικονόμου. Με τη διάλυση του Γυμνασίου το 1819 κατά τη διάρκεια ταραχών, ο Κριτοβουλίδης αποχωρεί και γίνεται δάσκαλος στο γυμνάσιο της Ρόδου.[2]
Ο Κριτοβουλίδης τον Μάιο του 1819, όσο βρισκόταν ακόμη στη Σμύρνη, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Με την έναρξη της επανάστασης του 1821, πήγε στην Κρήτη. Μετά την άφιξη του Μιχαήλ Αφεντούλιεφ ο Κριτοβουλίδης ορίστηκε μαζί με τον Νεόφυτο Οικονόμο.
Στη Συνέλευση των Αρμένων, τον Μάιο του 1822, και στη συνέλευση της Αρκούδενας τον Ιούνιο του 1823, ήταν πληρεξούσιος της επαρχίας Αποκορώνου.
Μετά την αποχώρηση του Αφενούλιεφ και μέχρι την άφιξη του Τομπάζη ήταν διευθυντής του Γραφείου Διοικήσεως. Έλαβε μέρος στην κατάκτηση του φρουρίου Κισσάμου και στην εκστρατεία του Σελίνου. Στη συνέλευση της Αρκούδαινας ορίστηκε γενικός γραμματέας Αποκόρωνα. Επίσης ήταν γραμματέας του Σήφακα.[2]
Μετά την καταστολή της επανάστασης στην Κρήτη τον Ιούλιο του 1824 έφυγε για το Ναύπλιο, όπου διορίστηκε γραμματέας της Αστυνομίας. Πολέμησε στη μάχη των Μύλων τον Ιούνιο του 1825, όπου οι Έλληνες νίκησαν τον στρατό του Ισμαήλ Πασά.
Όταν τον Αύγουστου του 1825 η επανάσταση στην Κρήτη αναζωπυρώθηκε, ο Κριτοβουλίδης επανήλθε διορισμένος μαζί με τον Γεώργιο Καλλέργη και τον Παναγιώτη Ζερβουδάκη ως μέλος τριμερούς επιτροπής που ανέλαβε την προσωρινή διοίκηση της Κρήτης.
Το 1829 ορίστηκε μέλος του συμβουλίου των Κρητών.[2]
Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, στο οποίο δεν συμπεριλαμβανόταν η Κρήτη, με το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830, ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης κατέφυγε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Στην εθνοσυνέλευση του Άργους το 1832 ήταν πληρεξούσιος των παροίκων Κρητών.
Στη συνέχεια διετέλεσε σε διάφορες διοικητικές θέσεις, όπως υποδιοικητικής Επιδαύρου Λιμηράς το 1837[2] πάρεδρος του υπουργείου των Οικονομικών, ταμίας και τελώνης Αιγίνης (1833-34), ταμίας και τελώνης Ύδρας (1834-36), τελώνης και ταμίας Νάξου (1838-44), υποτελώνης Σκοπέλου (1844-46) και έπειτα Σκιάθου (1846-47). Συνέχισε να εργάζεται μέχρι το 1857, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε.[1]
Απεβίωσε στην Αθήνα στις 4 Ιουλίου 1868.[2]
Προσωπική ζωή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Καλλίνικος Κριτοβουλίδης παντρεύτηκε την Ταρσή το 1836, κόρη του Σταμάτη Δούκα, με καταγωγή από την Καλαμάτα, και απέκτησε τρία παιδιά, τον Σοφοκλή, τη Φαίδρα και τον Γιώργο, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 12 ετών.[1]
Αν και αναφέρεται ως ιερέας ή καλόγερος, δεν είναι σαφές αν είχε ασκήσει το επάγγελμα του ιερέα ή αν είχε μονάσει, ενώ δεν αναφέρεται κάπου στις πηγές με θρησκευτικό χαρακτηρισμό και ούτε ο ίδιος υπέγραφε με το σημείο του σταυρού.[2] Όταν μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία υπέγραψε ως «Καλλίνικος ιερομόναχος, Κρης χρόνων 28», όπως και το 1822. Ο Εμμανουήλ Αντωνιάδης ανέφερε ότι δεν υπήρξε ποτέ μοναχός.[1] Πιθανόν να έλαβε το καλογερικό όνομα Καλλίνικος όταν ασκούσε χρέη δασκάλου σε μοναστήρι.[2]
Το βαπτιστικό του όνομα επίσης δεν είναι γνωστό. Ο ίδιος αφότου σταμάτησε να χρησιμοποιεί το όνομα Καλλίνικος άρχισε να χρησιμοποιεί το όνομα Κυριάκος. Όμως σε κάποιες πηγές αναφέρεται ως Κωνσταντίνος, όπως σε φύλλο της εφημερίδας της Ελλάδος (το φύλλο 23, του έτους 1834), όπως και από τον τοπογράφο που μέτρησε τις διαστάσεις ενός κτήματός του το 1858.[1]
Εργογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Απομνημονεύματα του περί Αυτονομίας της Ελλάδος πολέμου των Κρητών (1859)
- παράρτημα στο Απομνημονεύματα του περί Αυτονομίας πολέμου των Κρητών (1860)
- Συνοπτική έκθεσις της διαγωγής των δεσποζόντων Τουρκων και της ηθικής καταστάσεως των Χριστιανών της Κρήτης προ της Επαναστάσεως., η οποία συμπεριλαμβάνεται στο Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Επαναστάσεως (1861), του Ιωάννη Φιλήμωνος
- Λέξεις φράσεις, παροιμίαι, τραγούδια και ήθη Κρητών, που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Φιλομαθών της Φιλολογική και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως το 1864 σε τεύχη
- Βίος Βασιλείου Χάλη, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1974
Στον Κριτοβουλίδη έχουν επίσης αποδοθεί ανώνυμες φυλλάδες «για τσοι Τούρκους της Κρήτης», οι οποίες είναι γραμμένες από ένα «γέρω Κρητικό», χωρίς όμως να έχει τεκμηριωθεί επαρκώς.[2]
** Λαφονήσι
Από https://antilogoshanion.blogspot.com/2019/07/blog-post.html :
Εντελώς λαθεμένα αναγράφεται συνήθως "Ελαφονήσι" αντί του σωστού Λαφονήσι, παραφράζοντας αυθαίρετα το πώς το αποκαλούν οι ντόπιοι επί αιώνες, όπως συμβαίνει και με πλείστες όσες άλλες καταγραφές ονομασιών χωριών και τόπων σε χάρτες, κείμενα κλπ.
Καταρχήν, δεν μπορεί να σταθεί νοηματικά η ονομασία «Ελαφονήσι» γιατί ούτε υπήρχαν ποτέ ελάφια στην Κρήτη, ούτε μοιάζει καθόλου με ...ελάφι το σχήμα της ιστορικής νησίδας, με τους πολλούς υφάλους και επικίνδυνες για πλεούμενα, γεμάτες παλιά και σχετικά νεότερα ναυάγια ρηχές ξέρες γύρω της, ειδικά στα βόρεια, δυτικά και νοτιοδυτικά της.
Ξακουστό το τραγικό του υπερωκεανείου Ιμπερατρίς γραμμής Καλκούτας-Τεργέστης, με 38 από τους πνιγέντες στις 9/2/1907 (με το παλιό ημερολόγιο)
Λόγω αυτής της επικινδυνότητας έχει τοποθετηθεί από πολύ παλιά φάρος στο βορειοδυτικό, προς το πέλαγος μέρος του νησιού.
Μια ματιά σε κάποιο έγκυρο Λεξικό της αρχαίας ελληνικής στο λήμμα λαφ-λαφύσσω, λάφυγμα/λάφυξις/, σε συνδυασμό με την αναφερθείσα στην προηγούμενη παράγραφο επικινδυνότητα και τα συνεχή εκεί ναυάγια, αρκεί για να βγει νόημα άρα και η μόνη λογική κι επιστημονική ετυμολόγηση της εδώ και αιώνες ονομασίας Λαφο-νήσι από τους κατοίκους των γύρω χωριών.
Στο εγκυρότερο όλων, οκτάτομο "Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης" των Liddell & Scott διαβάζουμε λοιπόν επί λέξη:
λαφύσσω:Μετά ποιού ήχου αναρροφώ, λάπτω*, καταβροχθίζω, απλήστως καταπίνω
*λάπτω: πίνω, ροφώ
λαφύστιος: λαίμαργος, αδηφάγος
λάφυγμα/λάφυξις: αδηφάγος προσβολή
Προφανές λοιπόν ότι ονομάστηκε έτσι επειδή στα γύρω του αβαθή ή και σε σχετικά βαθιά αλλά με απρόβλεπτους ύφαλους νερά του λαφύσσονται, δηλαδή καταβροχθίζονται,"απλήστως καταπίνοντ
Έχει γράψει παλιότερα και ο κ. Mανόλης Κογχυλάκης γιατί επιβάλλεται να γράφεται και να ονομάζεται Λαφονήσι, όπως επί αιώνες λέγεται από τους κατοίκους των γύρω χωριών.
Καιρός να το καταλάβουμε όλοι, άτομα και ιδίως φορείς αυτοδιοίκησης και διακυβέρνησης, δημοσιογράφοι και κειμενογράφοι ώστε να πάψουμε να επαναλαμβάνουμε τις ανόητες κι αυθαίρετες μετονομασίες περιοχών τόσο σε αυτή την περίπτωση όσο και πολλές άλλες.
Πχ κάποιος (άγνωστο ποιος) καταχώρησε κάποτε σε κάποια έγγραφα τον νέο οικισμό Λιβάδια του χωριού της μητέρας μου Αμυγδαλοκεφαλιού Κισσάμου σαν ..."Λειβάδια"!!!
Μάλλον, χωρίς να μπει στον κόπο να ανοίξει οποιοδήποτε λεξικό να δεί πως γράφεται η λέξη λιβάδι, είδε κάπου πως η Λεβάδεια (από την αρβανίτικη λέξη λεβίδι) Βοιωτίας γράφεται Λειβαδιά (μα και Λιβαδιά, ενίοτε και ...Λιβαδειά) και μπέρδεψε την λιβαδερή, με άφθονα νερά ως τη δεκαετία του ΄60 περιοχή-γιαυτό την έλεγαν οι ντόπιοι, γενεές επί γενεών Λιβάδια, του νέου οικισμού με την Λειβαδιά...
Ευτυχώς, μετά από σειρά δημοσιευμάτων μου κι επιστολών επί μια δεκαπενταετία και πλέον σε τοπική αυτοδιοίκηση, επιτέλους οι αρμόδιοι άλλαξαν το 2020 τις πινακίδες του χωριού από Λειβάδια σε Λιβάδια...
Κώστας Ντουντουλάκης
συντ δάσκαλος, πτυχ. πολιτικών επιστημών ερασιτέχνης ερευνητής της ελληνικής γλώσσας, ιστορίας και ετυμολογίας
Ιστορία
Η ιστορία του Λαφονησιού είναι αρχαία, αναδεικνύοντας την εποχή που το μικρό αυτό νησί, γνωστό ως Μουσαγόρες από τους αρχαίους, φιλοξενούσε ένα ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα, τον Μουσαγέτη, δηλαδή τον ηγέτη των Μουσών, προσωνυμία που του απένειμε ο Πίνδαρος.
Ο Μουσαγέτης ήταν ο θεός που υπό την καθοδήγησή του, οι Μούσες του Ελικώνα τραγουδούσαν γύρω από την πηγή Ιπποκρήνη.
Οι εννέα Μούσες με τη μουσική τους κατάφερναν να καλμάρουν τις θαλάσσιες θεότητες, κρίσιμο στοιχείο για μια περιοχή όπου επικρατούν ισχυροί άνεμοι και συχνά ξεσπούν έντονες θαλασσοταραχές.
Στην απέναντι πλευρά, στο Ιναχώριο, υπήρχε ένα ιερό αφιερωμένο στην Ινώ, όπου πραγματοποιούνταν τελετές για την εξευμένιση των θαλασσών.
Η Ινώ, κόρη του Κάδμου, του βασιλιά των Θηβών, προσέφερε προστασία στον Διόνυσο, τον γιο του Δία και της αδερφής της Σεμέλης.
Ως αντίποινα για την προστασία που πρόσφερε στον καρπό της αμαρτωλής σχέσης, η Ήρα στέρησε τη λογική τόσο από την Ινώ όσο και από τον σύζυγό της, Αθάμαντα.
Υπό την επήρεια της παράνοιας, ο Αθάμαντας δολοφόνησε τον έναν γιο του, τον Λέαρχο, πιστεύοντας πως ήταν ελάφι, ενώ η Ινώ έριξε καυτό νερό στον άλλον τους γιο, τον Μελικέρτη. Καταρρακωμένη από την απόγνωση, η Ινώ πήδηξε στη θάλασσα αγκαλιά με το νεκρό σώμα του γιου της.
Οι θεές της θάλασσας την λυπήθηκαν και τη μεταμόρφωσαν σε Νηρηίδα, ενώ τον γιο της τον έκαναν τον μικρό θεό Παλαίμονα.
Έκτοτε, η Ινώ ως Λευκοθέα, η Λευκή Θεά ή Θεά των Κυμάτων, και ο Παλαίμονας προσφέρουν βοήθεια στους ναυτικούς κατά τη διάρκεια των θαλάσσιων θυελλών.
Τα Μουσαγόρες νησιά αναφέρονται επίσης από τον Ρωμαίο σοφό Πλίνιο, τον Πομπώνιο Μέλα και τον Γεωγράφο Μελέτιο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου